Osoby znaczące czyli modele kreatywne

Interakcje z innymi ludźmi, jak wcześniej wspomniano, są waŜnym czynnikiem rozwoju kaŜdej jednostki. Stąd problematyka zachowań jednostki wobec innych ludzi oraz innych ludzi wobec danej jednostki jest istotnym zagadnieniem w teorii rozwoju człowieka.

Mówiąc o wpływie innych ludzi na zachowanie jednostki, jej rozwój, podkreślmy tu, Ŝe relacje te mogą zachodzić następująco i są to:

- diady (np. matka- dziecko, wychowawca - wychowanek, dwie

przyjaciółki itp.),

- triady (np. matka – dziecko -ojciec, brat- siostra- ojciec, kursant – wykładowca -instruktor),

- poliady (wychowawca –grupa wychowanków, kierownik – pracownicy),

- multiady (grupa-grupa, grupa –społeczność lokalna, społeczność

etniczna- naród).

Interakcje te mają dla jej uczestników istotne znaczenie regulujące, gdy zachodzi interwencja wychowawcza oraz stymulujące, gdy zachodzi

proces uczenia się (zachowania naśladowcze). Obecnie skupimy się na wpływie osób znaczących na rozwój jednostki wchodzącej z nimi w interakcje społeczne. Dla procesu rozwojowego danej jednostki niebagatelne znaczenie posiadają zatem wzorce osobowe tych osób (z którymi wchodzi ona w podstawowe interakcje), a które pozwalają jej na odczytanie i przyswojenie sobie nowych ról społecznych. Analiza wyników badań w psychologii, wskazuje na znaczącą rolę w procesach rozwoju jednostki zarówno oddziaływania:

- osób dorosłych jak i

- rówieśników.

Stąd w procesie kształtowania się cech osobowości danej jednostki istotną rolę spełniają. osoby znaczące czyli tzw. modele kreatywne (dla

danego dziecka, człowieka). Omówmy ten problem. A. Matczak (1996)⁶⁷ określa (co jest istotne dla pedagoga), Ŝe osobami

znaczącymi są te osoby, które przebywają z dzieckiem (człowiekiem) przez dłuŜszy czas:

- z racji pełnionej funkcji lub posiadanej przewagi i - mają nad nim pewną władzę oraz

- są obiektem jego silnych emocji (pozytywnych lub negatywnych).

Osoby te mogą bowiem:

- organizować warunki aktywności, czyli umoŜliwiać róŜnorodne działania,

67 A. Matczak, (1996),Rozwój ontogenetyczny człowieka, w: Z. Włodarski i A. Matczak, Wprowadzenie do psychologii, Warszawa, WSiP.

- być dawcami kar i nagród,

- stanowić źródło wzorców zachowania skłaniających do zachowań

naśladowczych (ze względu na: częstotliwość ich występowania, wspomaganie wzmocnieniami oraz uruchamianie mechanizmów

identyfikacji).

Z tego względu moŜemy dodać, Ŝe róŜne osoby znaczące mają róŜny

wpływ na daną jednostkę w ciągu jej rozwoju longitudinalnego ( tj. w

kaŜdym etapie jej Ŝycia, a nie tylko w okresie dzieciństwa).

M. Ossowska (1973)⁶⁸ wyróŜniła cztery grupy modeli, czyli osób najczęściej naśladowanych. I tak:

- starsi są naśladowani przez młodszych,

- osoby wyŜej stojące w hierarchii społecznej przez tych co stoją niŜej, - bardziej inteligentne przez tych co są mniej inteligentni,

- sprawniejsi technicznie przez mniej sprawnych.

A. Bandura dodaje takŜe (co jest istotne dla działalności pedagogicznej),

iŜ modelami bywają zazwyczaj osoby: - kompetentne,

- posiadające wyŜszą pozycje społeczną, - mające moŜliwość stosowania kar i nagród, - osoby bardziej atrakcyjne, a ponad to

- grupa modeli działa na obserwatora bardziej niŜ model pojedynczy,

- skuteczniejsze jest modelowanie „na Ŝywo”, - w sytuacjach naturalnych,

- połączone z aktywnym uczestnictwem obserwatora.

