179 Rysunek 2.1. Wzory narodowych rewersów monet euro wybrane

przez Słowację

1 i 2 euro 10, 20 i 50 eurocentów 1, 2 i 5 eurocentów

Źródło: Narodowy Bank Słowacji 2007; Komisja Europejska 2007b; 2008g.

Wstępne zaopatrywanie banków komercyjnych w banknoty i monety euro (frontloading) rozpoczęło się w październiku 2008 r. Słowacki bank centralny podpisał umowy w sprawie wstępnego zaopatrzenia w euro z 16 bankami komercyjnymi. Zamówione ilości banknotów są stosunkowo niewielkie: 51 mln banknotów euro, tj. 27% łącznej liczby 188 mln banknotów euro, które zgodnie z szacunkami zostaną wprowadzone do obiegu (dla porównania na Malcie było to 92,5%, na Cyprze 80%, a w krajach pierwszej grupy strefy euro – średnio 67%). Jedną z przyczyn niskiego poziomu zamówień składanych przez banki jest niewielkie zainteresowanie przedsiębiorstw zaopatrywaniem się w banknoty i monety euro poprzez banki (sub-frontloading). W marcu 2008 r. chęć zaopatrzenia się w euro za pośrednictwem banków wykazało jedynie 16% przedsiębiorstw. W opinii Komisji, a także EBC [Komisja Europejska 2008f; Strube 2008], należy zachęcać przedsiębiorstwa do stosowania przyjętych w czerwcu 2008 r. uproszczonych wytycznych EBC w sprawie zaopatrzenia wtórnego [EBC 2008c]. Jednak w opinii władz słowackich, wytyczne te nie będą stosowane na Słowacji, gdyż zostały zbyt późno przyjęte przez EBC, tj. w czerwcu br., podczas gdy w maju br. zostały już podpisane stosowne porozumienia dot. zaopatrzenia wtórnego, a tym samym konieczna byłaby ich zmiana, co powodowałoby niepotrzebne zamieszanie.

III

Słowacja nie przewidywała pierwotnie minipakietów bilonu przeznaczonych dla ludności. Jednak, po szczegółowych konsultacjach z Komisją władze słowackie zdecydowały się w kwietniu 2008 r. włączyć produkcję minipakietów do zaktualizowanego Narodowego Planu Wprowadzenia Euro. Dzięki tej zmianie obywatele będą mogli nabyć minipakiety o wartości 500 SKK (16,60 EUR). Słowacki bank centralny zamówił 1,2 mln minipakietów, ale – w opinii Komisji – liczba ta może się okazać niewystarczająca, gdyż z dotychczasowych doświadczeń wynika, że zwykle sprzedawano jeden pakiet na gospodarstwo domowe¹¹ (liczba gospodarstw domowych na Słowacji wynosi ok. 2 milionów) [Plecita-Ridzikova 2008b]. Z uwagi na fakt, że nie przewiduje się produkcji zestawów początkowych dla sprzedawców detalicznych, kupnem minipakietów mogą być również zainteresowane małe i średnie przedsiębiorstwa [Komisja Europejska 2008f].

W przeciwieństwie do Cypru i Malty, słowackie banki komercyjne nie przewidują prowadzenia bezprowizyjnej wymiany walut przed dniem wprowadzenia euro (po oficjalnym kursie wymiany). Mimo to krajowy koordynator ds. euro (Ministerstwo Finansów) zaleca obywatelom słowackim, aby najpóźniej na początku grudnia 2008 r. deponowali w bankach posiadane nadwyżki gotówki w walucie narodowej (zwłaszcza monety) [Słowacja 2008a]. Aby ułatwić wymianę środków pieniężnych, bank centralny i banki komercyjne planują przedłużenie godzin pracy w pierwszych dniach stycznia 2009 r. Banki będą prowadzić wymianę środków pieniężnych w dniu 1 stycznia (który jest normalnie świętem państwowym) oraz w sobotę i niedzielę 3 i 4 stycznia [Plecita-Ridzikova 2008b]. Niektóre oddziały mają otworzyć specjalne stanowiska obsługi dla przedsiębiorstw i skierują do obsługi klienta część pracowników z tzw. back office‟u. Podczas okresu podwójnego obiegu nie będą stosowane żadne prowizje ani ograniczenia ilościowe w odniesieniu do wymienianych i podejmowanych z rachunków pieniężnych środków pieniężnych [Komisja Europejska 2008f]. Również po zakończeniu tego okresu banki powinny dokonywać bezpłatnej wymiany koron na euro12

