Rozdział 4. Ocena przejrzystości polityki pienięŜnej wybranych krajów uprzemysłowionych
4.2. Podstawy metodyczne badania przejrzystości
Przedmiotem badań opisanych w rozprawie jest oszacowanie poziomu przejrzystości polityki pienięŜnej banków centralnych E-5 na tle banków centralnych wybranych krajów wysoko rozwiniętych. Poszukiwano odpowiedzi na pytanie, czy prawidłowości/tendencje zaobserwowane na świecie wśród banków centralnych państw uprzemysłowionych w badanym zakresie znajdują swoje odzwierciedlenie w funkcjonowaniu banków centralnych Europy Środkowej.
Wybór zakresu geograficznego rozwaŜań wynikał z kilku powodów. Cztery z
badanych krajów stały się członkami Unii Europejskiej 1 maja 2004 r.20, wszystkie teŜ albo
aspirują do członkostwa w Eurosystemie, bądź juŜ w nim są (Słowacja z dniem 1 stycznia 2009). Oznaczało to dla nich konieczność harmonizacji rozwiązań narodowych dotyczących polityki pienięŜnej z koncepcjami obowiązującymi w Unii. W efekcie banki centralne tych państw prowadzą politykę pienięŜną w podobny sposób: mają identyczny cel finalny i
realizują go za pomocą podobnej strategii21, mając do dyspozycji podobne instrumentarium i
sposoby jego wykorzystania (ramy operacyjne realizacji polityki pienięŜnej). Dysponują one zatem jednakowym narzędziem reakcji na zmiany poziomu inflacji: są nim stopy procentowe
banku centralnego22. Ponadto, kraje te są często ze sobą porównywane ze względu na dość
jednorodny przebieg procesu transformacji, ich wzajemną konkurencję w zabieganiu o dopływ kapitału zagranicznego, wspomniane wspólne wejście do Unii Europejskiej, czekającą je wymianę walut narodowych na euro i podejmowane kroki w tym kierunku, czy choćby ze względu na fakt, Ŝe są to kraje połoŜone blisko w sensie geograficznym.
Badaniem objęto lata 1998-201023. Początek badań przypada na czas, w którym trzy
banki centralne z analizowanej grupy – tj. Narodowy Bank Polski, Narodowy Bank Czech i
20 Wyjątek stanowi Rumunia, która weszła do struktur unijnych razem z Bułgarią 1 stycznia 2007 r.
21
Polska, Czechy, Słowacja i Rumunia realizują model strategii bezpośredniego celu inflacyjnego, zaś Węgry łączą strategię celu inflacyjnego z kursem walutowym (eklektyczny model strategii polityki pienięŜnej) (W. Przybylska-Kapuścińska, Polityka pienięŜna nowych państw…, op. cit., s. 240).
22 W Czechach podstawowa stopa to stopa repo 2W, określająca maksymalną rentowność absorbujących
operacji otwartego rynku. W Polsce jest to stopa referencyjna (1W, wcześniej 2W i 1M), określająca minimalną rentowność takich operacji. W Rumunii – stopa procentowa odpowiadająca depozytowi w banku centralnym o terminie zapadalności 1W. Na Słowacji jest to stopa depozytowa określająca rentowność głównych operacji absorbujących (2W), a na Węgrzech jest to stopa bazowa, określająca oprocentowanie depozytu (2W).
23
W jednym przypadku nie udało się zachować konsekwencji utrzymania przedziału czasowego badań: wejście Słowacji do Eurosystemu (1.01.2009) oznaczało przekazanie kompetencji dotyczących jej polityki pienięŜnej Europejskiemu Bankowi Centralnemu, który stanowi osobny byt, nieobjęty tym badaniem. W przekonaniu autorki nie mogło to jednak zadecydować o wykluczeniu Słowacji z grupy badanych krajów ze względu na to, Ŝe 11 lat (czyli lata 1998-2008) to okres wystarczająco długi, aby była moŜliwa obserwacja tendencji dot. przejrzystości polityki pienięŜnej NBS dla dokonania ich porównań z pozostałymi bankami opisanymi w niniejszej pracy. Ponadto, jak wynika z przeprowadzonych badań, Ŝaden z pozostałych banków centralnych krajów E-5 nie zmienił poziomu przejrzystości prowadzonej polityki pienięŜnej w ciągu ostatnich 3, a nawet i 4 lat objętych badaniem.
Narodowy Bank Słowacji – jako pierwsze przyjęły strategię bezpośredniego celu inflacyjnego
(BCI)24, u której podstaw leŜy prowadzenie polityki pienięŜnej w sposób przejrzysty i
zrozumiały. Koncepcja przejrzystości zrewolucjonizowała dotychczasowe wyobraŜenia o komunikacji banków centralnych z rynkiem, które wraz z przyjęciem strategii BCI zaczęły
systematycznie poprawiać przejrzystość swojej polityki pienięŜnej25.
