1. KONCEPCJA OBYWATELSKIEJ I SAMORZĄDOWEJ WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ
1.3. Główne podmioty współpracy transgranicznej w województwie podlaskim
1.3.5. Organizacje pozarządowe
Organizacje pozarządowe stanowią podmioty nienależące do sektora publicznego i komercyjnego. Jed-nocześnie nie są podmiotami, których działalność jest ukierunkowana na generowanie zysku ekono-micznego. Podmioty trzeciego sektora w Polsce to stowarzyszenia i fundacje założone przez obywateli do realizacji interesów publicznych. Z perspektywy prawa międzynarodowego formy tych organizacji są zróżnicowane w zależności od kraju pochodzenia. Jednocześnie podmioty te ulegają umiędzyna-rodowieniu w odpowiedzi na globalizację i instytucjonalizację procedur międzynarodowych. Procesy te następują poprzez: bezpośrednie przyznanie podmiotom trzeciego sektora praw i obowiązków mię-dzynarodowych (m.in. wobec Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża); dopuszczenie do
są-61 Ibidem, s. 42–43.
62 Wykaz umów o bezpośredniej współpracy z partnerami zagranicznymi, Uniwersytet w Białymstoku, http://uwb.edu.pl/uniwersytet.
php?p=721 [10.10.2013].
63 Wykaz międzynarodowych umów o współpracy zawartych przez Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, www.umb.edu.pl/wspolpraca_mie-dzynarodowa [10.10.2013].
64 Umowy międzynarodowe, Politechnika Białostocka, http://wspolpraca-miedzynarodowa.pb.edu.pl/naukowe-umowy-miedzynarodowe/
[10.10.2013].
65 Partnerzy, Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku, www.wsap.edu.pl/wsap/w/partnerzy,zakladka/
[10.10.2013].
66 Powstała Sieć Uniwersytetów Pogranicza, PAP – Nauka w Polsce 12.10.2013, www.naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,397558,powstala--siec-uniwersytetow-pogranicza.html [12.10.2013].
dów międzynarodowych (np. możliwość wnoszenia skarg sądowych i pozasądowych do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka czy Komisji Europejskiej); a także poprzez działalność operacyjną o skutkach międzynarodowych (np. zasięg oddziaływania Greenpeace, Amnesty International)67
Współpraca transgraniczna jest podstawowym mechanizmem umiędzynarodowienia organizacji pozarządowych na terenach przygranicznych. Podmioty te jako wnioskodawcy projektów w programach transgranicznych cechują się: zorientowaniem na realizację potrzeby rozwiązania pewnego problemu społecznego; ukierunkowaniem działań na generowanie korzyści dla beneficjentów; utrzymywaniem dobrego kontaktu ze środowiskiem, na rzecz którego podejmują działania, dobrą orientacją w potrze-bach i problemach oraz możliwościach ich rozwiązania; dużą innowacyjnością w działaniu; efektywnym wydawaniem pieniędzy68. Jednocześnie zauważa się szereg barier, na które napotykają organizacje po-zarządowe, biorąc udział w projektach transgranicznych69. Do najpoważniejszych zaliczyć można: (1) niedostateczną wiedzę o programach umożliwiających współpracę transgraniczną, bariery w podjęciu i realizacji współpracy z partnerami z zagranicy; (2) lęk przed wykazaniem doświadczenia i potencjału do realizacji takich projektów; (3) błędy związane z wypełnianiem wniosku – brak profesjonalistów o od-powiedniej wiedzy administracyjnej, finansowej i organizacyjnej, błędy formalno-techniczne (np. niedo-starczenie wszystkich załączników, braku podpisów), merytoryczne (niezgodność wniosku z założeniami programu i jego działaniami, nieprawidłowy dobór beneficjentów, nieprawidłowo sporządzony budżet projektu itp.); (4) brak środków na wymagany wkład własny, który niejako gwarantuje płynność finanso-wą organizacji.
W publikacji Polska współpraca rozwojowa opracowanej z inspiracji Ministerstwa Spraw Zagra-nicznych w 2013 roku zwraca się również uwagę na potrzebę budowania mechanizmów pozwalających na przejście Polski ze statusu odbiorcy do dawcy pomocy międzynarodowej70. Istotnym wyzwaniem jest stworzenie systemu działań międzynarodowych, który umożliwi długofalowe podejście do pomocy roz-wojowej. Jego koncepcja opiera się na międzysektorowej współpracy podmiotów różnego typu poprzez stymulowanie działań na rzecz godzenia ich wspólnych interesów oraz niwelowanie stereotypów i uprze-dzeń. Wyzwaniem jest także upowszechnianie języka pomocy rozwojowej wśród organizacji.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych współpracuje z organizacjami pozarządowymi i samorządami przy realizacji zadań obejmujących następujące dziedziny: współpracę rozwojową, współpracę z Polonią i Polakami za granicą, dyplomację publiczną i kulturalną, informowanie o problematyce integracji europej-skiej i członkostwie Polski w Unii Europejeuropej-skiej oraz w ramach obywatelskiego i samorządowego wymiaru polskiej polityki zagranicznej71. Ministerstwo udziela pomocy organizacjom pozarządowym i samorządom w formie wsparcia: merytorycznego (udział ekspertów, organizacja spotkań informacyjno-konsultacyj-nych, udostępnianie dainformacyjno-konsultacyj-nych, analiz i publikacji), organizacyjno-technicznego (współorganizacja przed-sięwzięć, zapewnianie wybranych elementów zaplecza do organizacji przedsięwzięć) oraz finansowego (dotacje celowe, współfinansowanie przedsięwzięć). Resort organizuje dla organizacji pozarządowych otwarte konkursy zadań: „Polska pomoc rozwojowa”, „Edukacja globalna”, „Wolontariat polska pomoc”,
„Współpraca z Polonią i Polakami za granicą”, „Współpraca w dziedzinie dyplomacji publicznej”, „Wspólne działania polsko-białoruskie”, „Forum Polsko-Czeskie – wspieranie rozwoju stosunków polsko-czeskich”
oraz „Wsparcie obywatelskiego i samorządowego wymiaru polskiej polityki zagranicznej”.
