Trzeci sposób umożliwiający diagnozę dzieci z nieśmiałością
uwzględ-niał perspektywę rówieśników. Posłużono się techniką „Zgadnij kto”9.
W kwestionariuszu zawarto charakterystykę trzech sposobów zacho-wania się. Pierwszy z nich dotyczył zachowań świadczących o kompe-tencji społecznej badanego (pomaganie, pocieszanie, dzielenie się oraz życzliwość). Drugi rodzaj uwzględniał zachowania, które utrudniają zawieranie i podtrzymywanie relacji z rówieśnikami (wyśmiewanie, zabie-ranie zabawek, niechęć do dzielenia się i reagowanie krzykiem). Ostatnia charakterystyka dotyczyła zachowań mogących świadczyć o nieśmiałości (mówienie cicho i niewiele, samotna zabawa, niezgłaszanie się do odpo-wiedzi, brak inicjatywy podczas zabaw z rówieśnikami).
Każdą z trzech kategorii analizowano oddzielnie. Na podstawie uzyskanych wyników obliczono średnią arytmetyczną i odchylenie
stan-dardowe10. Wynik, który uzyskano po zsumowaniu wartości średniej
9 Kwestionariusz wykorzystany podczas badań zamieszczono w aneksie.
10 Prezentowany sposób obliczania wyników został opisany w M. Deptuła, A. Misiuk,
Diagnozo-wanie kompetencji społecznych dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym, Warszawa
i wartości ⅔ odchylenia standardowego oznaczał „wysoki poziom natę-żenia zachowań”. „Niski poziom natęnatę-żenia zachowań” przypisano wyni-kowi, który uzyskano po odjęciu od wartości średniej ⅔ odchylenia stan-dardowego. Wartości plasujące się pomiędzy tymi dwiema kategoriami uznano za „przeciętne natężenie zachowań”.
Tabela 2. Poziomy nieśmiałości na podstawie ocen rówieśników.
Wartości Poziom natężenia zachowań
Średnia plus ⅔ odchylenia Wysoki Wartość środkowa Przeciętny Średnia plus ⅔ odchylenia Niski
Źródło: opracowanie na podstawie procedury opisanej w: M. Deptuła, A. Misiuk, Diagnozowanie kompetencji
społecznych dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym, Warszawa 2016, s. 83.
Określenia dotyczące nieśmiałości, zachowań trudnych oraz ułatwia-jących nawiązywanie relacji były zapisane w kwestionariuszu w ten sposób, by nie występowały po sobie dwa zachowania trudne tzn. utrudniające kontakt z rówieśnikami. Chciano w ten sposób zminimalizować u dzieci poczucie dyskomfortu, które mogłoby się pojawić podczas wskazywania po kolei tej samej osoby, przejawiającej, w ocenie dziecka, zachowania trudne.
W czasie badania posłużono się kartką formatu A3, na której zostały wklejone w kolejności alfabetycznej zdjęcia portretowe wszystkich członków grupy. Dzieci, po usłyszeniu charakterystyki, odgadywały, o kim jest mowa i wskazywały daną osobę, mówiąc jej imię.
Owo zdjęcie wykorzystano zarówno podczas badania za pomocą techniki „Zgadnij kto”, jak i za pomocą techniki „Plebiscyt życzliwości i niechęci”, której użycie pozwoliło zdiagnozować relacje pomiędzy dziećmi. Poznanie stopnia akceptacji, ze względu na wiek badanych,
oparto na skali trzystopniowej11. W ten sposób wyodrębniono dzieci
akceptowane, przeciętnie akceptowane i nieakceptowane.
Instrukcję badania za pomocą dwóch wymienionych wyżej technik przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3. Instrukcja badania za pomocą „Plebiscytu życzliwości i niechęci” oraz „Zgadnij kto”.
Instrukcja badań za pomocą „Plebiscytu życzliwości i niechęci” i „Zgadnij kto” Wprowadzenie, które należy skierować do całej grupy dzieci:
„Chciałabym się dowiedzieć, jak czujecie się w naszej grupie …” (dobrze jest podać nazwę grupy).
„Pani … (tu należy podać imię wychowawczyni lub pań wychowawczyń) i mnie bardzo zależy na tym, by każdy w naszej grupie czuł się jak najlepiej. Chcemy, by każdy z Was mógł się tutaj fajnie bawić i spędzać przyjemnie czas. Chciałybyśmy pomóc tym, którzy niezbyt dobrze czują się w naszej grupie. By każdy z Was, bez wyjątku, chętnie i z radością przychodził do przedszkola. Dlatego za chwilę będę z każdym z Was chciała chwilkę porozmawiać”.
Schemat indywidualnej rozmowy:
„Oto zdjęcie dzieci z Twojej/Naszej grupy. Rozpoznajesz te osoby? Podaj mi, proszę, imiona każdej z osób” (nauczyciel wskazuje kolejno zdjęcia, a dziecko podaje imiona).
