system
Stanisław Walicki
Dyrektor Departamentu Nauki i Szkolnictwa Wojskowego Ministerstwa Obrony Narodowej w Warszawie
Perspektywy kształcenia lekarzy na potrzeby SZ RP w kontekście reformy systemu szkolnictwa wojskowego 275 prowadzonych przez Wydział Wojskowo‑Lekarski Uniwersytetu Medycznego w Łodzi – wariant wdro-żony z początkiem roku akademickiego 2010/2011, ak-tualnie obejmuje 186 podchorążych na trzech pierw-szych rocznikach studiów;
n wariant drugi (uzupełniający) – kształcenie i szkolenie kandydatów na oficerów rekrutowanych spośród stu-dentów wszystkich krajowych uczelni medycznych, którzy ukończyli pierwszy rok studiów – w roku aka-demickim 2012/2013 w tym trybie studiuje 65 pod-chorążych, w tym 41 będących studentami Uniwer-sytetu Medycznego w Łodzi;
n wariant trzeci (uzupełniający) – szkolenie kandyda-tów na oficerów rekrutowanych spośród absolwen-tów uczelni medycznych w ramach 3‑miesięcznego studium oficerskiego prowadzonego przez Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Lądowych we Wrocławiu – w ubiegłym roku przy limicie 15 miejsc szkolenie ukończyło 14 osób.
W realizacji tak zdefiniowanych wariantów kształce-nia kandydatów na lekarzy wojskowych uczestniczą:
– Uniwersytet Medyczny w Łodzi (UM), a także inne uczelnie medyczne,
– Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych (WSOWL), – Wojskowe Centrum Kształcenia Medycznego (WCKM), – Wojskowe Studium Nauczania Języków Obcych
(WSNJO).
Zakres uczestnictwa wymienionych instytucji jest za-leżny od wariantu kształcenia, a dodatkowo w warian-cie drugim – od roku studiów, na którym nastąpiło po-wołanie do służby kandydackiej. Generalnie UM w Ło-dzi (i inne uczelnie medyczne) realizuje cywilny standard wojskowego i ogólnego. Cel ten ma zostać osiągnięty
poprzez poprawę jakości procesu dydaktycznego i na-ukowo‑badawczego, z uwzględnieniem efektywności wydatkowania środków publicznych.
Prace nad konsolidacją uczelni wojskowych prowa-dzone są od szeregu miesięcy i z uwagi na złożoność problemu oraz wagę obszaru szkolnictwa wojskowego dla bieżącego funkcjonowania i jakości kadry SZ RP, są nadal kontynuowane. Biorą w nich udział zarówno przed-stawiciele SZ RP, uczelni wojskowych, związków zawo-dowych działających w uczelniach, jak również eksperci spoza resortu obrony narodowej.
Dotychczasowe prace nie odnosiły się wprost do kształcenia kadr na potrzeby wojskowej służby zdro-wia z tej racji, że głównym obszarem aktywności była organizacja i zadania uczelni wojskowych. Niemniej cele wskazane przez Prezydenta RP, tj. poprawa jakości pro-cesu dydaktycznego oraz zapewnienie efektywności wydatkowania środków publicznych, z powodzeniem mogą i powinny przyświecać także pracom nad zmiana-mi w kształceniu kadr medycznych.