– do połowy 2009 r. w

11 Biorąc pod uwagę dotychczasowe doświadczenia (z lat 2002, 2007 i 2008), średnia produkcja minipakietów wynosiła 1,45 pakietu na gospodarstwo domowe, a średnia sprzdaż 1,14 pakietu na gospodarstwo domowe. Zarówno w przypadku produkcji, jak i sprzedaży minipakietów, najwyższą liczbę odnotowano w Holandii (3,6-3,7 pakietu na gospodarstwo domowe), a najniższą w Finlandii i Portugalii (0,2-0,3 pakietu na gospodarstwo domowe). Średnia cena minipakietu wynosiła 11,77 EUR [Plecita-Ridzikova 2008a].

12 Po okresie podwójnego obiegu (trwającym do piątku 16 stycznia 2009 r.), od początku następnego tygodnia, czyli od 19 stycznia (poniedziałek), za wymianę waluty narodowej na euro banki będą mogły pobierać opłaty, jeśli klienci będą wymieniać jednorazowo ponad 100 banknotów lub monet [Komisja Europejska 2008g; Słowacja 2008a,b].

III

181

przypadku monet i do końca 2009 r. w odniesieniu do banknotów. Natomiast słowacki bank centralny będzie bezpłatnie wymieniał narodowe monety do końca 2013 r., a banknoty – bezterminowo [Słowacja 2008a,b].

W dniu 1 stycznia 2009 r. praktycznie każdy z blisko 2.200 bankomatów znajdujących się na Słowacji zostanie przestawiony na euro (w ciągu dwóch godzin po północy) i będzie wypłacać wyłącznie banknoty euro o niskich nominałach (głównie 10 i 20 EUR). Bankomaty, które z przyczyn technicznych nie zostaną na czas przystosowane do wydawania nowej waluty, zostaną wyłączone. Również każdy z blisko 27.000 terminali kart płatniczych powinien być gotowy do funkcjonowania w euro od 1 stycznia [Komisja Europejska 2008f].

Zgodnie z ustawą ramową, sklepy powinny wydawać resztę w euro dopiero od dnia wprowadzenia euro. Ustawa ta zapobiega również wykorzystywaniu sprzedawców detalicznych jako punktów wymiany walut: sprzedawcy mogą odmówić przyjęcia płatności w słowackich koronach, jeżeli łączna nominalna wartość banknotów i monet przekracza 4-krotność ceny do zapłaty (podczas wprowadzania euro w innych nowych państwach UE klienci czasami płacili banknotami o wysokich nominałach za drobne zakupy, aby w ten sposób pozbyć się waluty narodowej) [Komisja Europejska 2008f]. W tym kontekście warto dodać, że krajowy koordynator ds. euro zaleca obywatelom słowackim, aby w okresie podwójnego obiegu dokonywać w większym stopniu płatności bezgotówkowych i nie nadużywać tego okresu do wymiany w sklepach znacznych sum pieniężnych w walucie narodowej (co może spowodować problemy z gotówką w kasach i tym samym być uciążliwe dla innych klientów). Natomiast handlowcom detalicznym koordynator zaleca otwarcie przynjamniej niektórych sklepów w dniu 1 stycznia 2009 r., a także powstrzymanie się od organizowania promocji i wyprzedaży w pierwszych tygodniach stycznia [Słowacja 2008a].

Generalnie, w ocenie Komisji Europejskiej, na Słowacji przestrzegane jest zalecenie ze stycznia 2008 r. [Komisja Europejska 2008a] w odniesieniu do takich kwestii, jak przestawienie na euro bankomatów i terminali kart płatniczych, wydawania reszty i przedłużonych godzin pracy banków.

