Scena polityczna w Republice Chorwacji

Budowa wielopartyjnego systemu partyjnego rozpoczęła się jeszcze pod koniec lat 80. XX w.35 Do tej pory jedyną legalnie działającą partią był Związek Komunistów Chorwacji (Savez Komunista Hrvatske – SKH). Pierwszym niezależnym związ-kiem politycznym utworzonym w lutym 1989 r. było Stowa-rzyszenie na rzecz Jugosłowiańskich Inicjatyw Demokratycz-nych (Udruženje za jugoslavensku demokratsku inicijativu – UJDJ). Jeszcze w 1989 r. doszło do utworzenia dwóch partii opozycyjnych wobec istniejącego systemu – były to: Chorwacka Partia Socjalliberalna (Hrvatska socijalno-liberalna stranka – HSLS36) oraz Chorwacka Wspólnota Demokratyczna (Hrvat-ska demokrat(Hrvat-ska zajednica – HDZ)37. Natomiast po objęciu funkcji przewodniczącego partii komunistycznej przez Ivicę Račana (grudzień 1989) ostatecznie zrezygnowano z systemu monopartyjnego na rzecz pluralizmu politycznego38.

Pierwsze wolne demokratyczne wybory, nazywane w Chor-wacji przedkonstytucyjnymi, przeprowadzone zostały w 1990 r. na podstawie ordynacji wyborczej przyjętej kilka miesięcy wcześniej. Pod wpływem partii komunistycznej zdecydowano, że wybory przeprowadzone zostaną według zasady większości bezwzględnej, choć opozycja domagała się ordynacji proporcjo-nalnej39. Rozwiązanie to przewidywało, że jeżeli w pierwszej

35 D. Budimir, Hrvatska politička elita na početku demokratske

tranzi-cije, „Anali Hrvatskog politološkog društva” 2010, vol. 7, br. 1, s. 81.

36 Pierwotnie HSLS nosiła nazwę związku, a nie partii. Ibidem, s. 83.

37 K. Krysieniel, J. Wojnicki, Partie i systemy partyjne państw byłej

Jugosławii, Pułtusk–Warszawa 2009, s. 88–89.

38 J. Wojnicki, Alternacja władzy w państwach postjugosłowiańskich, [w.] S. Grabowska, R. Grabowski (red.), Alternatywne sposoby głosowania

a aktywizacja elektoratu, Rzeszów 2007, s. 289–290.

39 M. Bali, R. Podolnjak, Utjecaj izbornoga sustava na oblikovanje

stra-načkog sustava i vlade u Republici Hrvatskoj 1990–2007, „Pravnik” 2009,

turze deputowany nie zostanie wybrany, dwa tygodnie później przeprowadzona zostanie druga tura wyborów, w której udział będą brali kandydaci, którzy w pierwszej turze uzyskali co najmniej 7% ważnie oddanych głosów w danym okręgu wybor-czym. Wybory odbyły się w dniach 22–23 kwietnia (pierwsza tura) i 6–7 maja (druga tura)40. System wyborczy został przyjęty pod dyktando Związku Komunistów Chorwacji, który liczył, że dzięki posiadanym strukturom partyjnym przy równoczesnej słabości organizacyjnej opozycji system większościowy pozwoli zachować mu dominującą pozycję w państwie41. Wybory prze-prowadzone zostały do trzech izb Saboru Republiki Chorwacji, będącej wciąż częścią Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii42. Były to: Rada Gmin (Vijeće opićna), Rada Pracy Zespolonej (Vijeće udruženoga rada) oraz Rada Społeczno-Poli-tyczna (Društveno-političko vijeće). Ordynacja wyborcza oparta została na zasadzie powszechności, bezpośredniości, wolności wyborów oraz tajności głosowania. Ordynacja nie realizowała natomiast zasady równości wyborów43. W sensie formalnym naruszało ją przyznanie niektórym wyborcom dwóch głosów44.

40 K. Krysieniel, J. Wojnicki, op. cit., s. 89.

41 Podobne rachuby miał obóz rządzący w Polsce, projektując system wyborczy w wyborach do Senatu w 1989 r., i podobnie jak miało to miejsce w Chorwacji, poniósł całkowitą klęskę. B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 1999, s. 281; R. Chruściak, System wyborczy i wybory w Polsce

1989–1998, parlamentarne spory i dyskusje, Warszawa 1999, s. 20; S.