Stan obecny
Działania prowadzone w resorcie w latach 2008–2009 skutkowały wdrożeniem trzech wariantów pozyskiwania i kształcenia kadr na potrzeby korpusu medycznego:
n wariant pierwszy (podstawowy) – kształcenie i szko-lenie kandydatów na oficerów rekrutowanych spo-śród osób posiadających świadectwo dojrzałości, w trybie sześcioletnich studiów na kierunku lekarskim
Tabela 1. Wymiar godzinowy zajęć w poszczególnych wariantach kształcenia kandydatów na lekarzy według stanu w roku akademickim 2011/2012
Table 1. Numbers of classes in particular variants of education of the applicants for physicians, as for 2011/2012 academic year
Grupa zajęć Wariant I
(6 lat studiów) Wariant II Wariant II
(3 miesiące) Wykonawca
1 rok 5 lat
standard medyczny* 5 000 UM
standard wojskowo-medyczny 184
359 120
20 220
209 UM
WCKM
standard wojskowy 848** 298** 746** 464
140*** WSOWL
WCKM
kształcenie językowe 525 WSNJO
Razem 6 916 438 1 175 604
* liczba godzin zajęć objętych standardem kształcenia bez uwzględnienia praktyk wakacyjnych (600 godzin)
** szkolenie realizowane w okresie przerw wakacyjnych
*** 4 tygodnie praktyk
Skróty: UM – Uniwersytet Medyczny w Łodzi, WCKM – Wojskowe Centrum Kształcenia Medycznego, WSNJO – Wojskowe Studium Nauczania Języków Obcych, WSOWL – Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych
n dotację podmiotową dla WSOWL na kształcenie oraz wypłatę podchorążym uposażeń i innych świadczeń pieniężnych,
n pokrycie kosztów utrzymania niezbędnego potencja-łu ludzkiego i rzeczowego WCKM i WSNJO, a tak-że kosztów żywienia i kwaterowania podchorążych w WCKM na zasadach przewidzianych dla wojskowych jednostek budżetowych.
Finansowanie kształcenia kandydatów na lekarzy re-krutowanych spośród studentów uczelni medycznych, tj. w wariancie drugim, obejmuje głównie pokrycie kosz-tów utrzymania podchorążych.
Studenci w okresie przerw wakacyjnych odbywają szko-lenie wojskowe realizowane przez WSOWL i finansowane w ramach dotacji dla tej uczelni. Ponadto w przypadku pod-chorążych będących studentami UM w Łodzi realizowa-ny jest dodatkowo program kształcenia wojskowo‑me-dycznego, który obejmuje 140–429 godzin2. Zajęcia te realizowane są wspólnie przez WCKM i UM w Łodzi3.
2 Pismo szefa IWSZ nr 1931/IV z 15 marca 2011 r. – tabela 2. Liczba godzin jest zależna od roku studiów, na którym nastąpiło powo-łanie do służby – jeżeli powopowo-łanie nastąpiło po V roku studiów to liczba godzin wynosi 140, jeżeli po I roku studiów to liczba godzin wynosi 429.
3 Tamże str. 2. UM w Łodzi realizuje od 20 do 209 godzin zajęć w trakcie całego okresu studiów.
właściwy dla kierunku lekarskiego, WSOWL – standard wojskowy zdefiniowany decyzją Ministra Obrony Naro-dowej, WCKM – standard wojskowo‑medyczny ustalony przez Szefa Inspektoratu Wojskowej Służby Zdrowia, na-tomiast WSNJO realizuje kształcenie językowe podcho-rążych UM w Łodzi. Zestawienie godzinowe zajęć pro-wadzonych przez wymienione instytucje w zależności od wariantu kształcenia przedstawia tabela 1.
Równie niejednorodne jest finansowanie z budże-tu resorbudże-tu obrony narodowej poszczególnych elemen-tów procesu i koszelemen-tów jego realizacji. Koszty kształce-nia zależą od liczby godzin zajęć objętych danym warian-tem i czasu jego trwania, co w przeliczeniu na jednego podchorążego zestawiono w tabeli 2. Zaprezentowane dane mają charakter szacunkowy i bazują na wylicze-niach DNiSW i IWSZ.