III

Zgodnie z niedawnym badaniem opinii publicznej, 72% obywateli Słowacji obawia się wzrostu cen i nadużyć w związku z przejściem na euro [Eurobarometer 2008c]. Rozwianie tych obaw pozostaje jednym z głównych wyzwań, z którymi władze Słowacji powinny uporać się przed wymianą waluty. W związku z tym podjęto następujące działania [Komisja Europejska 2008f]:

obowiązek podwójnego podawania cen – rząd uchwalił przepisy dotyczące podawania cen w dwóch walutach w rozporządzeniu z marca 2008 r., natomiast bank centralny uchwalił przepisy dla sektora finansowego. Obowiązek podawania cen w dwóch walutach rozpoczął się w sierpniu 2008 r. (po upływie ok. miesiąca od przyjęcia nieodwołalnego kursu wymiany) i będzie trwał do końca 2009 r. Sprzedawcy detaliczni mogą na zasadzie dobrowolności podawać ceny w obu walutach przez okres dodatkowych 6 miesięcy, czyli do połowy 2010 r., co jest zalecane przez krajowego koordynatora ds. euro [Słowacja 2008a,b];

inicjatywa na rzecz uczciwych cen – pełnomocnik rządu oraz stowarzyszenie słowackich przedsiębiorców zainicjowało projekt tzw. kodeksu etycznego. Sygnatariusze kodeksu zobowiązują się do przestrzegania zasad przechodzenia na euro i do nienadużywania ich dla własnych korzyści. Kodeks podpisało ok. 1.600 podmiotów, w tym sieci handlowe, co w sumie obejmuje ok. 15.000 firm i punktów sprzedaży detalicznej [Słowacja 2008b]. Kodeks podpisały też organy administracji regionalnej, a także miast i gmin, które od 2004 r. konsekwentnie prowadzą na poziomie lokalnym przygotowania do wprowadzenia euro [Sýkora 2008];

monitorowanie i kontrolowanie cen – przez organizacje konsumenckie (np. Słowackie Stowarzyszenie Konsumentów, Słowacki Związek Emerytów itp. [Vajnorský 2008]), Urząd Statystyczny Republiki Słowackiej i Słowacką Inspekcję Handlu (SIH), która jest uprawniona do wydawania ostrzeżeń, nakładania kar i egzekwowania swoich decyzji. Ma ona kontrolować prawidłowe podawanie cen w dwóch walutach, przestrzeganie przepisów dot. zaokrąglania i prawidłowe stosowanie kursu wymiany, a także czy przestrzegany jest – zapisany w ustawie

III

183

ramowej – zakaz włączania w ceny kosztów przechodzenia na euro. Kontrole (m.in. w formie anonimowych zakupów) będą przeprowadzane podczas okresu podwójnego podawania cen i przez kilka następnych miesięcy. Szczególna uwaga ma być zwrócona na kontrole w małych miejscowościach, gdzie nie istnieje odpowiedni poziom konkurencji rynkowej, a tym samym ludzie pozbawieni możliwości wyboru są bardziej narażeni na nadużycia i nieuczciwe praktyki cenowe [Machútová 2008a,b]. Skargi będzie można zgłaszać za pośrednictwem specjalnej linii telefonicznej, pocztą elektroniczną, faksem lub osobiście w regionalnych biurach SIH. Co dwa tygodnie ma być publikowany komunikat prasowy dot. wyników kontroli. W przypadku nieuzasadnionych podwyżek cen SIH może nałożyć grzywnę do 60.000 EUR.