Ge-bethner, Wybory do Sejmu i Senatu 1989 r. (wstępne refleksje), „Państwo i Prawo” 1989, nr 8, s. 11; T. Strzałkowski, Wybory czerwcowe 1989 roku, „Studia Wyborcze” 2009, t. VIII, s. 12.

42 Trzyizbową strukturę Saboru przewidywała Konstytucja Jugosławii z 1974 r. Patrz T. Szymczak, Ustrój europejskich państw socjalistycznych, Warszawa 1988, s. 370–373.

43 W wyborach do Rady Pracy Zespolonej głosować mogły jedynie osoby formalnie zatrudnione. Patrz N. Zakošek, Hrvatski parlament u razdoblju

demokratske tranzicije, „Politička misao” 1993, vol. XXX, br. 4, s. 9.

44 Dwoma głosami dysponowali mieszkańcy Zagrzebia, którzy wybiera-li jednego deputowanego z miejskiej wspólnoty gmin i drugiego z jednej z 14 gmin w Zagrzebiu. Patrz B. Mašić, Stranačka struktura Hrvatskog sabora

W sensie materialnym zastosowano ją tylko w wyborach do Rady Społeczno-Politycznej. Nierówność okręgów powodowała, że w niektórych okręgach „wystarczało 8 tys. głosów, by wy-grać, a w innych 23 tys., by przegrać”45.

Wybory przyniosły zdecydowane zwycięstwo HDZ, która była najlepiej zorganizowaną partią opozycyjną. System więk-szościowy promujący największe ugrupowania przyniósł pre-mię dla tej partii. Mimo uzyskania jedynie 41,9% głosów HDZ zdobyła ponad 58% miejsc we wszystkich izbach Saboru. Dru-gie miejsce uzyskała postkomunistyczna lewica (SKH-SDP) z 35% poparciem, a trzecie powstała przed wyborami Koalicja Porozumienia Narodowego (Koalicija narodnoga sporazuma – KNS)46, która otrzymała 15% głosów. Pozostałe mandaty uzy-skali kandydaci niezależni oraz Serbska Partia Demokratycz-na (Srpska demokratska stranka – SDS)47. Uprzywilejowanie dużych ugrupowań było najbardziej widoczne w wyborach do Rady Społeczno-Politycznej. W wyborach do tej izby HDZ otrzymała 43% głosów, a zdobyła 69% mandatów, SKH-SDP uzyskała 35% głosów, co dało jej 25% mandatów. Natomiast KNS z 15% poparciem otrzymała jedynie 4% miejsc w tej

1990–2010, „Pravnik” 2010, vol. 44(2), s. 70; M. Kasapović, Strukturalne i dynamiczne cechy chorwackiej sceny politycznej, [w:] J. Raciborski (red.), Wybory i narodziny demokracji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej,

Warszawa 1991, s. 106.

45 K. Ožanić, Izbori u demokratskoj Hrvatskoj od 1990 god. do 1997

god., „Pravnik” 1997, vol. 30, br. 1–2(59–60), s. 18–19. Różnica między

licz-bą wyborców w jednomandatowych okręgach wyborczych była nawet cztero-krotna. Patrz N. Zakošek, Hrvatski parlament…, s. 10.

46 Partie tworzące tę koalicję okazały się być w przeważającej mierze efe-merydami chorwackiej sceny politycznej i poza HSLS, czyli Chorwacką Partią Socjalliberalną, nie stały się trwałymi elementami chorwackiej sceny politycz-nej. Oprócz HSLS w skład koalicji wchodziły: Chorwacka Partia Demokratyczna – HDS (Hrvatska demokratska stranka), Chorwacka Unia Chrześcijańsko-De-mokratyczna – HKDU (Hrvatska kršćansko demokratska unija), Socjaldemo-kratyczna Partia Chorwacji – SDH (Socijaldemokratska stranka Hrvatske).

izbie48. Zwycięstwo w wyborach do Saboru pozwoliło wkrótce HDZ na wybór 30 maja 1990 r. na Przewodniczącego Prezy-dium Socjalistycznej Republiki Chorwacji Franjo Tuđmana oraz sformowanie Rządu.

