W YNIKÓW BA D A N W ŁA SNYCH .
Zagadnienia, poruszane w rozdziale niniejszym , poczęści om a
w iałem już w yżej. Obecnie przedstaw iam je w sposób system atyczny i możliwie w yczerpujący.
D okładne zrozumienie przyczyny zmian żo łądka w gruźlicy płuc w ym aga omówienia warunków, w jakich p o w stają sw oiste zmiany gru
źlicze żołądka.
Zmiany gruźlicze żo łądka m ogą pow stać bezpośrednio od strony błony śluzow ej, drogą naczyń krwionośnych i limfonośnych oraz przez
R O SN O W SK I: ST A N ŻO ŁĄ D KA W G RU ŹLICY PŁU C 115
szerzenie się stanu zapaln ego od strony błony surow iczej (przez ciągłość i styczn ość). Z wymienionych tu możliwości w pracy niniejszej intere
su je nas przedew szystkiem zakażenie żołądka poprzez błonę śluzową.
D la styczności błony śluzow ej żołądka z prątkam i gruźliczemi istnie
ją zasadn iczo dwie możliwości: prątki zo sta ją połknięte przez osobnika, nie zakażonego gruźlicą, co ma zazw yczaj m iejsce w wieku n ajm ło d szym, lub też połyka je chory na suchoty z plwociną. T a ostatnia m oż
liwość jest szczególnie częsta. T ak np., D elile (r. 1931), b a d a ją c z a w artość żołądk a u osób młodych, stw ierdził prątki Kocha w 100%
u chorych z klinicznemi i rentgenologicznem i objaw am i suchot i w 60%
u chorych, podejrzanych o gruźlicę płuc. Zmiany gruźlicze w żołądku w przebiegu suchot spotyka się wyjątkow o rzadko, natom iast w jelitach często. Żołądek należy zatem do narządów odpornych względem p rą t
ka gruźliczego, którego jedn ak nie niszczy.
O dporność błony śluzow ej na zakażenie gruźlicą nie jest wynikiem w łasności bakterjobójczych soku żołądkow ego. In vitro sok żołądkow y zm n iejsza energję biologiczną prątków lub nawet niszczy je zupełnie przy działaniu przez 15 — 18 godz. (prace dośw iadczalne F alk a, S tra u sa i W iirtza, K urlow a i K. W ag
nera, C arriera i wielu innych). W warunkach praw idłow ych żołądek już po upływie V2 — 1 godz. zaczyna opróżniać się. K onjetzny p o d kreśla, że pepsyn a wogóle słabo trawi śluz, a więc i plwocinę, nie ma zatem warunków bezpośredniego działania na prątki. Przez wielu b a daczy stwierdzono, że błona śluzow a żołądk a u zw ierząt młodych jest przepuszczaln a dla prątków, nie stw ierdza się tego u zw ierząt starszych.
D ośw iadczalną inokulację żo łądk a gruźlicą osiąga się względnie łatwo w razie uszkodzenia jego błony śluzow ej (badania Ortha i Baum gart- n era).
Z arazek gruźlicy ma wybitną skłonność do osiedlania się w sku
pieniach tkanki lim fatycznej, tym czasem żołądek wyróżnia się ubóstwem w grudki chłonne.
Dane te w y jaśn iają ogólnie przy jęty pogląd, że odporność błony śluzow ej żo łądk a na prątki K ocha zależy od trzech zasadniczych czyn
ników: względnie krótkiego czasu przebyw ania prątków w żołądku, m a
łej przepuszczalności praw idłow ej błony śluzow ej żołądka i ubóstwa żo łąd k a w grudki chłonne.
Dość rzadkie przypadki gruźlicy żołądka wogóle p o w stają w y jąt
kowo wskutek zakażenia ściany żo łądk a poprzez błonę śluzow ą. C zę
ściej zakażenie n astępuje drogą układu krwionośnego, rzadziej chłon
nego albo ze strony otrzew nej.
116 RO SN O W SK I: STA N ŻO ŁĄ D KA W G R U ŹLIC Y PŁU C
Przechodząc do zagadnienia zmian żołądk a w gruźlicy płuc, m a
my do rozstrzygnięcia n astępu jące zasadn icze k w estje: czy stan choro
bowy żołądka jest bezpośredniem następstw em suchot, i czy zm iany żo
łąd k a p o w stają w skutek przyczyn zewnętrznych lub wewnętrznych.
