Opłata za wstecz

O opłacie za wstecz informuje kilka zapisek. W niektórych woźny odmawia wykonania polecenia, ponieważ nie dostał zapłaty. W zapisce po-znańskiej z 1401 r. jedna strona mu zapłaciła, druga zapłaty odmówiła:

Pozn. I, 742/1401

Item pendet terminus inter P. P. et J. P. ad duas ebdomadas ad ferendam sentenciam, quomodo ministerialis debuit equitare ad judicium Pyzdrense et inquirere

748 Zob. też Kal. II, 455/1414: …M. vero stans presente Spitkone, dato salario ministerialis, dixit ministeriali A. ministerialis,

da terminum Spitkoni, ut feria quarta, hoc est in crastino, ut audiat iuramenta testium et purgacionem meam, qui S. consensit in terminum, quem ibidem ministerialis assignavit.

rei veritatem inter prefatos dominos, sed quia P. non dedit ministerialis [sic, ZR] suum ius, sed Johannes P. suum dedit.

W zapisce z 1393 r. woźny zeznaje w sądzie, że nie pojechał do pod-sędka, ponieważ tylko jedna strona uiściła mu opłatę:

Leksz I, 1390/1393

Item veniens ministerialis coram judicio regali recognovit, quod idcirco noluit ad subjudicem pro recognicione equitare, quia Dobeslaus Quileczski jus suum non dedit et Benak dedit. Et pro eo pro recognicione receperunt, quod D. in Benakonis lacubus traxit wloczil tribus vicibus duodecimis. Et sic domini ad sumpnos terminos ipsis dederunt Poznanie, et si non celebrabuntur, extunc tercia die post ingresum domini capitanei terminum habent.

Tu sąd odesłał strony na wielkie roki, lecz innym razem w podobnej sytuacji strona, która odmówiła uiszczenia opłaty, przegrywa proces:

Leksz I, 1969/1395, in presencia domini capitanei

Item veniens ministerialis in judicium regale et recognovit manifeste, quod equitare debuit ad subjudicem Poznaniensem ex parte domini Stefani Lodza et Jan et Andream et Katherinam dictis Cocoszka, ut recognosceret, uti de jure habet pro zawat vulg. dictis pro 50 marcis grossorum pusczini. Pro quo dominus S. L. jus ministerialis assignavit, et dicti kmethones non dederunt, et sic domini predicto S. adjudicaverunt, quod eosdem kmethones evasit, videlicet 50 m. gr. pusczini. Et jus 29 judicum assignavit750.

Bardziej skomplikowana jest sytuacja w Leksz. I, 2056/1395. Jedna strona odwołuje się (nie wiadomo do kogo) i chciała tam jechać. Jej krewnia-cy, też powodowie, odmówili i nie chcieli uiścić opłaty woźnemu. Przeciwnik procesowy opłatę uiścił a wkrótce (post modicam horam) ci krewniacy oświad-czają w sądzie, że nie chcą jechać, natomiast wnoszą, by sąd odesłał sprawę do

króla. Sąd (podsędkowie) zgody na to nie wyraził. Zakończenia nie znamy751.

Niemniej skomplikowaną sytuację spotykamy w zapisce kaliskiej z 1411 r. Strony biorą pro wstecz do głównego podsędka. Jedna strona opłatę uiściła,

750 Tak też w Leksz. I, 2254/1396: Item veniens ministerialis ad judicium regale recognovit, quod Jacussius Rogalinski cum

Janusio Linda cive Pozn. debuerunt equitare ad dominum palatinum Poznaniensem pro recognicione. Et sic pretactus J. R. jus suum posuit et J. L. non, et sic domini tunc tempore in judicio presidentes, videlicet Simone loco senioris, L. L., J. de parvo Dupewe et S. P. pretacto domino J. R. adjudicaverunt, et adjudicaverunt, quod est lucratus, et L. amisit…

751 Dalszego ciągu sprawy nie ma. W Leksz. II, 1693/1394, Kościan, woźny oświadcza, że jedna ze stron nie chciała jechać po wstecz: Ministerialis recognovit coram judicio, quod sicut debuit ipse ministerialis ire pro recognicione vlg. ofstecz ad antiqum

woźny ją przyjął pod warunkiem, że jeśli strona przeciwna opłaty nie uiści, opłatę uzyskaną zwróci. Gdy po pewnym czasie strona zalegająca z opłatą zja-wiła się w domu woźnego, by mu zapłacić, woźny opłaty nie wziął tłumacząc się, że zwrócił już opłatę stronie, która pierwsza ją uiściła. Sąd stwierdza, że woźny nie wyznaczył terminu, w którym ta druga strona winna była zapłacić wobec czego zwraca się z pytaniem (nie wiemy do kogo), czy któraś ze stron

wygrała752. W zapisce kaliskiej z 1412 r. woźny z wsteczą nie pojechał,

ponie-waż jedna strona zapłaciła mu 8 groszy, druga dawała mu 6 groszy, których

woźny nie chciał wziąść753.

Być może pozostają w związku z partycypacją woźnych w karach zapiski, w których woźny fi guruje w gronie osób, na rzecz których karę zasą-dzono

Leksz. II, 2208/1398, Kościan

Item S. de K. composuit cum omnibus zuppariis pro antiquas duabus penis et tenetur adhuc unam, quam incidit pro ministeriale.

