ludności ogółem w Polsce zmniejszy się o 2,55 mln. Stanowi to blisko 6,6%
ubytek. Z analizy spadku liczby ludności osobno dla wsi i miast można do-strzec wyraźne dysproporcje. W omawianym czasie ubytek zasobów ludz-kich na wsi będzie sięgał ok. 2,5%, w miastach ponad 9%. Wynika z tego, że za ubytek liczby ludności w 85% (2,17 mln) odpowiedzialne będą miasta. Jak zatem przedstawia się na tym tle prognoza zmian liczby ludności dla Wrocła-wia i pozostałych czterech największych miast? W latach 2011–2035 w dwóch z pięciu analizowanych miast liczba ludności wzrośnie. Dla Warszawy pro-gnozuje się wzrost liczby mieszkańców o ponad 147 tys. Odnosząc się do ogól-nej liczby ludności tego miasta, będzie to 8,5% wzrost (z 1,73 mln do 1,88).
Drugim ośrodkiem miejskim poza Warszawą, który odnotuje wzrost liczby ludności, będzie Kraków. Zgodnie z prognozą miasto to odnotuje zwiększenie liczby mieszkańców o blisko 8 tys. (wzrost o 1,2%).
W pozostałych trzech miastach przewiduje się ubytek liczby ludno-ści. Najmniej znaczący, bo sięgający ok. 3% (spadek o blisko 17 tys.), będzie miał miejsce we Wrocławiu. Nieco gorsza sytuacja pod tym względem prze-widywana jest w Poznaniu. Liczba ludności w stolicy Wielkopolski zmniejszy się z 549 tys. do 489 tys. W ujęciu procentowym będzie to spadek dokładnie o 11%. Najmniej korzystne prognozy dotyczą miasta Łodzi. W tym przypadku odnotowuje się wyraźny spadek liczby ludności – o blisko 147 tys. (a zatem o tyle samo, ile wzrośnie liczba mieszkańców Warszawy). W wielkim uprosz-czeniu można powiedzieć, że w ciągu najbliższych 30 lat Łódź pomniejszy się o co piątego mieszkańca, a zatem będzie to 20% ubytek ludności (ryc. 10).
Jeśli w tym miejscu uwzględnimy dodatkowo lata 1990–2011, to okaże się, że w okresie 1990–2035 liczba ludności Łodzi zmniejszy się aż o 32% (z 848 tys.
do 577 tys.). W tym samym czasie (w ciągu 45 lat) liczba mieszkańców Pozna-nia zmniejszy się o ponad 100 tys. (z 590 tys. do 489 tys.). Zapoczątkowany w latach 90. gwałtowny spadek liczby ludności Łodzi spowodował, że miasto to w 2007 r. utraciło na rzecz Krakowa pozycję „wicelidera” w rankingu miast o największej liczbie ludności. Jeżeli sprawdzą się opracowane przez GUS pro-gnozy, to w 2029 r. Łódź zrówna się z Wrocławiem, jeśli chodzi liczbę ludności (ok. 616 tys.). Sześć lat później (w 2035 r.) stolica Dolnego Śląska będzie miała o 32 tys. mieszkańców więcej niż Łódź (odpowiednio 610 tys. i 578 tys.). Tym sposobem od 2030 r. Wrocław będzie po Warszawie i Krakowie największym pod względem liczby ludności miastem w Polsce. A jeszcze w 1990 r. różnica w zasobach ludzkich obu miast sięgała ponad 200 tys. na korzyść Łodzi.
95
2011 2015 2020 2025 2030 2035
Zmiany liczby ludności (2011=100)
WROCŁAW ŁÓDŹ KRAKÓW WARSZAWA POZNAŃ
Ryc. 10. Zmiany liczby ludności w największych miastach Polski w latach 2011–2035 (2011=100%) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Rocznika Demograficznego GUS (2012) oraz danych z Prognozy dla powiatów i miast (2011).
