krajem, a centralizacja władzy służyć miała właśnie opanowaniu kraju przez mniejszość, jaką stanowią Arabowie-sunnici. Potrafi li sprawować władzę odpo-wiednio oddziałując na inne społeczności, a także cieszyli się poparciem sąsiednich państw arabskich i mocarstw (Wielka Brytania, USA czy ZSRR), dla których silny panarabizm był najdogodniejszym rozwiązaniem.
Kurdowie od wieków zamieszkują terytoria utożsamiane ze współczesnymi granicami Iraku, jego północną częścią, stanowią też liczną grupę mieszkańców w Bagdadzie. Nigdy nie udało się im stworzyć własnego państwa, mimo że kilka-krotnie byli blisko powodzenia4. Często nazywani są najliczniejszym narodem na świecie bez państwa. Szacuje się, że na świecie żyje od 30 do nawet 45 mln Kurdów5, z czego około 4–5 mln w samym Iraku6. Silna władza centralna często wykluczała możliwość deklaracji tożsamości narodowej przez mniejszości etniczne, co skut-kowało próbami usamodzielnienia się Kurdów. W 1991 r., kiedy Amerykanie wraz z koalicjantami przeprowadzili operację „Pustynna burza”, Kurdowie na północy Iraku a Arabowie-szyici na południu wywołali lokalne powstania, których jednym z celów było obalenie Saddama Husajna. Jednak z powodu braku pomocy ze strony USA skończyły się one niepowodzeniem i falą represji ze strony władz. Skala odwetu na Kurdach przyniosła tysiące zabitych, a około 1,5–2 mln z nich uciekło do Turcji i Iranu. W wyniku tych niekontrolowanych ruchów migracyjnych opinia międzynarodowa oraz sąsiedzi Iraku wzmogli presję na USA, Wielką Brytanię czy Francję, by rozwiązać w humanitarny sposób kwestię uchodźców kurdyjskich.
W ten sposób powstała Autonomia Kurdyjska w Iraku7, terytorium chronione przez siły sprzymierzone, ale nieuznawane ofi cjalnie jako odrębna część Iraku.
Wyznaczono także strefy zakazu lotów dla lotnictwa irackiego. Wydarzenia te pozwoliły m.in. na eksperyment z elementami demokracji, możliwością przepro-wadzenia wolnych wyborów parlamentarnych do Zgromadzenia Kurdyjskiego, stworzenia konstytucji czy rządu. Mimo wielu problemów natury gospodarczej
4 Szczególnie po I wojnie światowej, kiedy to Kurdowie otrzymali w Traktacie z Sevres możliwość utworzenia państwa, ale sprawa nie doczekała się pozytywnego dla nich rozwiązania. W latach 1945–1946 r. funkcjonowała na terenie Iranu kurdyjska Republika Mahabadzka, która powstała pod osłoną wojsk sowieckich, ale Józef Stalin szybko wycofał swoje poparcie, a Persowie przywrócili kontrolę nad tym ziemiami.
5 Z uwagi na rozproszenie Kurdów trudno jest przytaczać dokładne dane, choć większość obser-watorów skłania się ku podawaniu ok. 30–40 mln, zob. K. Yildiz, S. Breau, Th e Kurdish Confl ict: In-ternational Humanitarian Law and Post-Confl ict Mechanisms, New York 2010, s. 4.
6 Stanowią około 20% populacji kraju.
7 Składała się z trzech północnych prowincji, w przeważającej większości zamieszkanych przez Kurdów.
38 Piotr Pochyły
czy ambicjonalnej (rywalizacji dwóch najważniejszych rodzin: Talabanich i Barza-nich), udało się w przeciągu kilkunastu lat stworzyć namiastkę realnej demokracji na Bliskim Wschodzie. Kurdowie od lat jako receptę na rozwiązanie problemu koegzystencji w państwie wieloetnicznym proponują utworzenie federacji w Iraku, choć sama jej forma pozostawała sprawą drugorzędną8. Generalnie zależało im na zdobyciu praw, poszanowaniu ich egzystencji, możliwości funkcjonowania we własnych, regionalnych strukturach społeczno-politycznych.