W 1992 r. odbyły się kolejne wybory parlamentarne. Decy-zja o skróceniu kadencji podyktowana była kilkoma względami. Podstawowe znaczenie miało dążenie do dostosowania struk-tury najwyższych organów władzy do postanowień konstytucji. Konstytucja Chorwacji przewidywała istnienie dwuizbowego parlamentu, tymczasem ciągle obradował trzyizbowy Sabor, wywodzący się z systemu jugosłowiańskiego. Artykuł 141 Kon-stytucji przewidywał, że wybory do Saboru i na Urząd Prezy-denta Republiki miały zostać ogłoszone na podstawie ustawy wyborczej uchwalonej najpóźniej w ciągu roku od uchwalenia konstytucji. Tymczasem nie doszło do tego w dużej mierze ze względu na niepewną sytuację polityczną w Chorwacji49. To tymczasowe rozwiązanie zostało zaakceptowane dzięki od-wołaniu się do art. 3 ustawy konstytucyjnej o realizacji Kon-stytucji Republiki Chorwacji z 1990 r., który przewidywał, że w przypadku niemożności stosowania niektórych postano-wień konstytucji do najpóźniej 31 grudnia 1993 r. muszą być uchwalone ustawy, których przyjęcie ma tę niemożność usu-nąć50. Wpływ na decyzję o wyborach miała też chęć umocnie-nia pozycji politycznej przez rządzącą HDZ dzięki osiągniętym w tym czasie sukcesom politycznym i militarnym51. Wybory przeprowadzone zostały na podstawie nowej ustawy wybor-czej, uchwalonej w kilka miesięcy przed terminem wyborów.

48 K. Ožanić, op. cit., s. 19.

49 A. Bačić, Ustav Repubike Hrvatske iż 1990 godine, izborno pravo

i preduvjeti izborne vlasti, „Pravni vjesnik” 1995, br. 11(1–4), s. 30.

50 Ustavni zakon za provedbu Ustava Republike Hrvatske, „Narodne novine“ 1990, br. 121.

51 Chodziło o uzyskanie przez Chorwację uznania międzynarodowego oraz obronę militarną przed działaniami Jugosłowiańskiej Armii Ludowej. Patrz: K. Krysieniel, J. Wojnicki, op. cit., s. 92.

W nowej ustawie wyborczej przyjęto system kombinowa-ny większościowo-proporcjonalkombinowa-ny. Był on efektem kompromi-su między HDZ a opozycją. Początkowo HDZ chciała uchwa-lić ordynację większościową, ale gdy stanęła w obliczu groźby powstania wielkiej koalicji wszystkich partii opozycyjnych, zgodziła się na system kombinowany52. Ordynacja ta przewi-dywała wybór 60 posłów w okręgach jednomandatowych we-dług reguły większości względnej, 60 zaś na podstawie zasady proporcjonalności z list partyjnych w jednym ogólnokrajowym okręgu wyborczym. W wyborze z list partyjnych brały udział te, które przekroczyły 3% próg wyborczy. System ten nadal jest korzystny dla dużych ugrupowań, zapewniając im silną pozycję dzięki temu, że połowa mandatów przypada na okręgi jednomandatowe53. Przyjęcie metody d’Hondta przy podziale mandatów rozdzielanych w systemie proporcjonalnym nie jest w tym przypadku czynnikiem nadmiernie wzmacniającym, gdyż okręgiem wyborczym jest teren całego kraju, co istotnie osłabia wpływ metody matematycznej na podział mandatów. Do powstania koalicji wyborczej partii opozycyjnych ostatecz-nie ostatecz-nie doszło i wybory z 1992 r. okazały się „katastrofalne” dla małych partii54.

W wyborach deputowanych przeprowadzonych według za-sady proporcjonalności zgłoszonych zostało 17 list wyborczych. W okręgach jednomandatowych także wystartowało wielu kan-dydatów, aż 10,3 na jeden okręg55. Wybory przyniosły ponownie zdecydowane zwycięstwo HDZ. Prawie 45% głosów zapewni-ło tej partii 2/3 miejsc w parlamencie. Socjaldemokratyczna Partia Chorwacji – SDP (Socijaldemokratska partija Hrvat-ske), która jest następczynią postkomunistycznej SKH-SDP,

52 M. Bali, R. Podolnjak, op. cit., s. 46.

53 D. Nohlen, Prawo wyborcze i systemy partyjne, O teorii systemów

wy-borczych, Warszawa 2004, s. 185.