Nie potrzebuję oczywiście pow tarzać, że zm iany żołądk a w gru
źlicy płuc są nieswoiste. Poniew aż sam przez się prątek gruźliczy nie wchodzi w rachubę, jak o chorobowy czynnik m iejscow y, pow staje dru
ga m ożliw ość: działanie na żołądek jadów gruźliczych wskutek p o ły kania plwociny lub drogą humoralną.
M arfan uzależnił stan nieżytowy żołądk a od ciągłego drażnienia błony śluzow ej przez plwocinę. Plw ocina suchotników zaw iera nietyl- ko prątki i jad y gruźlicze, lecz także m iazgę rozpadow ą z dużą dom iesz
ką innych bakteryj i ich jadów . D ośw iadczalnych p rac o wpływie ja dów gruźliczych bezpośrednio na błonę śluzow ą żołądk a nie wykonano.
Nie rozstrzygnięta więc jest kw estja, czy drażn ią błonę prątki i ich ja dy, czy też pochodne rozpadłych tkanek lub jad y innych bakteryj.
P o m ijając to, należy uznać jako słuszne, że ustaw iczne i często długo
trw ałe drażnienie błony śluzow ej żołądk a przez plwocinę może w rezu l
tacie wywołać jego nieżyt. Zrozum iałe jest, że taki nieżyt będzie typu przerostow ego.
D ośw iadczalne badan ia Theohari stw ierdziły, że już sam o w pro
w adzenie do krążenia jadów gruźliczych w yw ołuje zw yrodnienie komó
rek gruczołowych. Nie ulega zatem wątpliwości, że w przypadkach gruźlicy, p rzebiegającej z objaw am i ogólnego zatrucia, należy uw zględ
nić szkodliw e działanie jadów gruźliczych na m iąższ gruczołowy żo łą d ka. Je d n a k i tu wchodzi w rachubę przenikanie do cieczy ustrojow ych jadów nietylko gruźliczych, lecz także jadów innych bakteryj, tow arzy
szących zakażeniu gruźliczem u płuc oraz jadów z rozpadłych tkanek.
Znane są przecież zmiany żo łąd k a pochodzenia niebakteryjnego w p rze biegu ostrych chorób zakaźnych. Zapew ne jedn ak w suchotach jad y gruźlicze w pow staw aniu zmian żołądkow ych m ają rolę dom inującą.
O pisu jąc zm iany zanikowe żołądka, podkreśliłem , że nie sp o strze
głem przytem zasadniczych różnic w zależności od tego, czy m iałem do czynienia z ostro p o stęp u jącą gruźlicą rozpadow ą, czy też ze zmianami prosówkowemi. Typowym więc obrazem działania jadów gruźli
czych drogą hum oralną jest nieżyt zanikowy błony śluzow ej żołądka.
W obec większej odporności u stro ju lub m niejszej toksyczności gruźlicy i wobec długotrw ałego drażnienia błony śluzow ej żo łądka plw ociną — mogą pow staw ać zm iany nieżytowe o charakterze innym, jak np. p rzero stowym. Klinicznie w przypadkach gwałtownego szerzenia się lub uogólnienia gruźlicy będziem y obserw ow ać upośledzon ą czynność żo
RO SN O W SK I: ST A N ŻO ŁĄ D KA W G R U ŹLIC Y PŁU C 117
łąd k a w całości. W obec zmian przerostow ych początkow o będziemy mieli do czynienia z nadczynnością żołądka, która następnie, w koń
cowych okresach życia chorego przem ieni się również w stan niedoczyn
ności, przedew szystkiem w ydzielniczej.
W niosek ten jest wynikiem analizy klinicznej oraz dokonanych b a
dań pośm iertnych. W yjaśn ia on również wiele rozbieżności w wynikach badań innych autorów. Stan żo łąd k a w gruźlicy płuc jest bozpośredniem następstw em zakażenia gruźliczego, lecz zależy i od wielu innych czynni
ków. Te inne czynniki, o których była mowa w yżej, zm ieniają stan an a
tomiczny i czynność żołądka w kierunku nadczynności i zmian przero
stowych lub odwrotnie, w kierunku zaniku błony śluzow ej i niedoczyn
ności.
Pow yższe odnosi się do stanu żo łąd k a w daleko posuniętych lub końcowych okresach gruźlicy. W okresie początkowym suchot nie m a
my do czynienia ani z w ybitniejszem ogólnem zatruciem , ani z dłuższym , drażniącym błonę śluzow ą wpływem plwociny.