W toku debaty politycznej toczącej się jeszcze w XX w. termin „federacja”
pojawiał się jako model przyszłego państwa irackiego. Miał zapobiec rozpadowi kraju, gdyż po zakładanym upadku silnej władzy centralnej Saddama Husajna trudno było wyobrazić sobie zgodę na ponowne dyktatorskie rządy. Termin „fede-racja” stawał się od lat 90. XX w. swoistym remedium dla irackiej opozycji, choć wydawało się, że nie poświęcano specjalnej uwagi szczegółom tego zagadnienia9. Wyglądało to na stosowanie tylko prezentacji „luźnego hasła”, które traktowano jako odpowiedź na płynące pytania od zagranicznych obserwatorów, polityków obawiających się o przyszły kształt Iraku, a szczególnie stworzenia kopii teokracji irańskiej oraz presji Kurdów10. Dodatkowo samo złagodzenie tradycyjnej na Bli-skim Wschodzie centralizacji państwa byłoby niepożądanym przez wielu sygnałem dla ruchów opozycyjnych we wszystkich krajach regionu. Należy pamiętać, że wielu przywódców na świecie zadowoliłaby się zapewne „łagodniejszą” wersją Saddama Husajna czy rządami wysokiej rangi przedstawiciela wojska11 niż zdecy-dowałoby się na poparcie bardziej reformatorskich rozwiązań. Federacja byłaby też elementem demokratyzacji na Bliskim Wschodzie, co nie leżało w interesie sąsiadów Iraku, których władza w zdecydowanej większości nie pochodziła z wyboru albo ich legalność była wątpliwa. Realnie istniejąca federacja byłaby w stanie zatrzymać proces zmierzania ku państwu wyznaniowemu. Z kolei Kur-dowie wielokrotnie otrzymywali zapewnienia od innych członków opozycji, że mogą w przyszłości liczyć na taką formę rządów, a był to dla nich, mówiąc
8 Podobne postulaty prezentowali politycy kurdyjscy przez lata także w Turcji.
9 D. Brancati, Can Federalism Stabilize Iraq?, „Th e Washington Quarterly”, Wiosna 2004.
10 Kurdowie uchodzili za najlepiej zorganizowaną część opozycji, posiadającą w latach 1991–2003 Autonomię Kurdyjską, a przez sąsiadów Iraku traktowani jako największe zagrożenie stabilności wewnętrznej, gdyż Turcja, Iran czy Syria mają znaczących rozmiarów populacje Kurdów, szczególnie w rejonach przygranicznych z Irakiem. Istnieje koncepcja „Wielkiego Kurdystanu”, ojczyzny wszyst-kich Kurdów, który rozprzestrzeniać się ma na około 500 tys. km², a współcześnie obejmować tereny Turcji, Iranu, Iraku, Syrii i Armenii.
11 Taką ewentualność przez długi okres rozważali nawet Amerykanie.
kwialnie, warunek „być albo nie być” w nowym Iraku. Bez gwarancji federacji byli gotowi znów schronić się w górach i walczyć o swoje prawa12, gdyż nie istniała dla nich inna forma rządów do zaakceptowania. Liczyli na szereg swobód wiążących się z jej wprowadzeniem (posiadanie stanowiska premiera lub prezydenta Iraku, własne wojsko, sądownictwo, rząd regionalny, możliwość pobierania podatków, wydawania koncesji koncernom naft owym).