Finansowanie kształcenia kandydatów na lekarzy w wariancie pierwszym obejmuje:
n dotację podmiotową dla UM w Łodzi przekazywaną na podstawie ustawy o utworzeniu tej uczelni oraz ustalaną na zasadach określonych w Porozumieniu między Ministrem Obrony Narodowej a Ministrem Zdrowia z dnia 9 czerwca 2010 r. w sprawie ustalania i przekazywania dotacji dla Uniwersytetu Medyczne-go w Łodzi na działalność dydaktyczną na kształcenie studentów w poszczególnych zawodach medycznych wynikające z potrzeb SZ RP,
Tabela 2. Porównanie szacunkowych kosztów realizacji wariantów kształcenia w przeliczeniu na jednego podchorążego (w złotych wg danych za rok 2011)
Table 2. Comparison of estimated costs of implementing of education variants per one cadet (in PLN according to 2011 data)
Grupa zajęć Wariant I
(6 lat studiów) Wariant II Wariant II
(3 miesiące) Realizator
1 rok 5 lat
standard medyczny 131 300 UM
standard wojskowo-medyczny 6 270
14 539 800
4 848 8 360
8 888 UM
WCKM
standard wojskowy 15 688 5 518 13 801 8 574
5 646 WSOWL
WCKM
kształcenie językowe 5 250 WSNJO
Razem dydaktyka 173 047 11 116 31 049 14 220
uposażenia 108 000 19 200 96 000 6 000 WSO WL
zakwaterowanie 1 000
27 000 12 957 62 962 420
210 WSOWL
WCKM
wyżywienie 2 000
36 000 8 395 41 975 1 200
600 WSOWL
WCKM
pozostałe 1 500 WSOWL
Razem utrzymanie 175 500 40 552 200 937 8 430
Ogółem 348 547 51 668 231 986 22 650
Skróty: p. tab. 1
Perspektywy kształcenia lekarzy na potrzeby SZ RP w kontekście reformy systemu szkolnictwa wojskowego 277 jednolitych programów studiów dostosowanych do po-trzeb wojska oraz nadzorowanie procesu kształcenia przez szefa IWSZ, jako odbiorcę usługi edukacyjnej.
Kwestią, która w wariancie podstawowym wymaga głębokiej analizy jest zdolność skoordynowania i efek-tywność działalności czterech podmiotów realizujących kształcenie podchorążych wokół celów tego kształcenia, w tym możliwość zapewnienia spójności programowej prowadzącej m.in. do ograniczenia obciążenia podcho-rążych godzin zajęć programowych. Wydaje się, iż jest to możliwe jedynie poprzez jednoznaczne przypisanie odpowiedzialności za osiągnięcie efektów kształcenia dwóm uczelniom, tj. w zakresie przygotowania medycz-nego – UM w Łodzi oraz WSOWL w zakresie przygoto-wania wojskowego. Takie działanie, którego punktem wyjścia byłoby zawarcie porozumienia o współpra-cy pomiędzy wymienionymi uczelniami, zapewniałoby kształceniu wojskowych kadr medycznych należny wy-miar akademicki udokumentowany dyplomem ukoń-czenia studiów w UM w Łodzi z suplementem obrazują-cym specyfikę kształcenia oraz świadectwem ukończe-nia szkoleukończe-nia wojskowego wydawanym przez uczelnię wrocławską.
W trakcie prac programowych należy rozważyć for-malne zaangażowanie jednostek wojskowej służby zdro-wia nie tylko w realizację praktyk wakacyjnych, ale także w realizację poszczególnych grup przedmiotów, w tym zwłaszcza z obszaru nauk klinicznych (anestezjologia i in-tensywna terapia, chirurgia ogólna, ortopedia z trauma-tologią, medycyna ratunkowa itp.), prawnych i organi-zacyjnych aspektów medycyny (higiena, epidemiolo-gia) oraz praktycznego nauczania klinicznego istotnego z punktu widzenia potrzeb wojska. Działanie takie, reali-zowane na podstawie porozumień zawartych na podsta-wie przepisów „Prawa o szkolnictna podsta-wie wyższym” powinny doprowadzić do znacząco większego zaangażowania re-sortowych instytucji naukowych działających w obsza-rze nauk medycznych, w tym zwłaszcza Wojskowego In-stytutu Medycznego, w proces kształcenia lekarzy.