H ildebran d (r. 1889) uzależniał upośledzenie czynności w ydziel
niczej i zaburzeń trawiennych żołądka od gorączki. Ciepłota ciała, p o d w yższona do 37.8°, w strzym uje, według niego, w ydzielanie kw asu so l
nego. Podanie przytem antipiryny, „choćby 2 gr. dziennie", obniżając ciepłotę, m iało przyw racać czynność żo łądka do stanu praw idłow ego.
Sokołow ski tłum aczył objaw y żołądkow e prostem następstw em gorącz
ki, a poniekąd i toksycznym wpływem zarazka gruźliczego. N atom iast liczni autorow ie kategorycznie z ap rz e czają słuszn ości połączenia w zw ią
zek przyczynow y gorączki i zaburzeń żołądkowych. Istotnie, gorączka jest wtórnym objaw em w suchotach i niezaw sze rów noległym do stopnia nasilenia zmian m iejscow ych i objaw ów ogólnych.
Zdaniem Jan ow sk iego ustalono „w yraźnie", że objaw y niestraw ności nie zależą od zm ian organicznych żołądka, lecz są natury czyn
nościowej. Zaburzenia w ydzielnicze o charakterze n ajbard ziej różno
rodnym są również wtórnemi objaw am i i nie m ogą być rozumiane, jako przyczyny niestraw ności. Inni badacze, jak M arian, Chełmoński, s ą dzili, że objaw y żołądkow e po w stają w gruźlicy wskutek niedokrw isto
ści ogólnej. N iedokrw istość w ywołuje, w edług M arian a, leniwe w y
dzielanie soku żołądkow ego, osłabienie gładkich mięśni i n adpobudli
wość zakończeń nerwowych żołądka, co w szystko razem sprow adza wi
doczne objaw y żołądkow e. Jan o w sk i nie stw ierdził u w iększości sw o
ich chorych niedokrw istości ogólnej i dlatego nie podzielał zdania M ar
ian a. P rzyjm ow ał on natom iast, że wchodzi tu w grę niedokrw istość m iejscow a, niedokrwienie błony śluzow ej żołądka... „i to nie stałe, lecz czasow e, przem ijające... n apadow e". Pewne osobniki oddziaływ ują
118 R O SN O W SK I: ST A N ŻO ŁĄ D KA W G R U ŹLIC Y PŁU C
według niego na jad y gruźlicze, zw łaszcza zanim zd ążą się przyzw y
czaić, napadow em niedokrwieniem w różnych m iejscach ustroju, w d a nym razie w błonie śluzow ej dróg pokarm owych; stopień tego m iejsco
wego niedokrwienia może być różny co do nasilenia i co do trw ania.
To jedno, zdaniem Janow skiego, tłum aczy c a łą zmienność obrazu klinicz
nego u tych chorych, zmienność wyników badan ia czynności ich żo łąd k a i tak szybką, nawet u dłużej chorych, popraw ę przy stosow aniu ogól
nie w zm acniającego leczenia. Przyczynę tego napadow ego, czynnościo
wego niedokrwienia błony śluzow ej żołądka d o patruje się Jan o w sk i w nadzw yczajnej w rażliw ości nerwów naczynioruchowych, co, zdaniem jego, jest faktem w gruźlicy stwierdzonym i ogólnie znanym.
B ad an ia m oje nie stw ierdziły rów noległości pom iędzy stanem czynnościowym żołądka i niedokrw istością ogólną. Podobnie, jak i cie
płota ciała, niedokrw istość jest objaw em równorzędnym, a nie p rzy czynowym z objaw am i żołądkowem i. Tłum aczenie Jan ow skiego odnosi się tylko do początkowych okresów gruźlicy. Je ż e li jednak mowa o wpływie jadów gruźliczych na nerwy naczynioruchowe, czy nie słu sz niejsze byłoby odnieść objaw y żołądkow e w całości ściśle na konto z a burzeń w dynam ice unerwienia żołądka, o czem będę mówił dalej.
Biorąc pod uwagę układ anatomiczny, zaburzenia żołądkow e w gruźlicy płuc od p ow iad ają stosunkom, zachodzącym pom iędzy cho
robami n arządu oddechowego (oskrzela i przedew szystkiem płuca) i żo
łąd k a (według M arsa la ). W iadomo, np., że zapaleniu płuc tow arzyszy często wyraźne przekrwienie górnego odcinka błony śluzow ej żo łąd k a.