Zmiany, jakie nastąpiły na irackiej scenie politycznej po obaleniu Saddama Husajna, wymusiły współpracę w odbudowie kraju na wszystkich społeczno-ściach13. W toku transformacji zalegalizowano działanie partii politycznych, a do kraju przybyło wielu polityków z przymusowej emigracji. Rządy miały być spra-wowane przez władców pochodzących z legalnych wyborów. Trwała konstytucja z 2005 r. miała przynieść stabilizację. Jednym ze środków jej sprzyjających było założenie możliwości utworzenia federacji w Iraku pozwalającej na polityczne porozumienie.
Generalnie istniały trzy „podstawowe” koncepcje, które wciąż podlegają dyskusji:
Pierwsza: pozostawienie istniejących osiemnastu prowincji zależnych od władzy centralnej, który to system działał przed obaleniem Saddama Husajna. Taki podział nie faworyzowałby żadnej społeczności (teoretycznie), a dla Kurdów byłby „poli-tycznym samobójstwem”. Wiązałoby się to z końcem istnienia Autonomii Kurdyj-skiej, gdyż w założeniu nie mogłyby istnieć związki polityczne kilku prowincji (trzy wchodzące dotychczas w jej skład uzyskałyby oddzielny status). Taki system ograniczałby możliwości separatystów. W założeniu miał służyć utrzymaniu nie-podzielności Iraku. Słabe prowincje nie zagrażałyby nikomu. Z drugiej strony, stworzenie państwa w tym kształcie dawałoby nadzieję na odrodzenie się irackiej potęgi w regionie i przywrócenie w dużej mierze status quo sprzed „Pustynnej burzy”, ale jej warunkiem byłoby ustanowienie silnej władzy, np. w postaci premiera cieszącego się poparciem jednej partii posiadającej ponad 50% mandatów w par-lamencie. Amerykanie mocno naciskali na tę opcję14, ponieważ dawałaby możli-wości utrzymania kontroli nad próbami defragmentacji państwa, przede wszystkim
12 Kurdowie lubią sami o sobie mówić, że nie mają przyjaciół poza górami. Chodzi o Góry Kurdystańskie, które wielokrotnie stanowiły dla nich jedyne miejsce schronienia.
13 Nawet na Arabach-sunnitach, którzy początkowo bojkotowali większość amerykańskich ini-cjatyw, w tym wybory do tymczasowego parlamentu w styczniu 2005 r., ale później zaczęli brać czynny udział w życiu politycznym kraju.
14 Szczególnie do wyborów parlamentarnych w 2005 r., kiedy przegrała partia Iyada Allawiego, który miał zagwarantować silną władzę centralną. Pozycja Kurdów i Nouri al-Malikiego – przeciw-ników tego rozwiązania, zmusiła USA do częściowej rewizji tych założeń.
40 Piotr Pochyły
ze strony Kurdów, a także byłby to ukłon wobec sąsiadów Iraku, szczególnie Arabii Saudyjskiej, Turcji czy Iranu, które mogły obawiać się wpływu rozpadu na sytuację wewnętrzną u siebie.
Druga: podział kraju na trzy regiony (kurdyjski na północy, sunnicki w centrum i szyicki na południu). Można powiedzieć, że to najbardziej „klasyczna” z koncep-cji, o której debatowano już od kilkunastu lat na spotkaniach kół opozycyjnych, a szczególnie często przywoływana w wypowiedziach kurdyjskich polityków.
Zresztą podział na trzy prowincje był już utrwalony historycznie. Za czasów panowania tureckiego Mezopotamia (Irak) dzieliła się na Basrę, Bagdad i Mosul, co mniej więcej odpowiadało współczesnym strefom wpływów Kurdów, Arabów--sunnitów i Arabów-szyitów. Projekt takiego rozwiązania był także obecny w ame-rykańskiej debacie politycznej jako najczęściej rozważany obok utrzymania cen-tralizacji władzy15.
15 L.H. Gelb, Th e Th ree-State Solution, „Th e New York Times”, 25.11.2003.
Mapa 1 . Historyczny podział na trzy prowincje
Źródło: Th e Future of Kurdistan in Iraq, red. B. O’Leary, J. Mc Garry, K. Salih, Philadelphia 2006, s. 18.