54 K. Ožanić, op. cit., s. 20.

55 M. Kasapowić, Političke stranke i stranački sustav u Hrvatskoj, „Politička misao” 1994, vol. 31, br. 1, s. 183.

uzyskała 17% poparcie, co dało jej 14 mandatów (10% ogólnej liczby mandatów). W Saborze znalazła się również liczna gru-pa mniejszych ugrupowań o znikomej liczbie deputowanych56. Spośród ugrupowań, które znalazły się w parlamencie, tylko kilka potrafiło w kolejnych wyborach także wprowadzić swo-ich przedstawicieli do Saboru i tym samym na dłużej zagościć na chorwackiej scenie politycznej. Były to: HSLS, która w wy-borach w 1990 r. stanowiła jeden z podmiotów koalicji KNS, oraz nowo powstałe: Chorwacka Partia Chłopska – HSS (Hrvatska seljačka stranka), Chorwacka Partia Prawa – HSP (Hrvatska stranka prava)57, Chorwacka Partia Narodowa – HNS (Hrvatska narodna stranka)58.

W tym samym dniu, w którym odbywały się wybory do Saboru, przeprowadzone zostały również pierwsze powszech-ne wybory Prezydenta Republiki, które już w pierwszej turze wygrał Franjo Tuđman59. Sukces wyborczy pozwolił ponownie na samodzielne utworzenie Rządu przez HDZ. Praktyka poli-tyczna po wyborach z 1992 r. nie odbiegała od wcześniejszego

56 Pozostałych 9 ugrupowań, które zdołały wprowadzić swoich przed-stawicieli do parlamentu, zdobyło łącznie 39 spośród 138 mandatów, wlicza-jąc w to również kandydatów niezależnych i kandydatów mniejszości naro-dowych. www.izbori.hr (23.05.2013).

57 HSP jest najstarszą partią w Chorwacji, gdyż uważa się ją za następ-czynię założonej w 1861 r. przez Ante Starčevića i Eugena Kvaternika partii o tej samej nazwie. Działała ona nieprzerwanie do 1929 r., a reaktywowana w 1990 r. przez Dobroslava Parage. Patrz: T. Jankowski, System polityczny

Chorwacji, [w:] W. Sokół, M. Żmigrodzki (red.), Systemy polityczne państw Europy Środkowej i Wschodniej, Lublin 2005, s. 201.

58 Słowo „narodna” w języku chorwackim można tłumaczyć jako ‘naro-dowa’ i ‘lu‘naro-dowa’. Stąd w niektórych polskich publikacjach HNS tłumaczy się jako ‘Chorwacka Partia Ludowa’. Np. J. Wojnicki, Przeobrażenia ustrojowe

państw postjugosłowiańskich (1990–2003), Pułtusk 2003, s. 210.

59 Wybory do Izby Županii zostały odroczone do następnego roku ze względu na spory co do kształtu podziału terytorialnego państwa, od które-go miał być uzależniony system wyborczy do izby wyższej. Wybory przepro-wadzone w 1993 r. przyniosły zdecydowane zwycięstwo HDZ. N. Zakošek,

okresu. Nadal prezydent Franjo Tuđman posiadał decydują-cy wpływ na funkcjonowanie Rządu, łącznie z wyborem jego szefa60. W 1993 r. odbyły się po raz pierwszy wybory do Izby Županii, które także przyniosły zwycięstwo HDZ61.

Do kolejnych wyborów doszło w 1995 r. Wprawdzie nie było przesłanek do ich przeprowadzenia z punktu widzenia poli-tyczno-prawnego, gdyż Rząd zachowywał miażdżącą przewa-gę w parlamencie, ale sukcesy militarne, które państwo chor-wackie odniosło w tamtym czasie, zachęciły elity rządzące do zdyskontowania wzrostu poparcia dla HDZ w społeczeństwie62. Opinii publicznej zaprezentowano rzecz jasna inne uzasadnie-nie tej decyzji. Twierdzono, że wybory powinny być przeprowa-dzone ze względu na zmiany w strukturze ludności Republiki spowodowane masową migracją, m.in. Serbów, wymuszoną przez działania zbrojne oraz zmianą przynależności partyjnej licznego grona deputowanych63. Ten ostatni argument brzmi dość kuriozalnie, biorąc pod uwagę, że zmiana przynależności partyjnej przez kilku deputowanych nie wpłynęła na fakt, że rządząca HDZ posiadała bezpieczną, bezwzględną większość parlamentarną.

