OKRES PODWÓJNEGO OBIEGU WALUT NARODOWYCH I EURO

Władze Słowenii zdecydowały możliwie jak najbardziej skrócić okres podwójnego obiegu tolara i euro. Słoweński Narodowy Plan Wprowadzenia Euro, przyjęty w styczniu 2005 r., przewidywał pierwotnie zaledwie tygodniowy okres podwójnego obiegu, ale w późniejszych aktualizacjach planu okres ten wydłużono do dwóch tygodni i taki zastosowano w praktyce. Natomiast władze Cypru i Malty postanowiły, że okres podwójnego obiegu euro i ich walut narodowych (funta i liry) będzie wynosił cztery tygodnie (zob. tabela 1.2). Tak więc okresy te były znacznie krótsze niż okresy podwójnego obiegu zastosowane waluty w 2002 r., które w większości przypadków trwały dwa miesiące, choć w niektórych państwach nieco krócej.

We wszystkich trzech krajach, podobnie jak w 2002 r., podstawowymi kanałami wprowadzania euro do obiegu był sektor bankowy (w tym bankomaty), a także sektor handlu detalicznego.

Jeśli chodzi o sektor bankowy, to bardzo ważną sprawą było zapewnienie, że oddziały banków będą otwarte w pierwszym dniu wprowadzenia euro, czyli 1 stycznia, który jest dniem wolnym od pracy. W Słowenii niektóre banki komercyjne otworzyły część swoich oddziałów (ogółem 52 w całym kraju) w dniach 1 i 2 stycznia 2007 r. (mimo iż pierwszym dniem roboczym był dla nich 3 stycznia). Oddziały te zostały otwarte wyłącznie w celu dokonywania transakcji wymiany gotówki krajowej na euro. Ponadto, Bank Słowenii również otworzył własne stanowisko do tego celu [Komisja Europejska 2007a; Deloitte 2007].

III

155

Podobnie było na Cyprze, gdzie wiele (ok. 35) oddziałów banków było otwartych w dniu 1 stycznia 2008 r., będącym dniem ustawowo wolnym od pracy [Kronides 2008]. W obu krajach, które wprowadziły euro w 2008 r., w styczniu obywatele zaczęli na masową dokonywać wymiany krajowej gotówki na euro. Może o tym świadczyć fakt, że w pierwszych 10 dniach stycznia obywatele Cypru odwiedzili banki ok. 336.000 razy i wypłacili lub wymienili ponad 578 mln EUR (średnio 1.177 EUR w jednej transakcji), a obywatele Malty dokonali w tym samym czasie blisko 230.000 transakcji wymiany walut w oddziałach banków o łącznej wartości ok. 165 mln EUR (średnia kwota wymiany wynosiła ok. 720 EUR). W pierwszej dekadzie stycznia liczba transakcji wymiany w bankach była wprawdzie niższa niż wypłat z bankomatów, ale łączna wartość środków wypłaconych w bankach była ponad 4-krotnie wyższa [Komisja Europejska 2008d]. Jak wynika z powyższego, liczba transakcji wymiany dokonywana w bankach była bardzo wysoka, ale o znaczeniu banków jako podstawowego kanału wprowadzania euro do obiegu jeszcze bardziej świadczy wartość dokonanych transakcji.

We wszystkich trzech krajach w okresie wprowadzania euro do obiegu obserwowane były długie kolejki w niektórych oddziałach banków. Problem ten był zgłaszany zwłaszcza przez obywateli Malty (blisko 90% respondentów), gdzie kolejki były obserwowane nawet tydzień po wprowadzeniu euro. W ocenie Komisji Europejskiej stanowiło to dowód, że środki podjęte przez maltańskie banki (m.in. zaangażowanie 600 kasjerów) nie zawsze okazały się wystarczające i nie wszystkie z nich były w pełni przygotowane do obsługi tak dużej (dodatkowej) liczby klientów. Problemem był także fakt, że nie wszystkie maltańskie banki wyznaczyły osobne stanowiska do obsługi przedsiębiorstw (detalistów) i byli oni zmuszeni oczekiwać na wymianę wspólnie z klientami indywidualnymi, co dodatkowo wydłużało kolejki w bankach [Camilleri 2008b]. Rrównież na Cyprze obserwowano kolejki w bankach, co przypisywano nienajlepszemu poinformowaniu społeczeństwa o okresie podwójnego obiegu [Kronides 2008]. Kolejki w bankach były też głównym problem zgłaszanym przez obywateli Słowenii, choć tam był to problem o mniejszej skali niż na Cyprze i Malcie (zob. wykres 1.3).