W latach 2011–2035 w strukturze ludności największych miast pol-skich w dalszym ciągu będą się pogłębiały cechy piramidy regresywnej. Prze-widywane utrzymywanie się w dłuższej perspektywie rozrodczości na niskim poziomie sprawi, że słabo uwidocznią się roczniki wyżu demograficznego z przełomu pierwszej i drugiej dekady XXI wieku.
Na ryc. 11 przedstawiającej strukturę ludności Wrocławia według płci i wieku w 2035 r. wyraźnie zaznacza się wyż demograficzny z przełomu lat 70.
i 80. Najliczniej reprezentowane roczniki z tego wyżu, grupa w wieku 50–59 lat, stanowić będą aż 18% ogólnej liczby mieszkańców Wrocławia (łącznie 108,3 tys.). Dla porównania grupa 0–19 lat, obejmująca dwa razy więcej rocz-ników, osiągnie liczebność 102,5 tys. (17%). Ponadto w dalszym ciągu będą się odznaczały (szczególnie w przypadku kobiet) roczniki z wyżu
kompensacyjne-go, powojennego. Osoby urodzone przed 1955 r. w roku kończącym prognozę (2035) będą w wieku przynajmniej 80 lat. Ich udział w ogólnej liczbie ludności będzie sięgał aż 7,7%. Taki sam wynik (7,7%) odnotuje się w grupie najmłod-szej – dzieci do lat 10. Takie, a nie inne proporcje w liczbie ludności między powyżej podanymi skrajnymi grupami (powyżej 80 lat i od 0 do 10 lat) moż-na między innymi wyjaśnić, zestawiając ze sobą bezpośrednio współczynniki dzietności charakteryzujące te grupy. Dla przykładu w latach 1950–1955 śred-nio na 1 kobietę w wieku rozrodczym przypadało w Polsce 3,6 dziecka. Nato-miast od 2000 r. współczynnik dzietności oscyluje mniej więcej wokół 1,3. Nie bez znaczenia jest także fakt ciągłego wydłużania lat życia.
Ryc. 11. Struktura ludności według płci i wieku we Wrocławiu w roku 2035 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W 2035 r. niezmiennie utrzyma się przewaga liczby kobiet nad męż-czyznami. W Polsce ogólnie udział kobiet w całej populacji wynosić będzie 51,8% (wzrost o 0,2% w stosunku do 2012 r.), w największych miastach pol-skich będzie się on natomiast wahał w przedziale od 53,4% w Krakowie
do 54,5% w Warszawie. Współczynnik feminizacji w perspektywie najbliż-szych 20 lat utrzyma się na niemal niezmienionym poziomie (tab. 1). Jedynie w Poznaniu odnotuje się stosunkowo wyższy, w porównaniu do pozostałych miast, wzrost tego współczynnika (z 114,7 do 115,9). Przewaga liczebna męż-czyzn nad kobietami będzie utrzymywać się w najmłodszych rocznikach – od 0 do 19 lat. Jedyną zmianą w tym okresie, jaką warto odnotować, będą nadwyżki mężczyzn nad kobietami w przedziale wiekowym 20–24. Dotyczyć to będzie tylko miast Krakowa i Warszawy. W pozostałych rocznikach będą miały miejsce nadwyżki kobiet nad mężczyznami.
Jedną z miar powszechnie stosowanych w różnego rodzaju analizach struktur demograficznych jest mediana wieku. Zgodnie z prognozą GUS-u mediana wieku dla analizowanych miast przyjmie wartości z przedziału od 47,1 w Krakowie do 51,4 w Łodzi. Wrocław, podobnie jak Poznań i War-szawa, odnotuje prawie taką samą wielkość tego parametru (47,6). Z porówna-nia mediany z lat 2012 i 2035 wynika, że w największych miastach w Polsce jej wielkość wzrośnie średnio o 7–8 lat. Świadczy to o szybko postępującym procesie starzenia badanych miast. Sytuacja ta powinna szczególnie niepokoić w Łodzi. Warto podkreślić stale utrzymującą się różnicę (blisko czteroletnią) w wielkości mediany wieku dla mężczyzn i dla kobiet (tab. 2).