Zachowania naśladowcze (modelowanie, imitacja, identyfikacja) danej jednostki (J.K. Whittaker, 1979) zaleŜą w duŜej mierze od zaobserwowanych konsekwencji określonego zachowania

podejmowanego przez wybranego modela.

Oznacza to, Ŝe zachowanie danej jednostki jest modyfikowane przez zaobserwowany rezultat zachowania modela (pozytywny lub negatywny), który jest dla niej tzw. wzmocnieniem zastępczym.

Wzmocnienie to, jak podaje H. Sęk (1993), spełnia zatem funkcję:

- informacyjną (dostarcza jej wiedzy o tym, jakiej kary lub nagrody moŜe się za takie zachowanie spodziewać i jakie uczucia przeŜywał wtedy model),

- motywacyjną (te informacje wpływają na poziom aktywizacji).

Osoby znaczące, jak podkreśla M. Tyszkowa (2000)69

, w procesie

interakcji społecznej i wzajemnej komunikacji od najwcześniejszych

okresów Ŝycia dziecka:

- prezentują mu w sposób naturalny przedmioty będące wytworami kultury (ikonicznej i symbolicznej),

- uczą nazywać je, - posługiwać się nimi,

- wprowadzają w świat mitów, wierzeń i wyobraŜeń o świecie,

- rozszerzają rejony symbolicznej wizji świata: religijnej, literackiej, artystycznej, historycznej, naukowej,

- przekazują mu standardy i kryteria oceny zjawisk,

- kształtują przekonania o tym, co wartościowe, dobre, piękne.

W ten sposób osoby znaczące przekazują człowiekowi ( świadomie lub nieświadomie, profesjonalnie czy nieprofesjonalnie, skutecznie czy nieskutecznie) własne wartości i ideały.

Dlatego psychologia za bardzo istotne dla kształtowania się cech osobowych dziecka uznaje rolę ojca i matki, jako pierwszych osób

znaczących w Ŝyciu dziecka, a następnie innych osób dorosłych, z którymi się ono styka, a w tym: wychowawców, nauczycieli oraz członków grupy rówieśniczej i innych osób, z którymi wchodzi następnie w róŜnorodne interakcje społeczne w ciągu swojego Ŝycia. Omówmy je kolejno.

(a) Matka jako osoba znacząca

Matka, dająca Ŝycie, z którą dziecko jest związane przez trzy pierwsze

trymestry swojego, jeszcze niesamodzielnego Ŝycia, ma zasadniczy wpływ na kształtowanie się jego człowieczeństwa. Jej wpływ w tym okresie Ŝycia na dziecko będzie dokładnie omówiony w rozdziale poświęconym rozwojowi człowieka w fazie prenatalnej.

W okresie postnatalnym, tj. po urodzeniu się dziecka, jej rola jest równie waŜna i znacząca, szczególnie w okresie noworodkowym, gdy czuwa ona nad całodobowym jego bezpieczeństwem psychofizycznym. W okresie niemowlęcym i poniemowlęcym przez zabezpieczenie jego potrzeb fizjologicznych i psychicznych to ona takŜe kształtuje i rozwija zawiązki jego osobowości. Jej wywaŜona opieka (a nie szkodliwa nadopiekuńczość, czy nadmierne przywiązywanie dziecka do siebie, tzn. traktowanie go jak swoją własność, czy Ŝywą lalkę, podobnie jak teŜ postawa przeciwstawna: tj. odrzucenie, czy stosowanie tzw. „zimnego

69 M. Tyszkowa, (2000), Rola kultury w rozwoju psychicznym jednostki, w: M. Przetacznik -Gierowska i M. Tyszkowa, Psychologia rozwoju człowieka t 1, Warszawa, PWN.

wychowu”) ma zasadniczy wpływ na sferę somatyczną, psychologiczną, społeczną i duchową dziecka (M. Wolicki, 1982)⁷⁰.

W kaŜdym następnym okresie rozwojowym matka stanowi dla dziecka wzorzec: kobiety, matki, Ŝony, córki, siostry, koleŜanki, sąsiadki, pracownika, człowieka.