Tradycyjnie, tuż przed wyborami, czyli na ostatnim po-siedzeniu Izby Przedstawicielskiej przed jej rozwiązaniem, ponownie doszło do uchwalenia zmian w ordynacji wybor-czej, mimo kontestowania tego przez opozycję64. Nowelizacja z 1995 r. utrzymywała system kombinowany, z tym iż przewa-gę zyskały elementy wzmacniające proporcjonalność. Zmiana przewidywała, że w systemie proporcjonalnym wybieranych będzie 80 deputowanych, zaś według systemu większościowe-go jedynie 28. Podniesiono także progi wyborcze: do 5% dla jednej partii, 8% dla koalicji dwóch partii i 11% dla koalicji

60 M. Bali, R. Podolnjak, op. cit., s. 48.

61 N. Zakošek, Politički…, s. 37.

62 M. Bali, R. Podolnjak, op. cit., s. 48.

63 K. Krysieniel, J. Wojnicki, op. cit., s. 97.

większej liczby ugrupowań, co miało utrudnić konkurencję wyborczą opozycji. Kampania wyborcza odbywała się w cieniu sukcesów wojennych. W literaturze podkreśla się osiągnięcie w tej kampanii wysokiej „militaryzacji polityki”. Ugrupowanie rządzące wykorzystywało w toku kampanii media państwowe i administrację rządową, istotnie naruszając zasadę równości szans wyborczych. Mimo tego Trybunał Konstytucyjny odrzucił skargę 11 partii podważającą zgodność z konstytucją ordynacji wyborczej65. Wybory przeprowadzone w takich okolicznościach przyniosły zgodnie z oczekiwaniami zdecydowane zwycięstwo HDZ. Utrzymała ona poparcie na poziomie z poprzednich wy-borów (45%), co tym razem przyniosło tej partii 59% mandatów. Mimo że opozycja zawarła dwie szerokie koalicje, nie zdołała osiągnąć znaczącego sukcesu wyborczego66. Po wyborach doszło do sformowania kolejnego Rządu HDZ, który okazał się być najdłużej urzędującym z działających do tej pory, gdyż prze-trwał aż do wyborów w 2000 r. W 1997 r. odbyły się wybory prezydenckie, które ponownie w pierwszej turze wygrał Franjo Tuđman, uzyskując 59% głosów, oraz drugie wybory do Izby Županii, które także wygrała HDZ, tworząc koalicję z HSP i uzyskując bezwzględną większość miejsc w izbie wyższej67. Było to dowodem na stałą dominację HDZ na chorwackiej sce-nie politycznej.

65 Ibidem, s. 34.

66 Partie opozycyjne zawarły w zasadzie dwa różne porozumienia wy-borcze. Jedno dotyczyło wystawiania wspólnego kandydata w okręgach jed-nomandatowych. Porozumienie to zawarło 6 ugrupowań, w tym tak zna-czące, jak HSLS, HSS, HNS i SDP. Drugie dotyczyło wystawienia wspólnej listy kandydatów w wyborach mandatów rozdzielanych w systemie propor-cjonalnym. Koalicję tę zawarło 5 partii. Wśród nich były tylko dwie, któ-re uczestniczyły w porozumieniu dotyczącym okręgów jednomandatowych

– HSS i HNS.

67 M. Kasapović, Izbori za Županijski dom Sabora, „Politička misao” 1997, vol. XXXIV, br. 2, s. 102; N. Zakošek, Struktura biračkog i političke

promjene u siječujskim izborima 2000, [w:] M. Kasapowić (red.), Hrvatska politika 1990–2000, Zagreb 2001, s. 102.