P łuca i żołądek m ają wspólne unerwienie, pochodzące z u kładu przy- w spółczulnego. Z apalenie jednego z tych narządów w pływ a na drodze odruchowonerwowej na inny: zapalen ie płuc może wywoływać zaburze
nia żołądkowe, choroby żołądka k o jarzą się czasam i z zaburzeniam i od- dechowemi, jak np. dusznością (R am ond). W m yśl tych przesłan ek M arsal stw ierdza, że w gruźlicy płuc m amy do czynienia z zespołem chorobowym płucno-żołądkow ym , pow stającym wskutek działania ja dów gruźliczych bądź na układ nerwowy, b ądź w yw ołujących bezpo
średnio stany zapaln e żołądka.
R ozpatrzm y teraz nieco szczegółow iej zagadnienie wpływu gruźlicy na układ nerwowy wegetatywny.
Przypom nę na w stępie odnośne uwagi Sew eryna Sterlin ga: „ K ie dy więc mowa o patogenezie objaw ów gruźlicy, pan uje w naszym um y
śle przew aga nagrom adzonych wiadom ości i faktów z zakresu anatom ji, bakterjologji i serologji nad empirycznie tylko skojarzonem i sp o strze
żeniami o zależności przebiegu gruźlicy od czynników niesw oistych . (U kład nerwów współczulnych a gruźlica, str. 7). W innem m iejscu
ROSNOWSKI: STAN ŻOŁĄDKA W GRUŹLICY PŁUC 119
iej pracy Sew eryn Sterling stw ierdza: ,,Pew na bezw ładność m yślenia spraw ia, że dotąd, mówiąc o gruźlicy, w naszym um yśle na plan pierw szy wysuwram y moment przyczynow y, a po nim anatom o-patologiczny, zam ało zaś pam iętam y o ogniwach, łączących te dwa stosunki — pa- sorzyta i zm iany sw oiste. Tym ogniwom, więc w łaściw ościom osobni
czym u stro ju jako całości, należy się m iejsce dom inujące w patogene
zie zmian, pow stających z zetknięcia się biologicznego drobnoustroju z organizm em “ , (str. 5) i d alej ...,,to przeobrażenie biologiczne, a p rzy najm niej stopień tego przestrojenia, jakiem u ulega człowiek pod w pły
wem zakażenia gruźliczego, zależy od w łaściw ości ustrojow ych, danej jednostce w łaściw ych“ (str. 7). W łaściw ości ustrojow e zależą przede- w szystkiem od spraw nej czynności układu wkrewnego i nerwów w e
getatywnych. Otóż gruźlica, w edług Sew eryna Słerlin ga, ma przez swe jad y wpływ na pobudliw ość, na czynność nerwów wegetatywnych. Z a
kłócenie czynności wielu narządów zależy wtórnie od zmian w uner
wieniu wegetatywnem. G ruźlica płuc ma przytem wpływ dw ojaki:
1) m iejscow y z podrażnieniem lub porażeniem spow odu bezpośrednie
go wpływu anatom icznych zmian gruźliczych na jak ąś gałązkę nerwu w spółczulnego lub błędnego i 2) przez jady, d z iałające na nerwy w ege
tatywne.
Zmiany pierw szego rod zaju zależą od stosunków anatomicznych.
R ozgałęzien ia nerwowe gęsto o p la ta ją tkankę płucną. U cisk m echa
niczny gruźliczo zmienionej tkanki na nerwy może wywołać szereg róż
nych objaw ów : bóle w piersiach, ograniczenie ruchomości przepony, różnice w napięciu mięśni barkowych, przyśpieszenie tętna, zmiany w ciśnieniu tętniczem, duszność, k aszel i wreszcie zaburzenia żo łąd kowe.
W spom inałem już o tern, że Leb w 316 przypadkach opadnięcia i niedow ładu żołądka stw ierdził zmiany gruźlicze we wnękach płucnych i tłum aczył ten zespół chorobowy zaburzeniam i w dynam icznej równo
w adze unerwienia żołądka. N apięcie żo łąd k a zależy przew ażnie od nerwu błędnego. P rzy jego porażeniu pow staje przew aga nerwu w spół
czulnego i żołądek opada, ulega rozszerzeniu. Leb, na potw ierdzenie sw ego w yjaśnienia, przypom ina dośw iadczenia Klee. B ad acz ten stw ier
dził dośw iadczalną w agotonję żo łąd k a przy podrażnieniu nerwu b łę d nego, i odwrotnie przy porażeniu jego żołądek staw ał się szeroki, wiot
ki, opadał. P rzew lekły stan zap aln y we wnękach płuc i śródpiersiu w ciąga nerwr błędny, który przez to ulega następnie zwyrodnieniu.
