a) N i e s w o i s t e .
Różnorodność klinicznych objaw ów żołądkow ych w gruźlicy płuc spow odow ała zrozum iałe dążenie do zbadania, zachodzących przytem zmian anatom iczno-patologicznych.
Louis (r. 1826) pierw szy próbow ał sklasyfikow ać objaw y kliniczne w zależności od wyników badan ia pośm iertnego. Zmiany żołądka stw ier
dzał w 4/5 swoich badań. O dróżniał 4 ro d zaje stanów nieżytowych żo
łądka, zależnie od tego, czy błona śluzow a byłą więcej lub mniej ścień- czała lub rozmiękczona, czy też p o siad a ła obraz brodaw kow aty (un état mamelonné), i czy zmiany były tylko na przedniej ścianie, lub na wielkiej krzywiźnie, albo na znacznej części żołądka. A n d ral i n a
stępnie Crouveilhier potw ierdzili wyniki badań Louisa, jedn akże w cz a sie późniejszym większość badaczy zakw estjonow ała ich w artość, uzn a
jąc je w przew ażającej części za zmiany, pow stałe po śm ierci wskutek autolizy.
M arian (r. 1887), sto su jąc śc iśle jsz ą technikę badań pośmiertnych, opisuje końcowy nieżyt żołądka suchotników. Zmiana, n ajczęściej przez niego spostrzegana, był stan brodaw kow aty błony śluzow ej żo
łądk a, rzadziej spotykał zm iany wodniczkowe błony śluzow ej i w yjątkow o w yrośla polipow ate oraz punktowate nadżerki. M ikrosko
powo stw ierdza się zapalenie śródm iąższow e, komórki nabłonkowe są uszkodzone wtórnie. N adżerki punktowate m ają w ygląd kopułow a ty, o d pow iad ają grudkom lim fatycznym ; nadżerki te m ogą również p rze d staw iać się jako ogniska martwicze błony śluzow ej, tow arzyszą im zm ia
ny naczyniowe (en doarteriitis). O pisane zm iany uw aża M arian jako nieswoiste i pow stanie ich tłum aczy w sposób rozm aity: albo są one w y
R O SN O W SK I: ST A N ŻO ŁĄ D KA W GRU ŹLICY PŁU C 11
razem zakaźnego nieżytu żo łądk a tak, jak to bywa w stanach chorobo
wych ze skłonnością do ropnych zapaleń, lub też są następstw em che
micznego drażnienia błony śluzow ej, wywołanego przez połykaną plwocinę.
W ielu badaczy potw ierdziło wnioski M arian a (Spillm ann, Sch w al
be, R o usseii, Hayem , Cornil, B ałsere, d ‘A rloing).
P arissoł, Cornil i H an sal (r. 1917) donoszą o wynikach badania histopatologicznego żo łądka w 3 przypadkach gruźlicy płuc. B ad an ia te były wykonane w % — 2 godzin po śmierci. O trzym ane przez nich w y
niki również są zgodne z danem i M arian a i po tw ierdzają częstość z a p a lenia śródm iąższow ego żołądka. A utorzy tej pracy p rzy pu szczają, że zwyrodnienie komórek gruczołowych może być uw ażane jako zjaw isko w stępne przed owrzodzeniem, p o d k re ślają zarazem możliwość wpływu na żołądek jadów gruźliczych. Istotnie, Theohari, w strzykując u zw ie
rząt tuberkulinę, stw ierdził w yraźne zmiany błony śluzow ej żołądk a ze zwyrodnieniem komórek gruczołowych.
b) Z m i a n y ż o ł ą d k a g r u ź l i c z e .
Stw ierdzono n astępu jące postacie gruźlicy żo łąd k a: zmiany p ro sówkowe, guzki odosobnione i większe ogniska gruźlicze, owrzodzenia i zmiany, zw ężające odźwiernik.