Leksz. II, 1766/1395, Kościan

J. Z. solvit penas et non solvit domino capitaneo nec subcamerario nec ministeriali754.

752 Kal. II, 185/1411: Ianussius cum filiis de Sulow et Msczugius de Magnuszewicze habent terminum… ad audiendam

voluntatem et pronunciacionem dominorum pro recognicione vlg. wfstecz, quam fecit ministerialis Albertus inter partes predi-ctas, quia debuit ministerialis equitare ad principalem subiudicem Bodzantham de Chlapowo et requirere eum, an assignavit terminum Msczugio, quod debuit comparere coram judicio personaliter et non per procuratorem ad recognicionem sigilli sui dicti Msczugij; veniens ministerialis recognovit, quod una parcium dedit ius, quod dare debuit mninisteriali pro equitacione ad subiudicem feria quarta vespere in crastino terminorum, et ministerialis dixit: „si mihi alia pars non dabit ius meum, tunc resti-tuam tuum”, extunc altera pars (ivit) ad domum ministerialis die dominica sequenti proxime et dedit ministeriali seu dare voluit ius similiter, quod debuit, sed ministerialis recipere noluit et dixit: „iam ius prius receptum ab altera parte restitui, propterea a te nolo recipere”, sed ministerialis partibus certutum diem non assignaverat. Petimus informari, si que parcium lucrata est, vel non. Dalszego ciągu brak.

753 Kal. II, 281/1412. Na podstawie tej zapiski M. Feintuch, op. cit., s. 187, twierdzi, że była taksa opłat dla woźnego. Naszym zdaniem jest to zbyt daleko idące uogólnienie, można najwyżej przypuszczać, że taka taksa była za wyjazd po wstecz. Według J. Rafacza, Dawny proces…, s. 157 „każda ze stron winna była na rzecz sędziego i woźnego złożyć opłatę [za zeznanie, ZR], w Wiel-kopolsce 8 skojców”. Zapiska o opłacie dla sędziego nie wspomina: Kal. II, 281/1412: Dobeslaus et Virzbantha de Solowo cum

Msczugio de Magnuszewo habent terminum peremptorium ad proximum adventum domini regis… in Kalis vel ad terminos gene-rales, quod illorum prius fuerit, super audiencia et sentencia dominorum pro eo, quia veniens Albertus ministerialis recognovit, quod una pars dedit ius suum, videlicet octo grossos, quo debuit equitare ad principalem subiudicem, et altera pars dederat ei sex grossos, et ministerialis recipere eos noluit et ad subiudicem ideo non equitavit.

754 Zob też Leksz. II, 1767/1395, Kościan: Wolveramus luit penam contra ministerialem; Leksz. II, 1553/1399, Gniezno:

3.4. Łęczyckie

Z ziemi łęczyckiej mamy zaledwie cztery wzmianki. W 1393 r. sąd zasądza na rzecz woźnego karę poteczną:

Łęcz. II, 4686/1393, Łęczyca gr.

Psarski penam ruit poteczna erga ministerialem.

W trzech dalszych sąd zasądza na rzecz woźnego karę 6 grzywien, nie wiadomo w związku z czym.

Łęcz. II, 2358/1404

Stephanus fi lius D. de B. penam 6 marcarum contra Johannem ministerialem Rzemik luit; zob. też nr. 2353.

Łęcz. II, 2642/1406

N. de C. penam 6 marcarum contra Stanąthconem ministerialem et aliam in duabus septimanis tenetur solvere sub pena regali.

4. Podsumowanie

Przedstawiliśmy wszystkie informacje o wynagrodzeniu woźnych w Koronie, jakie udało nam się zebrać. Plon naszych poszukiwań jest mizerny. Wprawdzie źródłowo dają się udokumentować opłaty za szereg czynności lecz zaledwie jedną lub kilkoma zapiskami, przy czym wysokość opłat tylko przy wsteczy jest podana. Można sądzić, że wynosiła ona 8 groszy, skoro niż-szej opłaty w kwocie 6 gr. woźny nie chciał przyjąć. Nie wiemy, czy ta opłata nie była zależna od odległości miejsca, do którego woźny się udawał. Opłatę za wstecz obie strony winny były uiścić z góry, inaczej woźny odmawiał

wy-konania polecenia755.

Wobec milczenia źródeł, trudno orzec czy było respektowane laudum z 1464 r., uzależniające wysokość opłat od odległości. Z tego samego powo-du nie wiemy, czy postanowienia Statutów były w praktyce respektowane,

755 Według R. Hubego, III, s. 348 opłatę za wykonanie pozwania należało uiścić z góry, inaczej woźny mógł odmówić wyko-nania tej czynności.

zwłaszcza gdy w niektórych, jak Statuty nieszawskie czy piotrkowskie Jana Olbrachta, wysokość należnych woźnemu opłat nie została podana.

B. Mazowsze

1. Prawo stanowione

W aktach prawnych książąt poszczególnych księstw mazowieckich znajdują się postanowienia o opłatach dla woźnych chociaż i w nich nie ma mniej lub bardziej kompletnych taryf opłat.