Dominacja polityczna HDZ w pierwszym 10-leciu niepod-ległości Chorwacji uświadomiła w końcu opozycji konieczność zawarcia szerokiego porozumienia wyborczego, które pozwo-liłoby na odsunięcie HDZ od władzy. Po długich negocjacjach w sierpniu 1998 r. doszło do zawarcia porozumienia między sześcioma ugrupowaniami opozycyjnymi. Porozumienie to zo-stało ochrzczone formułą 2+4, gdzie 2 to najsilniejsze ugrupo-wania opozycji SDP i HSLS, które jako pierwsze zawarły poro-zumienie polityczne, zaś 4 to mniejsze: HSS, HNS, LS, IDS68, które podpisały porozumienie wyborcze w późniejszym czasie ze wspomnianymi dwoma. Partie te wystartowały więc jako dwie odrębne koalicje wyborcze, ale już przed wyborami zawar-ły porozumienie o wspólnym tworzeniu Rządu po wyborach69. Zgodnie z tradycją pierwszej dekady niepodległości wybory przeprowadzone zostały według nowych reguł, przyjętych tuż przed wyborami70. Zmiany w ordynacji uchwalone zostały przez HDZ, która obawiała się, że w związku z powstaniem szerokiej koalicji wyborczej opozycji system kombinowany może dać jej wyraźne zwycięstwo. Zdecydowano się więc w HDZ na wprowa-dzenie systemu proporcjonalnego. Jedynie wybory przedstawi-cieli mniejszości narodowych odbywały się w okręgach jedno-mandatowych, przy zastosowaniu reguły większości względnej. System ten obowiązuje do dziś. W podziale mandatów w okręgu wyborczym biorą udział ugrupowania, które przekroczyły 5% próg ważnie oddanych głosów w okręgu wyborczym. Manda-ty rozdzielane są zgodnie z metodą d’Hondta. Wprowadzenie

68 Zgromadzenie Demokratyczne Istri – IDS (Istarski Demokratski Sabor) to ugrupowanie regionalne reprezentujące przede wszystkim mniej-szość włoską na półwyspie Istria. Parta Liberalna – LS (Liberalna stranka) to partia, która powstała w 1997 r. na skutek rozłamu w HSLS. W 2006 r. przestała istnieć na skutek powrotu na łono tego ugrupowania.

69 M. Boli, R. Podolniak, op. cit., s. 52–53.

70 Wybory odbyły się w styczniu 2000 r., a zmiana ordynacji uchwalona została w listopadzie 1999 r.

systemu proporcjonalnego stało się czynnikiem, który istotnie wpłynął na liczbę startujących w wyborach podmiotów. W wy-borach w 2000 r. zgłoszona została rekordowa liczba 55 list wyborczych71.

Miesiąc przed wyborami zmarł prezydent Franjo Tuđman, co doprowadziło do kryzysu w ugrupowaniu rządzącym na sku-tek walk frakcyjnych72. Zgodnie z oczekiwaniami zjednoczona opozycja zwyciężyła. Koalicja zdobyła ponad 60% mandatów, na HDZ głosowało aż o 20% wyborców mniej niż we wcze-śniejszych wyborach, co dowodziło, że społeczeństwo chorwa- ckie znużone było już dominacją HDZ, a w szczególności spo-sobem sprawowania przez nią rządów73. Nie bez znaczenia była oczywiście również śmierć przed wyborami charyzma-tycznego przywódcy74. Wprawdzie HDZ pozostała największą partią w nowo wybranej Izbie Deputowanych, ale tylko ze względu na to, że koalicja „2+4” składała się z sześciu ugru-powań, które zachowały swoją odrębność polityczną i organi-zacyjną. W parlamencie znalazło się ponadto kilku deputowa-nych reprezentujących inne partie polityczne. Pięć mandatów zdobyła koalicja HSP-HKDU, jeden mandat SNS75, trzy man-daty przypadające na pulę mandatów przeznaczonych dla

71 K. Krysieniel, J. Wojnicki, op. cit., s. 102.

72 Ibidem, s. 102.

73 Z badań wynika, że niechęć do sposobu sprawowania rządów przez HDZ była jedną z najważniejszych motywacji wyborczych. V. Lamza Posa-vec, G. Milas, Glavne motivacijske odrednice glasovanja na predsjedničkim

izborima 2000. Godine, „Društvena istraživanja” 2000, vol. 9, br. 4–5, s. 595.