III

Wykres 1.3. Problemy obywateli Słowenii, Cypru i Malty podczas wprowadzania euro do obiegu

53 24 12 10 7 53 77 11 12 17 7 21 89 11 7 15 1 19 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

Długie kolejki w bankach

Niewystarczajaca ilość gotówki euro w bankach Bankomaty były (okresowo)

nieczynne Długie kolejki przy

bankomatach Bankomaty wypłacały tylko

walutę narodową

Inne

Słow enia Cypr Malta

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Eurobarometer 2007b; 2008b.

We wszystkich trzech krajach przestawienie bankomatów nastąpiło szybko lub bardzo szybko. W Słowenii dwie trzecie bankomatów (z 1.524 w całym kraju) było gotowych do wypłacania banknotów euro już kilka godzin po północy 1 stycznia 2007 r., a pod koniec tego dnia było to już ponad 93% bankomatów. Przestawianie wszystkich bankomatów na euro zakończono, zgodnie z planem, do 3 stycznia [Eurobarometer 2006e; Bertoncelj 2007]. Na Cyprze i Malcie zdecydowana większość bankomatów była przestawiona na euro tuż po północy 1 stycznia 2008 r. (na Cyprze 100% z 550 bankomatów, na Malcie 90% z 154 bankomatów, a pozostałe przestawiono podczas kilku następnych godzin). Kluczową sprawą było zapewnienie, że bankomaty będą zaopatrzone w odpowiednią liczbę banknotów o niskich nominałach, stosowanych w codziennych transakcjach (głównie 10 i 20 EUR).6

W ciągu pierwszych tygodni stycznia z bankomatów można było wypłacać tylko banknoty euro o niskich nominałach. Jeśli chodzi o liczbę transakcji, to doświadczenia z lat 2007 i 2008 r. dość wyraźnie różnią się między sobą, jak też w porównaniu z doświadczeniami pierwszej grupy państw wprowadzających euro w 2002 r. Na Cyprze i Malcie liczba transakcji wypłat z bankomatów była stosunkowo wysoka – odpowiednio

6 W grudniu 2006 r. zdecydowana większość banków w Słowenii poinformowała, że przez pierwsze dwa tygodnie stycznia 2007 r. zamierza dostarczać do swoich bankomatów tylko banknoty euro o nominałach 10 i 20 EUR (odpowiednio 87% i 81%). Niewielka część banków poinformowała o zamiarze dostarczania banknotów 5 i 50 EUR (w obu przypadkach 7%). Żaden bank nie zamierzał wyposażać bankomatów w inne nominały [Eurobarometer 2006e].

III

157

32 i 40 mln EUR w ramach 251.000 i 316.000 transakcji dokonanych w pierwszych 10 dniach stycznia (w obu przypadkach średnia kwota wypłaty wynosiła ok. 126-127 EUR). Z kolei w Słowenii liczba transakcji dokonywanych w bankomatach w pierwszych dniach stycznia 2007 r. kształtowała się znacznie poniżej dziennej średniej przed dniem euro. Była to więc zupełnie inna sytuacja niż w 2002 r., gdy notowano rekordowe liczby i wartości dziennych wypłat z bankomatów – w dużej mierze z ciekawości, tj. aby uzyskać i zobaczyć banknoty euro, które po raz pierwszy pojawiły się w obiegu. W przypadku Słowenii sytuacja wyglądała zupełnie inaczej, gdyż jak wspomniano, jej obywatele znali i posiadali banknoty i monety euro na długo przed wprowadzeniem euro w ich kraju. Za to znacznie więcej Słoweńców niż zwykle korzystało na początku stycznia z bankomatów, aby sprawdzić salda swoich rachunków w euro [Komisja Europejska 2007a; 2008d; Deloitte 2007].

Jeśli chodzi o sektor handlu detalicznego, to – zgodnie z oczekiwaniami – we wszystkich trzech krajach był on bardzo efektywnym kanałem wprowadzania euro do obiegu. Było to możliwe m.in. dzięki powszechnemu zastosowaniu po 1 stycznia zasady wydawania reszty wyłącznie w euro (np. ponad 90% cypryjskich i maltańskich sprzedawców wydawało resztę wyłącznie w euro już od dnia 2 stycznia 2008 r.). Dzięki temu możliwe było jednocześnie szybkie wprowadzenie euro do obiegu i wycofanie z niego walut narodowych (zob. wykres 1.4a-b). Z porównania danych dot. państw wprowadzających euro w 2002, 2007 i 2008 r. wynika, że udział płatności gotówkowych w euro we wszystkich płatnościach gotówkowych dokonywanych w sklepach rósł gwałtownie w pierwszych dniach stycznia (zob. wykres 1.4c). W Słowenii rósł on w podobnym tempie jak w grupie państw przystępujących do strefy euro w 2002 r. – osiągając poziom ponad 50% wszystkich płatności gotówkowych już 4 stycznia 2007 r. Natomiast w przypadku Cypru i Malty postęp był jeszcze większy, gdyż 4 stycznia 2008 r. udział płatności gotówkowych w euro osiągnął 70% płatności ogółem, podczas gdy w 2002 r. poziom ten został przekroczony dopiero 6 stycznia. W efekcie bardzo szybko spadał udział płatności w walutach krajowych (np. na Cyprze i Malcie w dniu 20 stycznia 2008 r., czyli na ok. 10 dni przed końcem okresu podwójnego obiegu, już tylko ok. 3% płatności w sklepach było dokonywanych w funtach i lirach).

