Organy wyborcze

Chorwackie prawo wyborcze przewiduje istnienie kilku szczebli organów wyborczych. Są to: Państwowa Komisja Wybor-cza (Državno Izborno Povjerenstvo) oraz okręgowe (jedinice), gminne (općinske), miejskie (gradske) oraz obwodowe (biračke) komisje wyborcze. Przed uchwaleniem ustawy o Państwowej Ko-misji Wyborczej skład koKo-misji określały jedynie przepisy ordyna-cji wyborczej. Zgodnie z jej postanowieniami przewodniczącym Państwowej Komisji Wyborczej był z mocy prawa przewodniczą-cy Sądu Najwyższego, a komisja składała się z członków stałych, którymi byli: zastępca przewodniczącego i czterej członkowie po-woływani przez Sąd Najwyższy z grona sędziów Sądu Najwyż-szego i innych wybitnych prawników oraz członków niestałych, których powoływały partie koalicji rządzącej i opozycji w liczbie po trzech. Wyboru członków niestałych dokonywano dopiero po zarejestrowaniu list wyborczych81. Rozwiązanie to było krytyko-wane w literaturze. Zwracano uwagę, że istnieje potrzeba ist-nienia stałego, w pełni profesjonalnego organu, który zajmował-by się wszystkimi wyborami przeprowadzanymi w Chorwacji.

Ponadto krytyce poddawano fakt, że obsadzanie sędziami Sądu Najwyższego Komisji powoduje nadmierne odciąganie ich od są-dowych obowiązków82. Ustawa o Państwowej Komisji Wyborczej z 2006 r. przewidywała pierwotnie następujący skład Komisji: przewodniczący, dwóch wiceprzewodniczących oraz czterech członków powoływanych na ośmioletnią kadencję przez Sabor większością głosów ogólnej liczby deputowanych. Ustawa prze-widywała, że w terminie 30 dni od dnia jej ogłoszenia upływa termin zgłaszania kandydatur na stanowisko przewodniczącego. Ze względu na fakt, że we wskazanym terminie nie wpłynęła żadna kandydatura, zaistniała obawa powołania pełnego skła-du Komisji przed wyborami, które miały się odbyć w 2007 r.83 Z tego względu oraz w związku z chęcią zachowania ciągłości personalnej w działalności Komisji zdecydowano o nowelizacji ustawy, która zmieniła skład Państwowej Komisji Wyborczej84. Państwowa Komisja Wyborcza składa się z przewodniczą-cego, którym z urzędu jest przewodniczący Sądu Najwyższego, czterech wiceprzewodniczących oraz czterech członków85. Prze-wodniczącym Komisji jest przewodniczący Sądu Najwyższego. Dwóch jego zastępców wybiera zgromadzenie ogólne sędziów Sądu Najwyższego ze swego grona na wniosek przewodniczące-go Sądu Najwyższeprzewodniczące-go. Jedneprzewodniczące-go zastępcę i dwóch członków wy-biera Sabor większością głosów ogólnej liczby deputowanych na wniosek partii lub koalicji partii rządzących. Jednego zastępcę i dwóch członków wybiera Sabor większością głosów ogólnej liczby deputowanych na wniosek partii opozycyjnych, w propor-cji odpowiadającej liczebności reprezentapropor-cji tych partii w par-lamencie. Wszyscy członkowie Państwowej Komisji Wyborczej muszą posiadać wykształcenie prawnicze i legitymować się 82 A. Palarić, Izborna reforma, ,,Informator” 2005, vol. 5376, s. 2, www. novi-informator.net (29.05.2013).

83 Z.Č. Šarić, op. cit., s. 3.

84 Ibidem, s. 2–4.

85 Zakon o izmjenama i dopunama zakona o Državnom izbornom povje-renstvu Republike Hrvatske, ,,Narodne novine” 2007, br. 19.

dziesięcioletnim doświadczeniem zawodowym. Wybierani są na ośmioletnią kadencję.

Do podstawowych zadań DIP należy:

– powołanie członków okręgowych komisji wyborczych oraz nadzór nad działalnością tych komisji,

– zatwierdzanie i publikacja list kandydatów komitetów wyborczych,

– wydawanie instrukcji regulujących pracę okręgowych i obwodowych komisji wyborczych,

– ustanawianie wzorów formularzy potrzebnych do przy-gotowania i przeprowadzenia wyborów,

– nadzór nad prawidłowym przebiegiem kampanii wyborczej, – stwierdzanie i publikacja wyników wyborów deputowa-nych do Saboru,

– rozstrzyganie zarzutów dotyczących nieprawidłowości, które wystąpiły w toku postępowania wyborczego,

– wyrażanie opinii co do pożądanych zmian w prawie wy-borczym, które jednakże nie wiążą saboru86.