Pełniąc prawidłową rolę matka uosabia: miłość, dobroć, ciepło, łagodność, piękno, opiekuńczość, zaradność, pracowitość.

Wychowując dziecko: ukazuje mu świetliste barwy świata, łagodzi lęki, podsyca radości, uwraŜliwia na muzykę, poezję, wprowadza w świat baśni, uczy kontaktów z innymi, rozumienia i dostrzegania ich potrzeb, radzenia sobie z trudnościami i organizowania kształcącej zabawy.

Te cechy dla córki i dla syna stanowią wzorzec kobiecości, tej poŜądanej lub (lub w przypadku niewłaściwie pełnionej roli) odrzucanej. Jej dzieci, jak podkreślają psychoanalitycy, w procesie własnego rozwoju, świadomie czy podświadomie akceptują lub odrzucają ten wzorzec osobowy (albo jego poszczególne cechy), który piętnem (często w sposób podświadomy, wdrukowany) odciska się na ich dorosłej osobowości.

W przyszłości jej córka, a takŜe i syn, będą dąŜyć (świadomie lub podświadomie) do powielania czy odrzucania (u siebie) lub

poszukiwania czy teŜ negowania (u innych) dostrzeŜonych u matki cech

osobowych, a czasem takŜe odreagowania ich ( w sposób nie zawsze społecznie akceptowany), co będzie miało niezaprzeczalny wpływ na ich przyszłe relacje z innymi ludźmi (w tym szczególnie z innymi kobietami), a takŜe układy interpersonalne we własnej nowo załoŜonej rodzinie.

(b) Ojciec jako model kreatywny

Ojciec w procesie wychowania dziecka ma równie niezaprzeczalną rolę

(M. Wolicki, 1982)⁷¹. Dziecko zaczyna dostrzegać ojca, jako odrębną płeć około 2 r. Ŝ. Najsilniej oddziaływanie ojca w rodzinie, jako osoby znaczącej dla dziecka, zaznacza się po 3 r. Ŝ. Pełniąc prawidłowe funkcje rodzicielskie stanowi on dla dziecka (zarówno dla syna i córki):

- wzorzec ról męskich pełnionych w rodzinie, społeczeństwie, związkach emocjonalno-erotycznych (później świadomie lub podświadomie powielanych przez dziecko płci męskiej oraz oczekiwanych od partnera, czy innych męŜczyzn, przez dziecko płci Ŝeńskiej),

-platformę introjekcji autorytetu, a zachowanie ojca wobec dziecka oraz innych osób tworzy w jego umyśle pojęcie sprawiedliwości, prawa, obowiązujących norm społecznych, wyrabia szacunek do innych, ukazuje

70 M. Wolicki, (1982), Rola matki w procesie podstawowej socjalizacji dziecka, „Homo Dei” nr 3.

wzór do naśladowania ( ale w przypadku popełnianych przez ojca błędów wychowawczych moŜe teŜ: przytłaczać, wyzwalając bunt, zniechęcać, gdy wzorzec jest niedosięgły lub zbyt wyidealizowany, moŜe stworzyć nierozstrzygnięty dysonans poznawczy, mający wpływ na dewaluację innych autorytetów, czyli najbardziej niekorzystną dla dziecka sytuację wychowawczą),

-wzorzec zachowań religijnych, czyli: interiorowanie obrazu Boga, jako najwyŜszego autorytetu, wytworzenie postawy miłości i szacunku do innych, przestrzegania norm moralnych w Ŝyciu osobistym,

-inspirację do kształtowania się aspiracji Ŝyciowych dziecka, budując jego wizję świata, rozbudzając zainteresowania percepcyjne, zawodowe, społeczne oraz wspierając jego działania samorealizacyjne.

Dlatego tak istotne jest współuczestniczenie ojca w procesie

wychowania dziecka od najwcześniejszych dni jego Ŝycia. Uczestniczenie ojca w czynnościach pielęgnacyjnych dziecka, wychowawczych oraz kształcących wpływa na prawidłowe relacje między nim, dzieckiem i matką (zapobiega wzajemnym zaburzeniom emocjonalnym, przeciwdziała wszelkim dewiacjom w rodzinie, wpływa prawidłowo na rozwój seksualny dziecka, kształtowanie się jego toŜsamości, w tym toŜsamości płciowej dziecka, niweluje wpływ relacji trójkątowych w rodzinie).