Dla Kurdów koncepcja ta wciąż pozostaje korzystna, gdyż od początku zakła-dałaby czytelną sytuację kraju posiadającego autonomiczne regiony dając gwaran-cję utrzymania status quo Autonomii, a także była dobrym punktem wyjścia do poszerzenia granic z czasów przed inwazją. Według proponowanego podziału Region kurdyjski16 obejmowałby swoim obszarem praktycznie wszystkie ziemie zamieszkane przez Kurdów, poza Mosulem. Strata miasta byłaby ukłonem wobec sunnitów. Poza stworzeniem wyłomu na Mosul granica między regionami kurdyj-skim i sunnickim przebiegałaby prawie w równej linii od granicy z Syrią po granicę z Iranem. Kluczowe było oddanie Kurdom nie tylko Kirkuku, ale i roponośnych terenów wokół niego. W skład kurdyjskiego Regionu weszłyby w całości cztery prowincje (Dahuk, Irbil, As-Sulajmanijja, Kirkuk) oraz części innych (Niniwa, Salah-ad-din, Dijala). W porównaniu z wielkością Autonomii w latach 1991–2003 Region byłby znacznie większy i generalnie spełniałby kurdyjskie oczekiwania.
Oddanie sunnitom Mosulu i Bagdadu pozwoliłoby uniknąć lub przynajmniej ograniczyć pretensje o pozbawienie dochodów i odebrania im historycznie bliskich terenów, a obserwując zachowanie kurdyjskich elit można wysunąć wniosek, że na Mosulu najmniej im zależało. Obszar przypadający sunnitom daje złudne poczu-cie pozorów potęgi, ale należy wziąć pod uwagę, że większość terytorium prowin-cji Anbar jest pustynna i słabo zaludniona, pozbawiona znaczenia gospodarczego (poza możliwościami tranzytu handlowego z sąsiadami). Posiadanie Bagdadu przez sunnitów dawałoby im w dużej mierze kontrolę nad krajem. Z pewnością jednak kwestią dużego sporu pozostawałby Kirkuk. Ostatni region – szyicki, kontrolo-wałby zdecydowaną większość irackiej ropy, strategiczne dla gospodarki wybrzeże Zatoki Perskiej oraz przeszło dziewięć prowincji. Proponowany podział spowodo-wałby rozczłonkowanie prowincji Dijala na trzy części, tworząc z niej rodzaj sworznia państwa. Konstrukcja oparta na trzech regionach ma jedną zasadniczą wadę. Przez pesymistów widziana jest jako najprostsza droga do fragmentaryzacji kraju, utratę szans na odbudowę pozycji mocarstwa regionalnego przez skoncen-trowanie się na interesie lokalnym poszczególnych społeczności oraz rychły upadek Iraku. Kurdowie ogłosiliby własne państwo i oddziaływali na południowo-wschod-nią Turcję, Sunnistan połączyłby się z Jordapołudniowo-wschod-nią17, a Shi’astan zostałby wchłonięty przez Iran lub stał się kolejnym bogatym emiratem znad Zatoki. Z drugiej strony
16 Nazwa „Region kurdyjski” jest jednym z określeń dla terytorium Autonomii Kurdyjskiej po 1991 r.
17 Scenariusz rozważany już przed wojną w 2003 r., umożliwiłoby to dostęp do Morza Czerwo-nego, dodatkowo w tym kraju wciąż rządzi dynastia Haszemitów, dlatego mogłoby dojść do restauracji monarchii.
42 Piotr Pochyły
jeśli tak trudno o porozumienie, być może zgoda na trzy silne regiony wydaje się i tak nieunikniona18.