Okręgowe komisje wyborcze składają się z przewodniczą-cego, dwóch stałych członków oraz ich zastępców powołanych z grona sędziów i wybitnych prawników przez DIP. Ponadto, podobnie jak ma to miejsce w przypadku DIP, po zatwierdzeniu list kandydatów poszerza się skład okręgowych komisji wybor-czych o dwóch przedstawicieli partii lub koalicji rządzącej oraz dwóch reprezentantów ugrupowań opozycyjnych. Do zadań okręgowych komisji wyborczych należy w szczególności:

– wyznaczenie lokalizacji lokali wyborczych na wniosek miejskich i gminnych komisji wyborczych,

– powoływanie gminnych i miejskich komisji wyborczych, – powoływanie i odwoływanie obwodowych komisji wybor-czych,

– ustalanie wyników wyborów w okręgu wyborczym. 86 W literaturze wskazuje się także na obowiązek edukacji i i szkoleń członków komisji wyborczych niższego szczebla. Nie jest to jednakże zadanie wprost wyrażone w ustawie. Patrz: Z.Č. Šarić, op. cit., s. 6.

Miejskie i gminne komisje wyborcze są powoływane na takich samych zasadach jak okręgowe komisje wyborcze, lecz w przeciwieństwie do organów wyborczych innych szczebli posiadają w praktyce wyłącznie kompetencje opiniodawcze i wnioskodawcze, np.:

– proponują komisji okręgowej umiejscowienie lokali wyborczych,

– wskazują kandydatów na członków obwodowych komisji wyborczych, mogą wnosić także o ich odwołanie.

Obwodowe komisje wyborcze składają się z przewodni-czącego, 4 członków i ich zastępców, przy czym 2 członków i ich zastępców powołuje partia lub koalicja rządząca, 2 zaś ugrupowania opozycyjne. Przewodniczący komisji natomiast nie może być członkiem żadnej partii politycznej i powinien posiadać wykształcenie prawnicze, choć nie jest to warunek bezwzględny, a jedynie postulat wyrażony przez art. 57 ordy-nacji wyborczej. Zadaniem obwodowych komisji wyborczych jest czuwanie nad zapewnieniem prawidłowego przebiegu gło-sowania, a w szczególności zachowaniem jego tajnego charak-teru oraz ustaleniem wyników głosowania w danym obwodzie wyborczym.

7. Ważność wyborów

Szczególne znaczenie w zakresie ochrony prawnej wyborów ma przepis, który nakazuje unieważnienie głosowania w ob-wodzie wyborczym i wyznaczenie nowego terminu głosowania w ciągu 8 dni, jeżeli liczba kart do głosowania znajdująca się w urnie po zakończeniu głosowania przewyższa liczbę wyda-nych przez obwodową komisję wyborczą kart do głosowania. Trudno nie zgodzić się z poglądem, że jest to rozwiązanie na-der surowe i niepotrzebnie może prowadzić do powtarzania głosowania, choć nie jest to uzasadnione wynikami wyborów.

Powtórzenie głosowania powinno być uzależnione od wpływu tej nieprawidłowości na ostateczne wyniki wyborów87.

Ordynacja do parlamentu chorwackiego określa ponadto zasady kontroli postępowania wyborczego sprawowanej przez organizacje pozarządowe. Można domniemywać, iż regulacja ta podyktowana jest chęcią uwiarygodnienia Chorwacji w oczach opinii międzynarodowej, jako państwa respektującego reguły demokracji. Każda zarejestrowana organizacja pozarządowa, która zakresem swej działalności obejmuje sprawy związane z prowadzeniem niezależnego nadzoru nad postępowaniem wyborczym lub przestrzeganiem praw człowieka i obywate-la, może wystąpić do DIP o udzielenie pozwolenia na kontrolę procesu wyborczego. Jedynym warunkiem uzyskania takie-go pozwolenia jest złożenie wniosku w terminie 8 dni od daty ogłoszenia wyborów. Na podstawie wydanego pozwolenia or-ganizacje powyższe mogą wyznaczać obserwatorów, którzy są uprawnieni do nadzoru nad całym postępowaniem wyborczym, a w szczególności otrzymują prawo wglądu w protokoły komisji wyborczych oraz inne materiały wyborcze.