Ojciec nie moŜe jednak w pełni:

-przejmować wszystkich funkcji przynaleŜnych matce (wykonując np. te czynności przy dziecku, z natury przypisane matce i które jest ona w stanie sama wykonywać, gdyŜ dziecko będzie spostrzegać ojca jako typ zniewieściały, o niekonkretnej roli społecznej osobę zbyt perfekcyjną lub nadopiekuńczą, czy teŜ osobę „do wszystkiego”, wyręczającą innych we wszystkich czynnościach),

-ani teŜ unikać (z róŜnych względów) wykonywania prac domowych w zastępstwie matki (gdyŜ wpłynie to na ukształtowanie się niewłaściwego obraz podziału czynności domowych w rodzinie oraz na niewłaściwy proces formowania się ról społecznych a takŜe wizji świata, interioryzację dyskryminacji płci, braku tolerancji wobec innych itp.).

Relacje ojca z dzieckiem wpływają na późniejsze postrzeganie przez niego samego siebie, na jego obraz własny. Stąd ojciec: „ krytykant”, „ekonom”, „wielbiciel”, „przyjaciel”, czy „nieobecny” swoją postawą wobec dziecka wpływa na prawidłowe lub wadliwe ukształtowanie się tego tak waŜnego składnika jego osobowości

c) Rodzice jako modele kreatywne

Ojciec z matką jako rodzice wpływają na kształtowanie się poŜądanych obecnie cech androgynicznych u dziecka. Dlatego tak waŜne

jest dla dziecka wychowywanie się w rodzinie pełnej, gdzie prawidłowo ustalone role rodzicielskie ojca i matki mają zasadniczy wpływ na proces socjalizacji i kształtowania się toŜsamości. Podpatrywanie wzajemnych

relacji małŜonków stanowi takŜe wzorzec późniejszych relacji małŜeńskich, świadomie lub nieświadomie powielanych przez dorosłe juŜ dzieci.

Z tego teŜ względu bardzo waŜne jest zachowanie i przestrzeganie

granic w relacji interpersonalnych między ojcem, matką i dziećmi.

M. Porębska (1982)⁷² zwraca takŜe uwagę na rozwojowe znaczenie w kształtowaniu się osobowości pozycji zajmowanej przez dziecko w rodzinie. Stąd wzajemne powiązania rodzinne dziecka, rodziców i pozostałego rodzeństwa, wpływając na ukształtowanie się określonych cech osobowych, mają istotne znaczenie takŜe w przeniesieniu na relacje z innymi ludźmi w następnych okresach rozwojowych..

A jak się przedstawia wzorzec ojca i matki w następnych okresach rozwojowych jednostki?

W okresie dorosłości (18-65 r. Ŝ.) w rozwoju człowieka następuje wybór

własnego stylu Ŝycia. Jest on związany z prawidłowo przebiegającym

procesem separacji od rodziców, który zaczyna się w okresie wczesnoszkolnym oraz w okresie adolescencji. Separacja winna nastąpić najpóźniej w okresie młodzieńczym.

Sprzyja temu zinterioryzowane zachowanie jednostki we wczesnej dorosłości (18-35 r. Ŝ.), które, jak podaje R. Gould (J. S. Turner i D.B. Helms 1999)⁷³, winno polegać na przezwycięŜaniu dotychczasowych (obecnie juŜ nieracjonalnych) pojęć dziecięcych (stereotypów myślowych) i uwolnieniu się z zaleŜności od rodziców, przez przyjęcie do świadomości trzech podstawowych stwierdzeń, które pozwolą mu na dalszy samorozwój:

- opuszczam świat moich rodziców,

- nie jestem teraz niczyim dzieckiem, - jestem otwarty na to, co jest we mnie.