Być może należałoby rozważyć propozycję federacji skonstruowanej na zasadzie
„3 i pół” lub „3 + Kirkuk”19, w której jako subregion lub osobna prowincja funk-cjonowałby Kirkuk. Stabilizacja sytuacji na terytorium tego miasta, nazywanego z uwagi na podobieństwo sporu „nową Jerozolimą”, do którego słuszne prawa rości sobie kilka społeczności (Kurdowie, Arabowie-sunnici, Turkomeni i chrześcija-nie)20. Takie rozwiązanie wymagałoby wielu zabiegów politycznych i nie miało szans na powodzenie bez międzynarodowej mediacji, ale oddanie władzy miesz-kańcom Kirkuku, którzy potrafi li przez lata żyć w zgodzie mogłoby przynieść wymierne korzyści. Oprócz podziału złóż naft owych między Arabów-szyitów, Arabów-sunnitów a Kurdów największe problemy w unormowaniu kwestii podziału terytorialnego Iraku i kształtowaniu jego polityki wewnętrznej.
Analizując poparcie wyborcze dla poszczególnych sił politycznych w Iraku w latach 2005–2010 można wysnuć kilka interesujących wniosków. W dużej mierze odzwierciedlają one trójpodział Iraku przedstawiony na mapie nr 2.
W styczniu 2005 r. obserwujemy znaczące poparcie dla Kurdów, ale należy pamię-tać o bierności politycznej zarówno wyborców, jak i partii sunnickich, co pozwoliło Kurdom przy zmobilizowaniu elektoratu zdobyć wysokie poparcie w prowincjach Niniwa i Kirkuk, a szyitom większość głosów w dwóch prowincjach ponad Bag-dadem, gdzie ich wpływy normalnie ulegały wyhamowaniu (Salah-ad-Din i Dijala).
18 W czerwcu 2011 r. kurdyjscy deputowani do parlamentu Iraku udzielili czytelnego poparcia dla podziału na trzy regiony autonomiczne, zob. F. Mohammed, Kurds support for the three-region Iraq – http://www.aknews.com/en/aknews/4/249093/, odczyt z dn. 14.09.2011. W 2006 r. obecny wiceprezydent USA Joe Biden opublikował artykuł, w którym opowiedział się za utrzymaniem władzy centralnej w Iraku, ale z silną pozycją trzech regionów: szyickiego, sunnickiego i kurdyjskiego. Od tego okresu można zauważyć zwyciężanie tej koncepcji wśród Amerykanów jako pomysłu na Irak po wycofaniu lub znacznym ograniczeniu kontyngentu amerykańskiego, choć nie tylko Joe Biden popierał to rozwiązanie. Jego wagę podkreślał fakt, że polityk ten od lat był autorytetem i rzeczywi-stym znawcą polityki zagranicznej, zob. J. Biden, Iraq: A Way Forward. Artykuł pochodzi ze strony internetowej: http://www.PlanForIraq.com, odczyt z dn. 30.09.2011.
19 Propozycja własna autora, kwestia nazwy jest jak najbardziej umowna.
20 Artykuł 140 Konstytucji Iraku zakłada rozwiązanie problem Kirkuku w formie referendum do końca 2007 r., ale w wyniku braku porozumienia kwestia ta wciąż pozostaje nierozwiązana zob.
S. Hamish, Th e Kirkuk Problem and Article 140 of the Iraqi Constitution, „Digest of Middle East Studies”, Wiosna 2010; A.H. Cordesman, Pandora’s box: Iraqi Federalism, Separatism, „Hard” Parti-tioning, and US Policy, „Center for Strategic and International Studies”, 9.102007; Iraq and the kurds:
the brewing battle over Kirkuk, „ICG Middle East Report”, 16.07.2006, nr 56; Iraq and the kurds:
Resolving the Kirkuk crisis, „ICG Middle East Report”, 19.04.2007, nr 64.