Z m i a n y p r o s ó w k o w e . K auim ann i Wilms, a następnie Sim- mcnd i inni stw ierdzali często w żołądku gruzełki prosówkowe przy sek cji zwłok suchotników, ujaw n iających lub nie m ających za życia z a burzeń trawiennych. M ikroskopowo widzi się przytem w błonie śluzo
wej i czasam i w błonie m ięsnej grudki limfatyczne, zaw ierające bakterje, oraz praw dziw e gruzełki z komórkami nabłonkow atem i i olbrzymiemi.
Zmiany te spostrzegano również w ściśle prosów kowej postaci gruźlicy.
G u z k i o d o s o b n i o n e ii w U ę k i s z e o g n i s k a g r u ź l i c z e . G uzki odosobnione n ależą do n ajrzadszych postaci gruźlicy żołądka. W ielu wogóle nie wspom ina o nich. Guzek taki ma typow ą bu
dowę histopatologiczną; spotykano go na tylnej ścianie, w części przed- odźwiernikowej, w okolicy w pustu (szczegóły p atrz m onografje Siniu- szyn a). K onjetzny zestaw ia ogłoszone przez nielicznych autorów sp o strzeżenia o napotykanych w żołądku podczas sek cji większych ogn is
kach gruźliczych, przew ażnie zserow aciałych; stwierdzono je jako po- jedyńcze lub mnogie.
O w r z o d z e n i a . G ruźlicze ow rzodzen'a żołądka są rzadkie.
W edług zestaw ień U rrułia (r. 1928) częstość ich, zgodnie z danem i au torów różnych państw, nie przek racza 0,27% w szystkich sekcyj. O wrzo
dzenia gruźlicze wykrywa się n ajczęściej u osób ze swoistemi zmianam i w płucach i jelitach. Ja k o zm iany pierwotne nie były opisyw ane ( C a meron). Benander podkreśla, że objaw y kliniczne tego ro d zaju zmian żołądka są niecharakterystyczne, krwotoki i przedziuraw ienia są przy- tem rzadkie: stw ierdza się je zazw yczaj na stole sekcyjnym . O w rzodze
nia spotyka się jako pojedyncze, rzadziej po kilka, wyjątkow o, jako mnogie. Hamilton w jednym przypadku naliczył od 115 — 120 owrzo- dzeń, w drugim 75. U sad aw iają się one częściej w okolicy m ałej k rzy wizny w pobliżu odźw iernika oraz na dużej krzywiźnie w m iejscu p r z e j
ścia jej w odźwiernik. W ielkość ow rzodzenia jest b ardzo rozm aita. J e go postać okrągła, rzadziej jajo w ata lub gw iaździsta ze zw isającem i nacieczonemi brzegam i o taczające j błony śluzow ej, n ad aje ow rzodze
niu charakterystyczny w ygląd lejka, odwróconego szeroką częścią w k ie
runku błony podśluzow ej, a w ąską do św iatła żołądka. N a dnie ow rzo
dzenia w idać szaraw ożółte gruzełki prosówkowe. W przypadkach gruź
liczego ow rzodzenia żołądk a u le g a ją również zmianom gruźliczym gru czoły chłonne okołożołądkow e ( F o rste r, Rokitański). Rokowanie w p rzy padkach owrzodzeń żołądka, z w yjątkiem rzadkich przypadków , w któ
rych śm ierć n astąpiła spow odu gwałtownego krwotoku lub przed ziu ra
wienia żołądka, zależy raczej od stanu płuc. G ruźlicze ow rzodzenia żo
łąd k a częściej spotyka się u osób młodych, szczególnie w wieku 37 — 39 lat, wyjątkow o u starców. Zmiany te stw ierdzano częściej u m ęż
czyzn, niż u kobiet.
Obok typowych wrzodów gruźliczych, wykrywano w żołądku su chotników również ow rzodzenia tegoż sam ego pochodzenia, których sw oista budowa zatraca się jednak przez rozpad i w ydalenie uległej m artwicy tkanki oraz wskutek następnych zmian odrodczych.