Istniejące rozwiązania formalno‑prawne umożliwia-ją w ramach wariantu podstawowego kształcenia pod-chorążych, stosownie do perspektywicznych potrzeb ka-drowych zreformowanej wojskowej służby zdrowia, za-równo na kierunku lekarskim, jak i innych kierunkach studiów medycznych, tj. kierunku lekarsko‑dentystycz-nym, farmacji, ratownictwie medyczlekarsko‑dentystycz-nym, czy pielęgniar-stwie. Istotne jest jednak przy tym, aby w celu zapewnie-nia wojskowej specyfiki kształcezapewnie-nia, nabory w kolejnych latach zapewniały możliwość utworzenia grup szkole-niowych złożonych wyłącznie ze studentów wojskowych (np. poprzez uruchamianie studiów wojskowych na danym kierunku co dwa, trzy lata).
Rozpatrując skalę zaangażowania resortu w kształ-cenie kadr medycznych w tym wariancie na uwadze na-leży mieć to, że resort obrony narodowej ponosi całość W wariancie tym resort obrony narodowej
zasadni-czo nie ponosi kosztów związanych z odbywaniem przez podchorążych studiów wyższych. Koszty te są pokrywa-ne przez Ministerstwo Zdrowia na ogólnych zasadach dotyczących finansowania z budżetu państwa działal-ności uczelni medycznych. Wyjątkiem od tej zasady są przypadki, gdy do służby powołany jest student studiów niestacjonarnych. Jak już wspomniano resort pokrywa wtedy koszty czesnego.
Łączny koszt kształcenia podchorążych w tym warian-cie wahał się od ok. 51,7 tys. zł do 232 tys. zł w skali całe-go cyklu kształcenia (od 1 roku do 5 lat), tj. ok. 46,4–51,7 tys. zł rocznie.
Finansowanie kształcenia kandydatów na lekarzy re-krutowanych spośród studentów uczelni medycznych, tj. kształcenie w wariancie trzecim, odbywa się na ogól-nych zasadach przewidziana ogól-nych dla finansowania stu-dium oficerskiego dla wszystkich korpusów osobowych, tj.: w ramach dotacji podmiotowej dla WSOWL na zada-nia związane z obroną oraz utrzymanie niezbędnego po-tencjału ludzkiego i rzeczowego w WCKM na zasadach przewidzianych dla wojskowych jednostek budżetowych.
Jest to najtańsza forma przygotowania oficera do służby, co w głównej mierze wynika z jej krótkotrwałości i zwią-zanych z tym niskich kosztach utrzymania podchorążych.
Łączny koszt kształcenia podchorążych w tym wariancie wynosił ok. 22 650 zł.
Wnioski i rekomendacje
Sytuacja kadrowa w wojskowej służbie zdrowia oraz do-świadczenia z ostatnich lat potwierdzają, że kształcenie kandydatów na lekarzy wojskowych na studiach jest najskuteczniejszym, ale także najdroższym dla resortu obrony narodowej rozwiązaniem w zakresie uzupełnia-nia stanów osobowych wojskowej służby zdrowia. Opar-cie się w tym zakresie wyłącznie na studium oficerskim i zaprzestanie prowadzenia wojskowych studiów me-dycznych po połączeniu Wojskowej Akademii Medycz-nej z Akademią Medyczną w Łodzi stało się rozwiąza-niem niewydolnym w aktualnych uwarunkowaniach me-dycznego rynku pracy.
Różnorodność wariantów kształcenia i finansowania oraz rozproszenie odpowiedzialności za realizację po-szczególnych etapów tego kształcenia nie służą zapew-nieniu wysokiej jakości i jednolitości kwalifikacji wojsko-wych i medycznych kadr wojskowej służby zdrowia.