III

Wykres 1.4. Płatności gotówkowe po wprowadzeniu euro w Słowenii oraz na Cyprze i Malcie

a) Słowenia – styczeń 2007 r.

Płatności gotówkowe w sklepach dokonywane w tolarach i euro

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 29/12 02/01 03/01 04/01 05/01 06/01 10/01 12/01 16/01 tylko SIT tylko EUR % kupujących Data

b) Cypr i Malta – styczeń 2008 r.

Płatności gotówkowe w sklepach dokonywane w euro i w dotychczasowych walutach krajowych

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 01 /01 /2 00₈ 03 /01 /2 00₈ 05 /01 /2 00₈ 07 /01 /2 00₈ 09 /01 /2 00₈ 11 /01 /2 00₈ 13 /01 /2 00₈ 15 /01 /2 00₈ 17 /01 /2 00₈ 19 /01 /2 00₈ 21 /01 /2 00₈ 23 /01 /2 00₈ 25 /01 /2 00₈ Data % k u p u ją cy ch

III

159

c) Słowenia, Cypr i Malta na tle strefy euro w 2002 r.

Płatności gotówkowe w sklepach dokonywane tylko w euro

0 10 20 30 40 50 60 70 80 02/01/2008 03/01/2008 04/01/2008 05/01/2008 Data % k up ując yc h

Cypr Malta Słowenia 2007 średnio 2002

Źródło: Komisja Europejska 2007a; 2008d.

Mimo powyższego, odnotowano pewne niewielkie problemy w sektorze handlowym, zwłaszcza na Malcie. Po pierwsze, wspomniane kolejki w maltańskich bankach powodowały, że ludzie traktowali sklepy jako miejsce pozbycia się walut narodowych i pozyskania euro (w formie reszty), co z kolei spowodowało problemy handlowców z zapewnieniem odpowiedniej ilości gotówki do normalnego funkcjonowania (zwłaszcza banknotów euro o niskich nominałach i monet euro o wysokich nominałach) [Camilleri 2008b]. Po drugie, części maltańskich handlowców i usługodawców zabrakło monet o najniższych nominałach (1 i 2 eurocenty) potrzebnych do wydania dokładnej reszty. Z uwagi na fakt, że zaokrąglanie cen w górę zostało zakazane w maltańskim prawodawstwie (zob. część 1.4), odnotowano zwiększone zapotrzebowanie na niektóre nominały, w związku z czym bank centralny Malty musiał złożyć dodatkowe zamówienia.

W związku z powyższymi działaniami w Słowenii oraz na Cyprze i Malcie – zarówno w sektorze bankowym, jak handlu detalicznego – w szybkim tempie wzrastała ilość i wartość gotówki euro w posiadaniu obywateli, a jednocześnie następował szybki zwrot wycofywanych walut narodowych. Przykładowo, w Słowenii już 5 stycznia ponad 50% obywateli posiadało w swoich portfelach wyłącznie banknoty i monety euro. Rok później, na Cyprze i Malcie już 19 stycznia ok. 80-90% obywateli miało w portfelach wyłącznie gotówkę euro (zob.

III

wykres 1.5). Wymiana w tych krajach nastąpiła zaskakująco szybko biorąc pod uwagę fakt, że w porównaniu ze Słowenią mniej osób zaopatrzyło się w gotówkę euro przed dniem euro. Jeśli chodzi o zwrot wycofywanych walut narodowych, to w Słowenii już 4 stycznia zwróconych zostało – w ujęciu wartościowym – ponad 50%, a 11 stycznia ponad 80% banknotów tolarowych, które znajdowały się w obiegu w dniu 1 stycznia.7

Rok później, na Cyprze i Malcie wskaźnik 50% osiągnięto odpowiednio 15 i 17 stycznia.

Wykres 1.5. Posiadanie gotówki euro przez obywateli Słowenii, Cypru i Malty (w styczniu 2007 i 2008 r.)

a) odsetek osób posiadajacych w portfelach wyłącznie banknoty euro (%)

Słowenia (styczeń 2007) 51 ⁵⁴ 39 82 ⁸⁷ 90 30 12 2 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 29 2 3 4 5 6 10 12 16

7 Łączna wartość banknotów tolarowych w obiegu na dzień 1 stycznia 2007 r. wynosiła w przeliczeniu 622,7 mln EUR, a w przypadku monet tolarowych 15,0 mln EUR.

III

161