Natomiast brak separacji („nie odcięcie pępowiny”) moŜe mieć

niekorzystny wpływ na dalszy rozwój jednostki. Bardzo często wadliwy proces wychowania (lub autowychowania) sprzyja powstawaniu róŜnego rodzaju trudnościom i zaburzeniom rozwojowym ( a często takŜe i psychotycznym) wymagającym pomocy psychologicznej (lub psychiatrycznej). Dlatego dla pedagoga w ramach prowadzonej pedagogizacji tak waŜna jest wiedza na temat relacji rodzinnych dziecka.

72 M. Porębska, (1982), Osobowość i jej kształtowanie się w dzieciństwie i młodości, Warszawa, WSiP.

Kwestie te będą omawiane w następnych rozdziałach poświęconych stadialnemu rozwojowi jednostki.

(d) Pedagog – wychowawca jako wzorzec osobowy

Pedagog – wychowawca dla dziecka jest następną po rodzicach,

dorosłą osobą znaczącą. Pozycja wychowawcy wyraźnie wzrasta wraz z wchodzeniem dziecka w nowe grupy społeczne, pozarodzinne, instytucjonalne (proces socjalizacji wtórnej).

Ma to miejsce juŜ w przedszkolu, gdy około 5-6 r. Ŝ. dziecko zaczyna obserwować zachowanie nauczyciela przedszkola i czerpać z niego wzorce zachowania się.

Najsilniejszy jednak wpływ osobowości nauczyciela zaznacza się w interakcjach dziecka w okresie wczesnoszkolnym. I tu nauczyciel, pedagog, wychowawca, katecheta, opiekun, musi sobie uświadamiać, jak silnie jego osobowość odciska się na osobowości ucznia (jak istotnym jest dla niego modelem). W okresie wysokiego wpływu autorytetu nauczyciela w okresie wczesnoszkolnym, dla dziecka: słowa, czyny i sytuacyjne zachowania nauczyciela, pedagoga, wychowawcy, w porównaniu z takimi samymi obserwacjami rodziców ( w tym okresie rozwojowym) są o wiele waŜniejsze (o ile nie najwaŜniejsze), dlatego mają tak powaŜne znaczenie dla dalszego rozwoju jego osobowości.

Pedagog, nauczyciel, wychowawca, musi pamiętać o tym (szczególnie w kontekście stwierdzenia: Ŝe „dziecko jest nam dane na wychowanie”), iŜ to jego osobowość, a nie tylko stosowane przez niego zabiegi wychowawcze, mają istotne znaczenia dla dalszego rozwoju dziecka.

Pedagog, niezaleŜnie od płci, utoŜsamia dla dziecka wzorzec idealnego dorosłego, który w przypadku rozbieŜności słów i czynów, szybko zostanie zdewaluowany, a dziecko przeŜyje konflikt wewnętrzny, który zachwieje jego ukształtowanym dotychczas wizerunkiem świata i ludzi.

Autorytet ten stopniowo słabnie (gdyŜ pojawia się ocena krytyczna

wobec dorosłych i równieŜ własnych rodziców) wraz z gwałtownym wzrostem znaczenia autorytetu członków grupy rówieśniczej. Fascynacja rówieśnikami, pojawiająca się wg psychoanalizy (A. Freud), jako sublimacja pragnień edypalnych z okresu przedszkolnego, ma miejsce w okresie adolescencji (czyli dalszym okresie rozwojowym człowieka tj. w 12-18 r. Ŝ.).

Silna, charyzmatyczna osobowość wychowawcy-pedagoga jest niezbędna w tym okresie do kształtowania się własnej toŜsamości w okresie dorastania. Dlatego teŜ istnieje niebezpieczeństwo manipulacji psychiką adolescentów przez wątpliwych moralnie „wychowawców” (guru

sekt religijnych, przywódców róŜnych ugrupowań politycznych, liderów ruchów społecznych, „nawiedzonych” propagatorów idei filozoficznych, czy rytuałów, procedur postępowania itp.).

W okresie człowieka dorosłego rola autorytetu „nauczyciela” (mistrza, przywódcy, uczonego, kapłana, autorytetu moralnego, politycznego, społecznego itp.) ponownie wzrasta (szczególnie w pierwszym etapie okresu człowieka młodego) i ma wpływ na autokreację, proces świadomego samokształcenia i zaspokajania potrzeby samorealizacji. W następnym okresie rozwojowym (wiek średni) następuje natomiast próba i potrzeba „wyzwolenia się” i przejęcia roli „nauczyciela innych” (stanowienia autorytetu dla innych).