Z m i a n y , z w ę ż a j ą c e o d ź w i e r n i k . Je sz c z e rzad ziej, niż ow rzodzenia, wykrywa się w żołądku nacieki gruźlicze jednostajne, ro z
p rzestrzen iające się niekiedy na znacznej przestrzeni, często przy jm o
wane za nowotwór złośliw y (rak). Ich wybiorczem m iejscem jest o d ź
wiernik. N aciek taki zagarnia w szystkie w arstw y żołądka, ma w yraźną skłonność do stw ardnienia („tuberculose in flam atoire“ , Poncet), jego budowa histologiczna przypom ina obrazy mikroskopowe owrzodzeń.
N acieki gruźlicze odźw iernika przeb iegają ze stanem zapalnym około- żołądkowym , przyczem zapalenie to może szerzyć się na sąsiedn ie n a
rządy, a w sam ym żołądku może p rzejść na jego trzon lub w ciągać w spraw ę opuszkę dw unastnicy.
12 R O SN O W SK I: ST A N ŻO ŁĄ D KA W G RU ŹLICY PŁU C
R O SN O W SK I: ST A N ŻO ŁĄ D KA W GRU ŹLICY PŁU C 13
Zmiany te jednakow o często spostrzegano u mężczyzn i kobiet, n ajczęściej w wieku 20 — 30 lat. O bjaw y kliniczne są m ało ch araktery
styczne, na czele ich jest zespół zw ężenia odźwiernika. W zględnie czę
stym objaw em są także zaburzenia kiszkowe —- biegunka. O bjaw ten, opisany przez R icardo i Cheuriera, może być nader cennym w rozpoz
nawaniu różniczkowem, gdyż zw ężenia odźw iernika na innem podłożu zazw yczaj p rzeb iegają z zaparciem stolca. G ruźlica odźw iernika może przebiegać w sposób przew lekły, choć opisano także przypadki, po stę
p u jące gwałtownie. Rokowanie — zaw sze niepomyślne. Je d y n y w łaści
wy zabieg leczniczy — o p eracja : usunięcie chorej części żołądka lub zespolenie żołądkow o - jelitowe.
D awniej sądzono, że zw ężającej gruźlicy żo łądka tow arzyszą zm iany płucne zaledw ie w połowie przypadków (w/g H ayem a i Lio- r.a w 45 % ). Piśmiennictwo ostatnich lat przem aw ia za tern, że sw oiste zm iany płuc stw ierdza się przytem niemal stale (Pozzi, G iardina, Rop- ke, U rrutia, Cam eron, Fisch er, C artuta, Pabiliberm , Good, Patronieola, Price i wielu innych).
Zwężenie odźw iernika może pow stać i wskutek polipowatych gru źliczych zmian odźw iernika (przypadek U rrutia).
P rzy pad k i guzów gruźliczych odźw iernika nie można łatw o o d różnić w w arunkach klinicznych od nowotworów złośliw ych żołądka.
In teresujące są dość liczne spostrzeżenia w spółistnienia raka i gruźlicy. Takie przypadki opisali Tsunehis, Sprunt, H urst, w piśm ien
nictwie starszem H. C laude (w jg H ayem a i Liona). G ruzełki z kom ór
kami olbrzym 1 emi i prątkam i Kocha znajdow ano zarówno obok nowo
tworu, jak też w głębi jego.
Zmiany gruźlicze otrzew nej lub sąsiednich narządów m ogą przez ciągłość p rzejść na żołądek, w yw ołując zapalenie okołożołądkow e. Z a
palenie gruźlicze gruczołów krezkowych i okołożołądkow ych może rów
nież u pośled zać spraw ność żołądka, wyłącznie wskutek zaburzeń w krążeniu chłonki, lub w prost mechanicznie. Lewen i Lion sp o strzega
li przypadki, w których pakiety gruczołów chłonnych tw orzyły guzy, zw ężające w znacznem stopniu odźwiernik.