Komisja Europejska pozytywnie oceniła powyższe zamierzenia, choć zwróciła uwagę na szereg kwestii, które powinny zostać rozważne przez słowackie władze [Komisja Europejska 2008f]:

należy podjąć aktywne starania w celu szerokiego rozpropagowania kodeksu etycznego, gdyż liczba jego sygnatariuszy jest niewielka (ok. 1.000 firm i detalistów w momencie oceny);

akcja monitorowania cen przez SIH jest dobrze przygotowana (choć należy upewnić się, że będzie ona dysponować odpowiednimi zasobami, aby prowadzić akcję na terenie całego kraju), natomiast program monitorowania cen zaplanowany przez stowarzyszenia konsumentów wymaga istotnych zmian;

należy unikać administracyjnego „zamrożenia cen” i podobnych środków, które powodują zakłócenia mechanizmów rynkowych, zwłaszcza w przypadku produktów żywnościowych. Działania takie opóźniają normalne wzrosty cen wynikające ze zmian na światowych rynkach i zaburzają postrzeganie inflacji, gdyż na koniec każdego okresu zamrożenia cen następuje ich nieuchronny wzrost, który w normalnych warunkach rozłożyłby się na okres kilku miesięcy;

III

należy wyjaśnić stosowanie sankcji za nadużycia związane z cenami w euro. Stosowanie kar tylko w przypadku cen regulowanych nie wydaje się zbyt logiczne, ponieważ administracja państwowa z definicji ma bardzo duży wpływ właśnie na tego rodzaju ceny.

Jeśli chodzi o przewidywany wpływ wprowadzenia euro na ceny, to OECD ocenia, że w ujęciu bezwzględnym powinien być on na Słowacji podobny jak w przypadku państw, które wprowadzały euro w 2002 r., czyli ok. 0,3 pkt proc. Wpływ ten ma być odczuwalny w większym stopniu dla gospodarstw domowych o wyższych dochodach i posiadających dzieci, a w mniejszym – dla osób bezrobotnych i emerytów [Koske 2008].

Jesienią 2007 r. przyjęto na Słowacji zaktualizowaną i rozszerzoną strategię informacyjną [Słowacja 2007]. Władze słowackie zdecydowały się odłożyć rozpoczęcie pełnej kampanii informacyjnej do czasu potwierdzenia, że Słowacja spełniła kryteria konwergencji. Kampania została podzielona na pięć zasadniczych etapów [Słowacja 2007, 2008a,b; Ńuster 2008]:

rozpoczęcie kampanii (I kwartał 2008) – ogólne informowanie społeczeństwa o sposobie wprowadzenia euro na Słowacji, zachęcanie przedsiębiorstw do podpisania tzw. kodeksu etycznego, a także przypominanie im o zbliżającym się obowiązku podwójnego podawania cen;

intensyfikacja kampanii (II kwartał 2008) – przygotowanie społeczeństwa do okresu podwójnego podawania cen, promowanie kodeksu etycznego, konkursy szkolne, seminaria dla dziennikarzy, nauczycieli, organizacji non-profit itp., a także rozpoczęcie kampanii medilanej;¹³

początek intensywnej kampanii (lipiec-sierpień 2008) – informowanie społeczeństwa o kursie wymiany, podwójnym podawaniu cen,

13 Mimo iż kampania medialna była planowana na jesień 2008 r., rosnąca presja społeczna spowodowała, że słowackie władze zdecydowały się uruchomić ją wcześniej. Pierwszy spot telewizyjny nt. euro został pokazany w dniu 7 marca 2008 r. – na 300 dni przed planowanym wprowadzeniem euro na Słowacji [Barat 2008].

III

185

zabezpieczeniach banknotów i monet euro, apele o deponowanie gotówki w bankach itp.;

najbardziej intensywny etap kampanii (wrzesień-grudzień 2008) – szerokie działania informacyjne i promocyjne w mediach (reklamy i ogłoszenia telewizyjne, radiowe, prasowe, billboardy, broszury, ulotki), konferencje, wystawy, imprezy publiczne, informowanie docelowych grup społecznych o praktycznych aspektach wprowadzenia euro (konwersja rachunków bankowych i bankomatów, płac i emerytur na euro, okres podwójnego obiegu itd.);

zakończenie kampanii (I kwartał 2009) – monitorowanie przebiegu procesu wymiany, rozwiązywanie ewentualnych problemów, badanie opinii publicznej, ocena kampani itp.