W okresie początkow ym tych zmian n astępuje podrażnienie nerwu b łę d nego. Uporczyw e wymioty w przebiegu gruźlicy płuc i śród piersia nie
rzadko są w yrazem znacznego podrażnienia nerwu błędnego.
120 ROSNOWSKI: STAN ŻOŁĄDKA W GRUŹLICY PŁUC
K lasyczny przypadek zaburzeń żołądkow ych z takim w łaśnie ze
społem chorobowym opisał Singer. A utor ten w spom ina również o dru gim chorym na gruźlicę z wybitnemi objaw am i żołądkowem u W tym ostatnim przypadku w badaniu pośm iertnem , lewy nerw błędny okazał się ,,wm urow any" w gruczoły chorobowe zmienione. Podobne zjaw isko opisyw ane było jeszcze daw niej przez G uenau de M ussy.
Stan wagotoniczny żołądk a może być przyczyną nietylko zmian czynnościowych, lecz i organicznych. Schiff i E psłein stw ierdzali krw a
wienia w błonie śluzow ej żołądka po uszkodzeniu ośrodkow ego układu nerwowego. Singer p o daje, że badan ia dośw iadczalne N agam ori, Ko- bojaski, Schmidko, Benecke, Lichtenbelta stw ierdziły nadżerki i w rzody żo łąd k a po przecięciu nerwu błędnego. W edług danych H ollera, w 60% spostrzeganych przypadków ow rzodzenia żołądka stwierdzono zmiany wnękowe.
Singer odróżnia dwie chorobowe postacie żołądk a w gruźlicy płuc:
autonomiczną i w egetatyw ną. W egetatyw na pow staje wskutek u pośle
dzonego wpływu nerwu błędnego, wobec czego n astaje przew aga u k ła du współczulnego. P o stać autonomiczna spotyka się częściej u asteni- ków typu Stillera i jest w yrazem zboczenia ustrojow ego.
Richter w wielu przypadkach klinicznie rozpoznaw anego wagoto- nicznego stanu żo łądka stw ierdził objaw y nie całkow icie wyleczonej gruźlicy płuc i gruczołów śródpiersia. W licznych przypadkach gruźli
cy płuc stw ierdzał w badaniu pośm iertnem utrw alenie nerwu błędnego
7. grzuczołam i chłonnemi śród piersia pozap aln ą tkanką łączną. Stefko wykonywał histopatologiczne b adan ia nerwu błędnego u zm arłych na gruźlicę płuc. N a 9 takich badań w 5-ciu przypadkach zn alazł zmiany zw yradn iające i przerostow e w pniu nerwu błędnego. O zm ianach n er
wu błędnego w gruźlicy płuc wspom ina również C atelani. K appen stein kontrolow ał stan płuc u chorych z zaburzeniam i trawiennemi, skierow a
nych do zbadania rentgenologicznego żołądka. N a ogólną liczbę 2.000 chorych w 20.45% zn alazł zmiany gruźlicze przebyte (zaw apniałe ogni
ska, gru czoły), w 7 % zm iany m iąższow e niezaw apniałe, w tern u 9-ciu chorych wykryto obecność jam, i w 1.3% daleko posunięte zmiany m iąższowe.
W edług danych E den sa, 47.6% dzieci, chorych na gruźlicę płuc, dotknięte były swoistemi zmianami jelit i gruczołów krezkowych. Zm ia
ny gruczołów krezkowych i zaotrzewnych w gruźlicy płuc są istotnie częste, wynika to już z badań moich. D aje się je rozpoznaw ać i w w a
runkach klinicznych {Klein, R u dzk i).
Stan zapaln y gruczołów krezkowych i zaotrzewnowych może z a kłócić krążenie chłonki żołądka, a więc w płynąć na stan żołądka, je d
R O SN O W SK I: ST A N ŻO ŁĄ D KA W GRU ŹLICY PŁU C 121
nocześnie może wywoływać zaburzenia czynności jego na drodze odru
chu nerwowego, a stan zap aln y gruczołów okołożołądkow ych może przyczynić się do tego przez bezpośredni ucisk na sploty i zakończenia nerwowe żołądk a. W edług G erm ani w przew lekłej gruźlicy bardzo częstem i są objaw y podrażnienia splotu słonecznego.