74 Badania socjologiczne wskazują, że sam fakt śmierci F. Tuđmana miał duże znaczenie dla wyniku wyborczego HDZ. Ankieta przeprowadzona w 1999 r. tuż przed śmiercią prezydenta wskazała, że aż 31% wyborców HDZ głosuje na tę partię ze względu na to, że jej przywódcą jest F. Tuđman. Patrz V. Lamza Posavec, Što je prethodilo neuspjehu HDZ-a na izborima

2000.: rezultati istraživanja javnoga mnijenja u razdoblju od 1991. Do 1999. Godine, „Društvena istraživanja” 2000, vol. 9, br. 4–5, s. 445.

mniejszości narodowych objęli kandydaci niezależni76. Po-wstanie pierwszego Rządu koalicyjnego w historii Chorwacji nastąpiło wyjątkowo szybko. Porozumienie zawarte w 1999 r. jeszcze przed wyborami parlamentarnymi, między sześcioma ugrupowaniami tworzącymi dwie koalicje, umożliwiło powoła-nie Rządu w ciągu miesiąca od wyborów77. Premierem nowego gabinetu został polityk SDP Ivica Račan. Notabene ten sam polityk, przewodzący frakcji demokratycznej w Związku Ko-munistów Chorwacji, która doprowadziła do pierwszych wol-nych wyborów w Chorwacji w 1990 r.

Trzy tygodnie później odbyły się przedterminowe wybory prezydenckie, które, jak się okaże, wpłynęły istotnie na kształt chorwackiej sceny politycznej. W niemal wszystkich państwach postkomunistycznych bezpośrednie wybory prezydenckie istotnie oddziaływały na przeobrażenia sceny politycznej, często inicjując tworzenie nowych partii politycznych78. W Chorwacji, ze względu na dominującą pozycję polityczną Franjo Tuđmana, przy wcze-śniejszych elekcjach prezydenta do takich zjawisk nie dochodzi-ło, ale w wyborach 2000 r. po raz pierwszy nie było zdecydowa-nego faworyta. Wystartowało dziewięciu kandydatów, ale realne szanse przyznawano tylko trzem. Byli to Dražen Budiša z HSLS, Mate Granić z HDZ oraz Stipe Mesić z HNS. Wybory wygrał Stipe Mesić, polityk o niezwykle bogatej przeszłości politycznej: ostatni przewodniczący Prezydium SFRJ, premier Rządu chorwackiego, 76 W Izbie Przedstawicielskiej 2 mandaty miała PGS – Związek Pomor-sko-Górski (Primorsko goranski savez), a 1 SBHS – Slawońsko-Barańska Partia Chorwacka (Slavonsko baraniska hrvatska stranka), ugrupowania regionalne, których kandydaci startowali z list koalicji SDP-HSLS.

77 Wybory odbyły się 3 stycznia, a wotum zaufania Sabor uchwalił 2 lutego 2000 r. M. Kasapović, Koalicijskie vlade u Hrvatskoj: prva iskustva

u komparativnoj perspektivi, [w:] G. Čular (red.), Izbori i konsolidacija de-mokracije u Hrvatskoj, Zagreb 2005, s. 187.

78 Taka sytuacja miała miejsce także w Polsce: porażka wyborcza w wy-borach prezydenta w 1990 r. T. Mazowieckiego doprowadziła do powstania Unii Demokratycznej, po wyborach w 1995 r. J. Olszewski doprowadził do powstania Ruchu Odbudowy Polski.

Przewodniczący Saboru. Był członkiem czterech partii politycz-nych, w tym SKH, HDZ, HND i HSP. „W latach 90. był nacjona-listą, wcześniej komunistą, a później liberałem”79. Sam fakt zwy-cięstwa w wyborach przez Mesića nie wpłynął bezpośrednio na przetasowania na chorwackiej scenie politycznej. Nowy prezydent w toku pełnienia urzędu nie zdołał doprowadzić do utworzenia wokół swojej osoby partyjnego zaplecza politycznego. Wpłynęła na to m.in. nowa rola, jaką nadała prezydentowi zmiana kon-stytucji dokonana w 2000 r. Po zakończeniu kadencji Mesić miał ochotę na dalsze odgrywanie istotnej roli politycznej, ale nie zna-lazł dla swoich pomysłów poparcia w żadnej partii politycznej80.

Na przeobrażenia na chorwackiej scenie politycznej