Proces ten został odwrócony już w wyborach z grudnia 2005 r. W 2010 r. zauwa-żalne jest krystalizowanie się wpływu dwóch, a nie jak wcześniej, jednej partii szyitów, co mogłoby pomóc w agitacji na rzecz podziału Iraku na więcej niż trzy regiony (patrz koncepcja trzecia), a Kurdowie uzyskali tylko większość na obsza-rach utożsamianych od 20 lat z Autonomią Kurdyjską21.
Trzecia: podział na cztery (kurdyjski na północy, sunnicki w centrum, Bagdad jako osobny region oraz szyicki na południu), a popularniejszą jej wersją jest podział na pięć regionów. Podobnie jak podział na cztery, tylko region szyicki miałby być podzielony na dwa odrębne z uwagi na nieporozumienia między
ple-21 I. al-Marashi – Boycotts, Coalitions and the Th reat of Violence: Th e Run-Up to the January 2005, Iraqi Elections, http://meria.idc.ac.il/news/2005/05news1.html, odczyt z dn. 29.09.2011; A. Kireev, Iraq. Legislative Election 2005 (December), http://www.electoralgeography.com/new/en/countries/i/
iraq/iraq-legislative-election-2005.html, odczyt z dn. 30.09.2011; R. Visser, Th e Uncertifi ed Election results: Allawi Comes Out on Top, http://historiae.org/uncertifi ed.asp, odczyt z dn. 08.10.2011.
Mapa 2. Możliwy podział na trzy prowincje
Źródło: Th e Future of Kurdistan in Iraq, op.cit., s. 126. Przytoczony podział jest tylko jednym z możliwych, jednakże wydaje się rozsądną propozycją do zaakceptowania dla wszystkich społeczności.
44 Piotr Pochyły
miona zachodniej – przy granicy z Arabią Saudyjską i wschodniej (Iran) części.
Celem takiego posunięcia miało być uniknięcie walk między zwaśnionymi i odwrócenie trendu wśród większości ekspertów forsowania idei 18 prowincji.
Znamienne, że za tym rozwiązaniem opowiadali się tylko eksperci, znający dosko-nale sytuację wewnętrzną w Iraku. Istnieje kilka możliwości takiego podziału.
Generalnie Kurdowie i Arabowie-sunnici powinni byli utrzymać swój stan posia-dania. Osobną kwestią było wyodrębnienie Bagdadu jako suwerennego regionu.
Zaletą tej formuły według analityków mógł być równomierny rozkład ludności, ponieważ każda z części Iraku zamieszkiwana byłaby przez ok. 5 mln mieszkańców.
Podział na trzy regiony powodowałby nadmierną dominację Arabów-szyitów.
Utworzenie dwóch regionów szyickich mogłoby pogodzić odmienne oczekiwania środowisk zainteresowanych z jednej strony rozwojem gospodarczym opartym na wydobyciu surowców22, a z drugiej marzących o tworzeniu ośrodków kultu religij-nego. Południowo-wschodnia część Iraku obejmuje większość irackiego sektora naft owego. To obszar o ogromnych możliwościach rozwoju. Im dalej na zachód, w stronę granicy z Arabią Saudyjską, tym złóż naft owych coraz mniej, a wpływy przywódców duchowych są jeszcze większe. Pomysł rozdzielenia szyickich pro-wincji cieszył się poparciem ajatollaha Ali al-Sistaniego23. Istnieje kilka wersji podziału na pięć regionów, ale generalnie są zbieżne.