Wariant pierwszy – podstawowy, stanowi aktual-nie główne źródło kadr oficerskich dla wojskowej służ-by zdrowia. Przy obecnym zapotrzebowaniu kadrowym tego korpusu osobowego prowadzenie kształcenia w trybie pełnych sześcioletnich studiów w jednej uczel-ni umożliwia standaryzację kwalifikacji wojskowych kadr medycznych, m.in. poprzez kształcenie według
wariant ten powinien jednak pozostać jako alternatyw-na możliwość reakcji alternatyw-na bieżące niedostatki kadrowe w wojskowej służbie zdrowia, a także jako źródło kadr oficerskich dla grup osobowych, gdzie potrzeby uzupeł-nieniowe kształtują się na poziomie 1–2 oficerów rocz-nie. Poprawiona musi być jednak skuteczność rekrutacji do służby wojskowej absolwentów uczelni medycznych poprzez sformułowanie odpowiednich narzędzi moty-wacyjnych oraz promowanie służby wojskowej na me-dycznym rynku pracy.
kosztów związanych z wykształceniem i wyszkoleniem podchorążego. Wysokość dotacji z budżetu MON dla UM w Łodzi ustalana jest w relacji do wielkości środków przekazywanych do tej uczelni przez Ministerstwo Zdro-wia oraz potrzeb resortu obrony narodowej wyrażonych liczbą przyjętych podchorążych na studia w tej uczelni.
Wariant drugi – uzupełniający, jest najbardziej skom-plikowany zarówno pod względem organizacji i realiza-cji procesu kształcenia, jak i zasad finansowania. Po-nadto podchorążowie kształceni w tym wariancie nie prezentują jednolitego poziomu kwalifikacji wojsko-wych i wojskowo‑medycznych (kwalifikacje te są zależ-ne od miejsca kształcenia i rocznika studiów, na którym nastąpiło powołanie do służby wojskowej). Wydaje się, że celem realizacji tego wariantu jest więc bardziej zwią-zanie studenta ze służbą wojskową (zagwarantowanie, że po ukończeniu studiów osoba podejmie służbę woj-skową na stanowisku lekarza4) niż osiągnięcie wymier-nego efektu dydaktyczwymier-nego w postaci przygotowania do służby wojskowej. Z uwagi na powyższe oraz wyso-kie koszty kształcenia dalsze utrzymanie tego wariantu może mieć uzasadnienie wyłącznie w pilnej potrzebie uzupełnienia stanów osobowych lekarzy wojskowych i niewydolności pozostałych wariantów pozyskiwania lekarzy wojskowych.
Wariant drugi realizowany w trybie studiów stacjo-narnych jest wariantem najdroższym z punktu widze-nia budżetu państwa (na całkowity koszt wykształcewidze-nia podchorążego składają się środki wydatkowane z budże-tu MON oraz dotacja dla uczelni medycznej przekazana z budżetu Ministerstwa Zdrowia). Natomiast w przypad-ku kształcenia podchorążego na studiach niestacjonar-nych wariant ten jest także najdroższy dla budżetu MON (do kosztów kształcenia należy dodać koszty czesnego).
Wariant trzeci – uzupełniający, jest organizowany i prowadzony w sytuacjach, gdy uruchomienie kształ-cenia w trybie podstawowym (studiów stacjonarnych) jest nieopłacalne z uwagi na niewielkie potrzeby SZ RP albo brak odpowiedniego potencjału uczelni wojsko-wych. Doświadczenie pokazuje jednak, że w przypad-ku kandydatów na lekarzy wojskowych jest to także naj-mniej wydajne źródło kadr. W okresie 2005–2011 stu-dium ukończyło tylko 29 lekarzy5. Przyczyny takiego stanu rzeczy upatrywać należy w postrzeganiu zawo-du lekarza wojskowego przez absolwentów uczelni me-dycznych jako relatywnie nieatrakcyjnego na medycz-nym rynku pracy. Mimo niewielkiego zainteresowania absolwentów uczelni medycznych studium oficerskim,
4 W związku z poniesionymi przez resort obrony narodowej wy-datkami na kształcenie podchorąży zobowiązuje się do służ-by wojskowej przez okres stanowiący dwukrotność czasu stu-diów (służby kandydackiej) albo zwrotu nakładów poniesionych na jego kształcenie i utrzymanie.
5 Dane IWSZ – Koncepcja pozyskiwania i kształcenia kandydatów na oficerów korpusu osobowego medycznego