Protesty wyborcze mogą wnosić: partie polityczne, komi-tety wyborcze wyborców, które zgłosiły tzw. listę niezależną, kandydaci na deputowanych reprezentujących mniejszości narodowe oraz grupa co najmniej 100 wyborców lub 5% wy-borców z jednego okręgu wyborczego. Mogą one dotyczyć nie-prawidłowości związanych z kandydowaniem lub sposobem przeprowadzenia wyborów przez właściwą komisję wyborczą. Wnosi się je do DIP w terminie 48 godzin od końca dnia, w któ-rym zaistniała zaskarżana sytuacja. Termin na rozpatrzenie protestu wynosi 48 godzin od dnia wpłynięcia zarzutu. Jeżeli zgłoszone zarzuty zostaną uznane za istotne lub wpływające na wyniki wyborów, DIP może unieważnić czynności, których dotyczą zarzuty i wyznaczyć nowy termin na ich dokonanie,

o ile jest to możliwe do przeprowadzenia88. Gdyby jednak nie-prawidłowości takiej nie można było usunąć lub jej wystą-pienie wpłynęło na wynik wyborów, DIP unieważnia wyniki wyborów i określa nowy termin ich przeprowadzenia. Na roz-strzygniecie DIP przysługuje skarga do Trybunału Konstytu-cyjnego. Prawo do jej wniesienia mija po upływie 48 godzin od otrzymania rozstrzygnięcia DIP. Trybunał jest zobowiązany do rozpatrzenia skargi w ciągu 48 godzin.

Ponadto partie polityczne, komitety wyborców, kandyda-ci w wyborach 100 obywateli posiadających czynne prawo wy-borcze lub co najmniej 5% wyborców z pojedynczego okręgu wyborczego mogą złożyć bezpośrednio skargę do Trybunału Konstytucyjnego. Prawo chorwackie przewiduje dwa rodzaje takiej skargi. Jeden nazywany jest sporem wyborczym (izborni

spor), drugi zaś skargą konstytucyjną (ustavna tužba).

Jedno-cześnie ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przewiduje, że uprawnione podmioty skorzystać mogą tylko z jednego z powyż-szych uprawnień. Spór wyborczy może dotyczyć nieprawidło-wości przebiegu procedury wyborczej oraz decyzji Państwowej Komisji Wyborczej i musi być wniesiony w terminie 48 godzi od wystąpienia zdarzenia będącego przedmiotem sporu. Skarga natomiast wniesiona być może w terminie do 30 dni od ogłosze-nia wyników wyborów. Jej przedmiotem jest kontrola zgodno-ści z konstytucją ustawodawstwa wyborczego oraz zgodność z prawem przebiegu procesu wyborczego89. Trybunał Konsty-tucyjny w jednym ze swych orzeczeń uznał, że w ramach kon-troli procesu wyborczego, który mu przysługuje, nie mieści się nadzór nad prawidłowym przebiegiem kampanii wyborczej, gdyż to należy do kompetencji Państwowej Komisji Wyborczej90. 88 T. Antić, Zaštita izbornog prava pred Ustavnim Sudom Republike

Hrvatske, ,,Informator” 2005, vol. 5584, br. 585, s. 2, www.novi-informator.

net (24.04.2013).

89 M. Jelušić,Temeljna obilježja..., s. 10.

90 Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 20 maja 2013, br. U-VII/ 2796/2013. www.usud.hr (24.04.2013).

Reasumując tę część rozważań, należy stwierdzić, że obo-wiązujący w wyborach do parlamentu w Chorwacji system wyborczy sensu largo nie odbiega zasadniczo od rozwiązań obowiązujących w państwach demokratycznych. Konstytucja Chorwacji przyjmuje powszechnie przyjęty w europejskich po-rządkach prawnych katalog zasad prawa wyborczego. Obowią-zująca regulacja wyborcza zawiera przepisy zawierające gwa-rancje realizacji zasad prawa wyborczego pozostające w zgodzie ze standardami występującymi w państwach demokratycz-nych. Również system proporcjonalny obowiązujący w tych wy-borach nie zawiera elementów budzących wątpliwości z punktu widzenia wymagań, jakie stawia się demokratycznemu prawo-dawstwu wyborczemu.

Sabor