Nie mniej ważne zmiany będą dotyczyły struktury ludności według ekonomicznych grup wieku. W głównej mierze będą one związane z syste-matycznym spadkiem udziału grupy przedprodukcyjnej, a zarazem ciągłym powiększaniem się udziału osób w wieku poprodukcyjnym. Z danych zawar-tych w tabeli 4 wynika, że w przypadku omawianych dwóch skrajnych grup ekonomicznych dojdzie do niemal odwrócenia sytuacji z roku 1990. W 2035 r.
udział osób z grupy przedprodukcyjnej, obejmującej roczniki 0–17, zmniej-szy się we Wrocławiu z 25% do 14,7%. Równocześnie w tych samych latach udział osób z grupy poprodukcyjnej wzrośnie z 13,2% do 25,5%. Kiedy te dwie skrajne grupy potraktujemy łącznie jako jedną grupę nieprodukcyjną, to okaże się, że generowane obciążenie w latach 1990 i 2035 jest niemal na takim samym poziomie (ok. 40%). Jednak warto pamiętać o tym, że z perspektywy czasu „lepszym” obciążeniem dla grupy produkcyjnej będzie to zasilane od-dolnie, od podstawy piramidy. Osoby młode, będące „tymczasowo” w grupie przedprodukcyjnej, prędzej czy później będą stanowić o sile grupy produk-cyjnej. Tego samego nie można powiedzieć o grupie poprodukcyjnej, która właściwie jest wyłączona z aktywności zawodowej.
W tabeli 5 przedstawiono, jak zmieniał się (1990 i 2012) i jak będzie się zmieniał w perspektywie 2035 r. współczynnik obciążenia ekonomiczne-go. Należy podkreślić wyraźne upodabnianie się struktur według grup eko-nomicznych w czterech analizowanych miastach (Wrocławiu, Warszawie,
Krakowie i Poznaniu). W 2035 r. udział osób w grupach: przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej w dużym stopniu będzie nawiązywać do pro-porcji: 15, 60 i 25. Dość wyraźne odstępstwa od tych wartości odnotuje się w Łodzi. Wystarczającym dowodem na to będzie udział mieszkańców tego miasta obejmujących roczniki nieprodukcyjne (tylko 12% w grupie przedpro-dukcyjnej i aż 31% w grupie poproprzedpro-dukcyjnej).
Rycina 12 prezentuje zmiany, jakie dokonały się po 1990 r. i jakie do-konają się w perspektywie do 2035 r. w udziale osób młodych (0–14) oraz osób starszych (powyżej 65 roku). Na załączonym wykresie wyraźnie zaznaczają się trzy okresy. Pierwszy z nich obejmujący lata 1990–2000 charakteryzuje się gwałtownym spadkiem udziału osób z przedziału 0–14 oraz stosunkowo dużym wzrostem udziału osób starszych. W latach 1995–2000 zauważa się zrównanie obu grup pod względem ich liczebności. Drugi okres odnoszący się do lat 2000–2020 (pomijając Łódź) cechuje się w miarę ustabilizowaną różnicą między liczebnymi udziałami tych grup. Wynosi ona mniej więcej od 3 do 5 punktów procentowych. W trzecim okresie (2020–2035) odnotu-jemy systematycznie powiększającą się różnicę w procentowych udziałach tych dwóch grup. W roku kończącym prognozę będzie ona wynosiła około 10 punktów procentowych (w przypadku Łodzi nawet 17).
5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0
1990 1995 2000 2005 2010 2012 2015 2020 2025 2030 2035
Udział ludności w wieku 0-14 i powyżej 65 lat (w %)
Wrocław Łódź Krakow Warszawa Poznań
Wrocław Łódź Krakow Warszawa Poznań
Ryc. 12. Udział ludności w wieku 0–14 lat i powyżej 65 lat (w %) w największych miastach Polski w latach 1990–2035
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Roczników Demograficznych GUS (1991, 1996, 2001, 2006, 2011, 2013) oraz danych Banku Danych Lokalnych.