(e) Inne osoby znaczące

Istotne jest takŜe zwrócenie uwagi na to, ze stopniowo osobami znaczącymi dla dziecka (człowieka) stają się takŜe inne osoby z jego otoczenia. MoŜna tu wymienić te osoby dorosłe, z którymi wchodzi ona w bezpośrednie lub pośrednie interakcje. Takimi osobami znaczącymi mogą być: dziadkowie, rodzeństwo (niekoniecznie starsze), członkowie bliŜszej lub dalszej rodziny, osoby z sąsiedztwa, a takŜe inne, poznane wcześniej osoby (w tym wzbudzające emocje erotyczne). Osobami znaczącymi mogą takŜe stać się idole (sportowi, muzyczni, artystyczni, polityczni itp.),

guru (przywódcy duchowi sekt, czy innych subkultur, organizacji

militarnych, czy paramilitarnych, twórcy, naukowcy, działacze społeczni, kulturowi, ideowi, religijni itp.), a takŜe fikcyjni bohaterowie utworów literackich lub filmowych. Silne znaczenie tych osób moŜe ujawnić się w okresie adolescencji, w trakcie kształtowania się toŜsamości. Dlatego osobowość tych modeli jest równie istotna w kształtowaniu się poŜądanych i niepoŜądanych wzorów do naśladowania.

(f) Autorytety rówieśnicze

Autorytety rówieśnicze mają pozytywny lub negatywny wpływ na kształtowanie się poszczególnych cech osobowości dziecka. Dlatego są równie waŜnym modelem kreatywnym (a w niektórych okresach rozwojowych najwaŜniejszym), podobnie, jak osoby dorosłe we wcześniejszych okresach rozwoju dziecka. Zanalizujmy to.

W okresie wczesnodziecięcym (do 3 r. Ŝ.) dziecko kontaktuje się głównie z dorosłymi, dlatego inne dziecko nie stanowi dla niego w zasadzie wzorca do naśladowania. Najbardziej interesującym dla niego

rówieśnikiem jest dziecko z lusterka, któremu przygląda się z niezmiennym upodobaniem.

Drugie dziecko stanowi dla niego obiekt o tyle ciekawy, co i

utrudniający swobodne działanie (zabiera mu zabawki, zawłaszcza mamę, staje na drodze zaplanowanej lokomocji, jako istotna przeszkoda). Nie jest mu natomiast potrzebne do współdziałania (tego jeszcze nie potrafi), ani teŜ nie stanowi obiektu wnikliwszej obserwacji.

Dziecko w tym czasie na ogół wychowywane jest w domu i w zasadzie nie ma kontaktu z innymi rówieśnikami (poza starszym, a czasem młodszym rodzeństwem, lub innymi dziećmi z najbliŜszego otoczenia). W 2 r. Ŝ. w osobowości dziecka wyraźnie wyodrębnia się poczucie

własnego ja (początki kształtowania się osobowości) i dlatego wpływ

dorosłych w konkretnych interakcjach społecznych ma tu dla rozwoju dziecka zasadnicze znaczenie (pozytywne lub niestety, takŜe i negatywne). W okresie średniego dzieciństwa (3-7 r. Ŝ.) dziecko wchodzi juŜ w róŜnorodne interakcje z innymi dziećmi, szczególnie w przedszkolu lub w środowisku rodzinnym. JednakŜe wpływ rówieśników na zachowanie dziecka i kształtowanie jego cech osobowych (szczególnie w początkach tego okresu) jest mniejszy, ze względu na to, Ŝe dominującą cechą osobowości przedszkolaka jest egocentryzm, a uczestnictwo w grupie oparte jest na chwilowym pozytywnym uczuciu wiąŜącym uczestników zabawy, natomiast samoocena jest jeszcze w stadium rozwoju.