Z tego zestaw ienia wynika, że możliwość zaburzeń równowagi układu nerwowego żo łądk a na drodze zmian anatomicznych jest dobrze uzasadniona.
Zastanów m y się teraz nad drugą m ożliw ością zaburzeń nerwowo- żołądkowych, pow stających wskutek działania jadów gruźliczych na nerwy wegetatyw ne.
W przebiegu zakażenia gruźliczego spostrzega się wiele objawów ściśle toksycznych. Do nich zalicza Sew eryn Słerlin g: przyspieszenie tętna, obniżenie ciśnienia tętniczego, brak łaknienia, zaburzenia naczy- nioruchowe i wydzielnicze żołądka i kiszek.
O zaburzeniach układu w egetatyw nego w gruźlicy płuc istn ieją liczne prace. Zaznaczyć jednak należy, że wnioski poszczególnych au torów nie są jednakow e. N iektórzy badacze, jak Chilla, przeczy je d nolitości wyników: czasam i stw ierdza się stan wzmożonego napięcia n. błędnego, czasam i nerwu współczulnego. K row iłzky i Schenkmann sp o strzegli u dzieci z m ałem i zm ianam i płuc stan w agotonji, w ciężkich zaś wysiękowych postaciach suchot sym patykotonję. P rzy pogarszaniu się stanu płuc, stan uprzednio wagotoniczny p rzek ształcał się w sym paty- kotoniczny, przy popraw ie odwrotnie w zrastały objaw y w agotropji.
W iększość b adaczy stw ierdza jednak zw iększoną pobudliw ość układu w spółczulnego w przypadkach zmian płucnych o charakterze łagodnym i odczyny wagotoniczne w suchotach wysiękowych (Sew eryn Sterling, E psłein i Tarkanow ski, Rodrigner) i mianowicie, we wczesnym okresie — sym patykotonję, w późniejszym — wagotonję. W edług Sew eryna Ster- linga objaw y toksyczne n a sta ją wtedy, gdy w yczerpuje się zdolność obrony — napięcie nerwu w spółczulnego w tych stanach obniża się.
Zmiany w napięciu układu w egetatyw nego staw iano w związku z zaburzeniam i układu wkrewnego. T ak np., w zakażeniu gruźlicą dość często sp o strzega się powiększenie tarczycy z zespołem bazedow oidal- nym. Sp raw a ta również nie jest dostatecznie w yjaśniona. N iew ątpli
we jest w szakże, że rów nowaga układu w egetatyw nego w gruźlicy m o
że być poważnie zakłócona. Skoro tak jest, możliwość zaburzeń żo łądkowych, jako objaw u wtórnego, jest zupełnie zrozum iała.
D la spraw nej czynności żołądka warunkiem koniecznym są nie- tylko praw idłow e wpływy nerwowe, lecz i praw idłow e krążenie krwi.
122 RO SN O W SK I: ST A N ŻO ŁĄ D KA W G RU ŹLICY PŁU C
Zakażenie gruźlicze w ywołuje zaburzenia naczynioruchowe. J a d y gruźlicze mogą również i bezpośrednio wpływ ać na naczynia żo łądka, w yw ołując w nich zwyrodnienie. Przy zmianach gruźliczych żo łąd k a stale stw ierd zają się zm iany zapaln e okołonaczyniowe oraz zw yrodnie
nia błony wewnętrznej naczyń. T akież zmiany spostrzeżono w naczy
niach żołądka w badaniach dośw iadczalnych z w prow adzeniem z a ra z ków gruźliczych bezpośrednio do układu krwionośnego (A rloing, Siniu- szyń). W badaniach tych wykrywano rówmież nacieki w błonie podślu- zowej żołądka. Zmiany naczyniowe żołądka stw ierdzono również po wprowadzeniu jadów gruźliczych (Theohari, H ayem i Lion). W reszcie, nierzadko spostrzega się w gruźlicy zm iany przekrwienne, w szczegó l
ności w żołądku. B rieger (według K on jetzn y‘ego) przyjm uje, że są one
ności w żołądku. B rieger (według K on jetzn y‘ego) przyjm uje, że są one