W bazie organizacji pozarządowych, prowadzonej przez Stowarzyszenie Klon/Jawor, w wojewódz-twie podlaskim „działalność na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy mię-dzy społeczeństwami” prowadzi 156 (3,9%) podmiotów spośród ogółem 3986 podmiotów z regionu72. Wśród tych podmiotów można wymienić kilka grup organizacji. Są to podmioty:
67 A. Jabłońska, W. Hryniewicka, NGO’S jako potencjalny podmiot współpracy transgranicznej, [w:] M. Perkowski (red.), Współpraca transgra-niczna. Aspekty prawno-ekonomiczne, Fundacja Prawo i Partnerstwo, Białystok 2010, s. 76.
68 Ibidem, s. 76.
69 Ibidem, s. 77–78.
70 Polska współpraca rozwojowa. Nowe wymiary. Perspektywy dla organizacji pozarządowych, samorządów i firm, THINKTANK, Warszawa 2013.
71 A. Tuz, Współpraca Ministerstwa Spraw Zagranicznych z organizacjami pozarządowymi i samorządami przy realizacji wybranych zadań z zakresu współpracy międzynarodowej, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, www.twinning.pl/item/file/wsparcie_MSZ_dla_NGO_i_samorza-dow_2012.pdf [10.10.2013].
72 Bazy ngo.pl, Stowarzyszenie Klon/Jawor, http://bazy.ngo.pl [10.10.2013].
(1) wspierające grupy mniejszościowe (m.in.: Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, Fundacja im. Bpa Antanasa Baranauskasa „Dom Litewski” w Sej-nach, Fundacja „Oikonomos”, Litewskie Towarzystwo Św. Kazimierza w SejSej-nach, Rosyjskie Stowarzy-szenie Kulturalno-Oświatowe, StowarzyStowarzy-szenie Bractwo Prawosławne Św. Św. Cyryla i Metodego, Sto-warzyszenie Litewskiej Kultury Etnicznej w Polsce, StoSto-warzyszenie Litwinów w Polsce, StoSto-warzyszenie Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej w Hajnówce, Towarzystwo Kultury Białoruskiej, Wspólnota Litwinów w Polsce, Wspólnota Litwinów w Polsce, Związek Ukraińców Podlasia Oddział Białystok);
(2) ożywiające kontakty obywateli Polski z innymi krajami (m.in.: Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska–Izrael, Stowarzyszenie Współpracy Polska–Wschód – Podlaski Oddział Wojewódzki, Stowa-rzyszenie Polska–Białoruś Oddział Wojewódzki, StowaStowa-rzyszenie na rzecz Ziemi Podlaskiej „Drumla”, Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Cywilizacyjnego „Ściana Wschodnia” w Sejnach, Stowarzyszenie Międzynarodowej i Międzykulturowej Wymiany ANAWOJ, Stowarzyszenie Centrum Edukacji Obywa-telskiej Polska–Białoruś, Stowarzyszenie Kontakt Miast Białystok–Eindhoven, Podlaski Oddział Towa-rzystwa Polska–Finlandia, Ośrodek Współpracy Międzynarodowej Wschód–Zachód im. dr Jana Stypu-ły, Fundacja Gran Via Centrum Języka i Kultury Hiszpańskiej);
(3) podmioty zorientowane na pogłębianie integracji europejskiej i współpracy UE z krajami sąsied-nimi („Europartner” Akademicki Klub Integracji Europejskiej, Towarzystwo Amicus, Fundacja Okno na Wschód, Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej);
(4) zrzeszające studentów, prowadzące ich wymianę i praktyki międzynarodowe (Białoruskie Zrzesze-nie Studentów, Europejskie Forum Studentów AEGEE – Białystok, Europejskie StowarzyszeZrzesze-nie Stu-dentów Prawa ELSA Białystok, Komitet Lokalny AIESEC Białystok, Międzynarodowe Stowarzyszenie Studentów Medycyny IFMSA Poland Oddział Białystok, Światowa Federacja Studentów Chrześcijan – Program Wschodnioeuropejski);
(5) prowadzące działalność na rzecz sprawiedliwości społecznej i praw człowieka (Amnesty Internatio-nal – Grupa Lokalna, Stowarzyszenie Edukacyjne Praw Człowieka).