Instrukcja badania nr 1 za pomocą techniki „Plebiscyt życzliwości i niechęci”:
„Masz przed sobą trzy rodzaje buziek (w tym momencie prowadząca wskazuje na trzy różne ikonki przedstawiające „buźki”12). Uśmiechniętą, zastanawiającą się i smutną. Pokaż mi, proszę, która z nich jest uśmiechnięta? Która smutna? A która nie jest ani uśmiechnięta, ani smutna, lecz wygląda, jakby się zastanawiała? (Dziecko wskazuje). Świetnie! Dziękuję. Zawsze jest tak, że jednych lubimy bardziej, innych lubimy mniej lub nie lubimy wcale. Z niektórymi bawimy się częściej i chętniej, a z innymi rzadziej, mniej chętnie lub wcale ich nie lubimy. To naturalne. I nie jest to niczym złym”.
„Mam teraz dla Ciebie pierwsze zadanie. Spójrz, proszę, na zdjęcie przedstawiające dzieci z Naszej Grupy. Jeżeli kogoś lubisz, to przyklej, proszę, pod jego zdjęciem buźkę uśmiechniętą (wskazuje na karteczkę z „buźką uśmiechniętą”), jeżeli kogoś tylko trochę lubisz lub trudno ci powiedzieć, bo czasami go lubisz, a czasami nie lubisz, przyklej pod jego zdjęciem buźkę, która się zastanawia (wskazuje na karteczkę z „buźką zastanawiającą się”). Jeśli kogoś nie lubisz, przyklej pod jego zdjęciem buźkę smutną (wskazuje na karteczkę z „buźką smutną”). Dobrze?”
Gdy dziecko odpowiada twierdząco, prowadząca pyta: „Jeśli kogoś lubisz, to jaką buźkę przykleisz? (dziecko odpowiada) Jeśli kogoś trochę lubisz, lub jest Ci trudno powiedzieć, czy go lubisz, czy nie, to jaką? (dziecko odpowiada) A jeśli kogoś nie lubisz, to jaką buźkę przykleisz?” Po stwierdzeniu, że dziecko prawidłowo identyfikuje ikonki, prowadząca badanie prosi, by dziecko przykleiło „buźki” pod zdjęciami. Gdy dziecko skończy, prowadząca badanie dziękuje i mówi: „Drugie zadanie polega na odgadywaniu. Za chwilę przeczytam Ci kolejno kilka zdań. Będą to zagadki mówiące o kimś z naszej grupy. Być może będzie mowa o Tobie. Twoim zadaniem będzie wymienić i wskazać na zdjęciu osobę, do której ten opis według Ciebie najbardziej pasuje. Proszę, byś wskazał/-a tylko jedną osobę, która według Ciebie najbardziej pasuje do przeczytanego przeze mnie opisu. Tu nie ma złych odpowiedzi. Ważne jest dla mnie, byś powiedział/a tak, jak Ty myślisz. Bo to, co Ty myślisz, jest właśnie dobrą odpowiedzią. Proszę, byś wskazał/a tylko jedną osobę, która według Ciebie najbardziej pasuje do opisu, czy też najczęściej zachowuje się w ten sposób”.
Następnie osoba prowadząca badanie odczytuje kolejne zdania, a dziecko wskazuje na zdjęciu i podaje imię dziecka, którego według niego dotyczy opis. Należy pamiętać, by w przypadku, gdy badane dziecko mówi: „nie wiem”, lub „nie ma takiej osoby”, nie wywierać presji. Można powiedzieć: „Może się tak zdarzyć, że opis nie będzie pasował do nikogo z naszej grupy. Przeczytam Ci to zdanie raz jeszcze. Jeśli uznasz, że jest ono o kimś z naszej grupy, to wskażesz mi tę osobę, jeśli nie jest o nikim z naszej grupy, to powiedz, że nie ma u nas takiej osoby. Wtedy przejdziemy do kolejnego zdania”.
Po zakończeniu badań prowadząca dziękuje dziecku za rozmowę13.
Źródło: opracowanie A. Misiuk na podstawie: M. Deptuła, Koncepcja rozwoju społecznego dzieci w klasach I–IV, Bydgoszcz 1996; M. Deptuła, A. Misiuk, Diagnozowanie kompetencji społecznych dzieci w wieku przedszkolnym
i młodszym szkolnym, Warszawa 2016, s. 209.
12 „Buźki” wykorzystane do badań to małe karteczki formatu 3×3 cm, na których narysowano miny: „uśmiech”, „smutek” i „brak pewności, zastanowienie się”.
13 W prezentowanych w niniejszym tekście wynikach badań zastosowano jeszcze „Kwestionariusz do diagnozy nieśmiałości u dzieci 5–9-letnich”, który wraz z instrukcją badań zamieszczono w aneksie.