Za ogólnokrajową kampanię informacyjną odpowiadają Narodowy Bank Słowacji i Ministerstwo Finansów, które zatrudniły dodatkowych pracowników na potrzeby działań informacyjnych, w tym specjalistów zajmujących się komunikacją ze szczególnymi grupami odbiorców, jak np. mniejszości narodowe, osoby niepełnosprawne (w tym niewidome i niesłyszące), osoby starsze, młodzież i dzieci, osoby wykluczone społecznie (np. bezrobotni, bezdomni, mieszkańcy słabo zaludnionych obszarów) itp. Ustalono, że koszty kampanii informacyjnej pokryje w 60% budżet państwa, a w 40% bank centralny [Słowacja 2007; Barat 2008]. Ponadto, w grudniu 2007 r. władze Słowacji podpisały Komisją Europejską umowę o partnerstwie (partnership agreement) i umowę w sprawie dotacji, na podstawie których Komisja wspiera i współfinansuje szereg działań informacyjnych (dostarczanie materiałów promocyjnych, kampanie w mediach, seminaria dla dziennikarzy, zatrudnienie osób zajmujących się komunikacją, krajową infolinię dotyczącą euro, krajowe strony internetowe poświęcone euro, projekt „euro w szkołach”, program szkoleniowy dla środowisk opiniotwórczych itp.). [Komisja Europejska 2008f]. Również EBC wspiera słowacką kampanię informacyjną w formie licznych publikacji (jak np. broszury i ulotki, w tym także dla dzieci, plakaty, materiały informacyjne, m.in. dla trenerów i dziennikarzy), użytecznych gadżetów (jak np. plastikowe karty do przeliczania sum w słowackich koronach na euro, karty prezentujące zabezpieczenia banknotów i monet euro, tzw. mówiące karty

III

(talking cards) dla osób starszych i niedowidzących), wystaw, szkoleń, seminariów i konferencji nt. euro, mega-billboardu znajdującego się na budynku Narodowego Banku Słowacji itp. [Ńuster 2008; Radelet 2008].

Słowacka kampania informacyjna przyniosła pozytywne rezultaty już na stosunkowo wczesnym etapie. Według badań opinii publicznej z maja 2008 r., 64% Słowaków uważało się za dobrze lub bardzo dobrze poinformowanych o euro i nadchodzącej wymianie walutowej (poziom ten wzrósł o 17 pkt proc. od września 2007 r. – zob. wykres 2.1). Był to najwyższy poziom we wszystkich badanych krajach (tj. nowych państwach członkowskich UE pozostających poza strefą euro), gdzie średnia wynosiła niespełna 40% [Eurobarometer 2008c]. Jeszcze lepsze wyniki osiągnięto w przypadku słowackich przedsiębiorstw (sondaż z czerwca 2008 r.), z których aż 90% uważało się za dobrze lub bardzo dobrze poinformowane o euro i wymianie walutowej. Ponadto, 82% przedsiębiorstw uważało, że informacje które otrzymały dotychczas – na 6 miesięcy przed planowanym wprowadzeniem euro – są wystarczające (dla porównania: na Cyprze i w Słowenii było to 84% i 93% na odpowiednio 3 miesiące i 1 miesiąc przed dniem euro) [Eurobarometer 2008d]. Zwraca się jednak uwagę, że bardzo małe przedsiębiorstwa (zatrudniające od 1 do 5 osób), dla których przejście na euro jest poważnym wyzwaniem, nie otrzymują odpowiednich informacji i praktycznych porad dot. działań przygotowawczych [Malatinský 2008].

Wykres 2.1. Ewolucja stopnia poinformowania słowackiego społeczeństwa o euro (%) 28 ³² 45 ^{47 47} 70 66 52 _{51 51 51} 64 49 35 0 10 20 30 40 50 60 70 80

wrz-2004 wrz-2005 kwi-2006 wrz-2006 kwi-2007 wrz-2007 maj-2008 bardzo dobrze i dobrze poinformowani

niezbyt dobrze poinformowani i w ogole nie poinformowani

III

187