W końcowym okresie przedszkolnym dziecko zaczyna juŜ uwaŜniej przyglądać się innym dzieciom (niezaleŜnie od ich płci), moŜe się nimi fascynować, ale naśladowanie ich zachowania ma tylko charakter

zewnętrzny (interioryzacja skierowana jest głównie na dorosłych). Jest to teŜ początek kształtowania się poczucia własnej toŜsamości (w tym, w 6 r. Ŝ. takŜe toŜsamości płciowej).

W okresie wczesnoszkolnym (7-12 r. Ŝ.) radykalnie wzrasta (obok autorytetu wychowawcy) znaczenie rówieśników (szczególnie tej samej płci). W tym czasie rozwojowym, gdy w dziecku bardzo wzrasta poczucie własnego ja (to dalszy etap kształtowania się własnej toŜsamości), zwiększa się takŜe: wraŜliwość na ocenę ze strony innych (potrzeba

uznania), tworzą się pierwsze przyjaźnie dziecięce (potrzeba uczuciowa),

wzrasta znaczenie uczestnictwa w grupie rówieśniczej (potrzeba afiliacji) oraz cieszenie się u innych dobrą opinią (potrzeba akceptacji).

Dzieci potrafią juŜ oceniać cechy innych osób (takŜe stopniowo i dorosłych) oraz je klasyfikować, co dzieli uczestników danej grupy na osoby atrakcyjne i niepopularne (a takŜe odrzucane, izolowane).

Kompetencje społeczne dziecka (lub ich brak) wpływają na jego pozycję

wpływ na kształtowanie się jego samooceny oraz takich cech osobowości, jak: usposobienie, dojrzałość emocjonalna, zachowania prospołeczne (np. kontaktowość, Ŝyczliwość, współdziałanie itp.), a takŜe na identyfikację z rolą społeczną, poczucie własnej wartości i relacje z innymi (pro, od, lub przeciw innym ludziom).

W okresie dorastania (12-18 r. Ŝ.) wszystkie autorytety ( w tym osób dorosłych i własnych rodziców) „sięgają bruku”. Jest to odrębny i nader waŜny problem psychologiczny, który nie moŜe być pomijany lub pomniejszany w procesie wychowania młodego człowieka.

Bardzo wzrasta natomiast autorytet rówieśników, którzy myślą i reagują w podobny sposób, mają te same problemy i wątpliwości, mogą stanowić powaŜne oparcie dla tego młodego człowieka w wielu dyskusjach i rozwaŜaniach nad sensem Ŝycia ( w tym takŜe własnego). Dlatego wpływ autorytetu rówieśników w tym okresie rozwojowym na kształtowanie się określonych cech osobowości (w tym poczucia własnej toŜsamości), jest tak samo waŜny (o ile nie waŜniejszy), jak zamierzone wpływy dorosłych decydentów (rodziców, nauczycieli, wychowawców, programów kształcenia i wychowana).

W okresie adolescencji coraz silniej uwidacznia się takŜe potrzeba bycia dostrzeganym i rozpoznawanym, ale jednocześnie dominuje potrzeba

unifikacji z innymi, co jest znaczącym problemem rozwojowym tego

okresu. Ta ambiwalencja ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju osobowości adolescentów. Doskonale orientują się oni, jakie cechy są akceptowane przez jego grupę, a jakie wyszydzane. Ma to wpływ na dalsze kształtowanie się samooceny, potrzebę pracy nad sobą, spełnianie norm grupowych (danej paczki, kręgu, subkultury, grupy koleŜeńskiej, czy przyjacielskiej) dotyczących: wyglądu, zachowania, komunikatów interpersonalnych, zainteresowań, wartości, poglądów, postaw.

Potrzeba akceptacji przez grupę jest tak silna, Ŝe adolescent potrafi zrezygnować z własnej toŜsamości i kształtować w sobie takie cechy i zachowania, które będą akceptowane przez innych (tzw. „pochłanianie cudzej toŜsamości”). MoŜe to mieć pozytywny ( lub wręcz negatywny ) wpływ na dalsze kształtowanie się cech jego osobowości szczególnie, gdy znaczące były, w jego dotychczasowym rozwoju, wcześniejsze niekorzystne doświadczenia Ŝyciowe i gdy adolescent nie ma właściwego

W dokumencie Repetytorium z rozwoju człowieka (Stron 64-77)