Proponowany poniżej jeden z możliwych scenariuszy podziału wydaje się roz-wiązaniem kompromisowym, który mogłyby zaakceptować wszystkie siły poli-tyczne. Oprócz terenu zarządzanego przez KRG24 zauważyć można ogromny terytorialnie region sunnicki – centralna część mapy. Sunnitom przypadłaby rola integracji kraju. Terytorium przez nich kontrolowane sięgałoby granic Syrii, Jor-danii, Arabii Saudyjskiej i Iranu, a Kurdystan i oba regiony szyickie nie miały żadnej wspólnej granicy. W wyodrębnieniu Bagdadu doszukać możemy się zna-nego w Europie kreowania stolicy kraju jako osobnej prowincji, województwa25. Niewątpliwym atutem Bagdadu jest jego centralne położenie oraz rzeka Tygrys, która przepływałaby przez cztery regiony (możliwość zysków z żeglugi). Jednakże podstawowym pytaniem jest, do którego z regionów: Bagdadu lub jednego
z szy-22 Ch.M. Blanchard, Iraq: Oil and Gas Legislation, Revenue Sharing, and U.S. Policy, „Congressio-nal Research Service”, 17.07.2009, s. 2.
23 L. Anderson, G. Stansfi eld, Th e Implications of Elections for Federalism in Iraq: Toward a Five--Region Model, „Publius”, lato 2005, s. 18.
24 Kurdistan Regional Government – regionalny rząd Kurdystanu irackiego.
25 Berlin, Paryż, w Polsce często wspomina się o powołaniu siedemnastego województwa – warszawskiego.
ickich, miałoby należeć super pole naft owe „Bagdad-Wschód”26, gdyż przecież nie można oddzielać relacji demografi cznych od interesów, które akurat wypadłyby na styku tych prowincji.
Znamienne, że z zainteresowaniem lub poparciem nie spotkał się forsowany wcześniej mocno przez Kurdów (np. w projekcie konstytucji z 2002 r.)27 projekt Iraku dwóch regionów: kurdyjskiego i arabskiego. Wydaje się, że jego koncepcja
26 Jedno z najważniejszych działających pól naft owych, położone centralnie, połączone ze stra-tegicznym dla gospodarki kraju ropociągiem Kirkuk-Ceyhan. Umożliwienie władzom regionów podpisywania kontraktów na wydobycie nowo odkrytych lub nieeksploatowanych wcześniej złóż potęguje pokusy takiego planowania podziału kraju, by jak najlepiej akcentować interesy ekonomicz-ne poszczególnych społeczności nie uwzględniając potrzeb kraju.
27 Projekt konstytucji dla Iraku został przygotowany w 2002 r. przez konstytucjonalistów kurdyj-skich. Zakładał podział kraju na dwa regiony: kurdyjski i arabski. Gwarantował Kurdom jedno z dwóch najważniejszych stanowisk w państwie, ustanawiał język kurdyjski jednym z ofi cjalnych w kraju. Dokument ten był formą nacisku na inne grupy opozycyjne oraz Amerykanów, formą prezentacji kurdyjskich żądań w przypadku obalenia Saddama Husajna, zob. Constitution of the fe-deral republic of Iraqi, http://old.krg.org/docs/Fefe-deral_Const.asp, odczyt z dn.13.11.2011.
Mapa 3. Możliwy podział Iraku na pięć regionów
Źródło: Th e Future of Kurdistan in Iraq, op.cit., s. 127.
46 Piotr Pochyły
była zbyt radykalna dla pogodzenia zwaśnionych stron w Iraku, w szczególny sposób nie odzwierciedlając w żaden sposób interesów Arabów-sunnitów, których zresztą wedle statystyk jest więcej w Iraku niż Kurdów.
Konstytucja Iraku z 2005 r. zakłada stworzenie w Iraku federacji, choć nie pre-cyzuje sposobu podziału, skupiając się na możliwościach swobodnego łączenia poszczególnych prowincji w regiony. Pomysł federacji w Iraku w założeniu miał pogodzić wszystkich, pomóc w utrzymaniu kraju w dotychczasowych granicach.
Konstytucja Iraku z 2005 r. zakłada stworzenie w Iraku federacji, choć nie pre-cyzuje sposobu podziału, skupiając się na możliwościach swobodnego łączenia poszczególnych prowincji w regiony. Pomysł federacji w Iraku w założeniu miał pogodzić wszystkich, pomóc w utrzymaniu kraju w dotychczasowych granicach.