Okres objęty badaniem był czasem niezwykle istotnych przemian, dotyczących instytucjonalnych uwarunkowań, w jakich prowadzona była polityka pienięŜna w krajach E-5. Wszystkie banki centralne tych krajów przeszły trudny okres walki z inflacją, jak i – wcale
nie łatwiejszy – okres jej stabilizowania26. Jak wspomniano wyŜej, aspirując do członkowstwa
w Unii Europejskiej, kraje te podjęły trud dostosowań swoich rozwiązań narodowych do
regulacji unijnych, uwieńczony wejściem do struktur UE. W 2002 r. większość z nich27
zdołała juŜ dostosować instrumentarium polityki pienięŜnej do standardów Eurosystemu. Narzędzia ich polityki monetarnej od tego czasu są podobne i nie podlegają znacznym zmianom, zaś polityka pienięŜna równieŜ jest podporządkowana realizacji tego samego celu finalnego.
W procesie badawczym poszukiwano odpowiedzi na pytanie:
Jakie są przyczyny zróŜnicowania przejrzystości polityki pienięŜnej wybranych banków centralnych Europy Środkowej?
Próbowano wskazać, jak zmienia się przejrzystość wraz z upływem czasu. WaŜne było znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy takie same tendencje dotyczą wszystkich analizowanych banków oraz jak kształtują się wartości indeksu przejrzystości polityki
24
W 1998 r. Słowacja przyjęła domyślną strategię BCI, rezerwując sobie moŜliwość interwencji walutowych w celu ograniczenia nadmiernych wahań kursu. Strategię BCI NBS zaczął stosować explicite od początku 2005 r. W tym samym roku tę samą strategię zaczęły stosować pozostałe dwa z pięciu badanych krajów, tj. Węgry i Rumunia (od sierpnia 2005 r.).
25
Tendencja ta nie wydaje się być zresztą zarezerwowana jedynie dla banków stosujących strategię BCI. Badania wskazują na wzrost przejrzystości niemal wszystkich analizowanych banków centralnych na świecie bez względu na stosowaną przez nie strategię polityki pienięŜnej (patrz: Rozdział III rozprawy oraz: P. M. Geraats, Trends in Monetary Policy Transparency, CESIFO Working Paper No. 2584, March 2009; N. Dincer, B. Eichengreen, Central Bank Transparency: Causes, Consequences and Updates, Working Paper 14791, NBER, March 2009).
26 Lata 2003-2010 to okres, w którym Narodowy Bank Polski prowadził politykę pienięŜną w oparciu o ciągły
cel inflacyjny na poziomie 2,5%, a więc w sposób analogiczny do stosowanego przez wiele banków centralnych krajów rozwiniętych. Stanowi on niejako odrębny rozdział w historii polskiej polityki pienięŜnej, róŜniący się jakościowo od działań prowadzonych w latach 1999-2002, nakierowanych przede wszystkim na zwalczanie wysokiej inflacji. Podobne wnioski dotyczą pozostałych krajów Europy Środkowej objętych badaniem.
27 Rumunia złoŜyła wniosek o przyjęcie do Wspólnoty w 1995 (razem z Bułgarią). Negocjacje rozpoczęto w
lutym 2000 r., a zakończono w grudniu 2004 r. Traktat Akcesyjny został podpisany w kwietniu 2005 r., a we wrześniu 2006 r. Komisja Europejska uznała, Ŝe Rumunia jest gotowa do członkostwa, formułując przy tym zastrzeŜenia, co do pewnych obszarów polityki gospodarczej i Ŝycia społecznego (W. Przybylska-Kapuścińska, Polityka pienięŜna Bułgarii i Rumunii w kontekście członkowstwa w UE w: Studia z bankowości centralnej, W. Przybylska-Kapuścińska (red.), Difin, Warszawa 2009, s. 238.)
pienięŜnej banków centralnych Europy Środkowej na tle przejrzystości banków centralnych Szwecji, Wielkiej Brytanii i Nowej Zelandii, stanowiących niejako grupę kontrolną (lub benchmark).
W celu rozwiązania problemu badawczego najpierw dokonano pomiaru przejrzystości polityki prowadzonej przez banki centralne Szwecji, Wielkiej Brytanii i Nowej Zelandii. Opis otrzymanych wyników zawiera rozdział IV. Następnie zaś, wykorzystując to samo narzędzie, zmierzono przejrzystość banków centralnych Polski, Czech, Słowacji, Węgier i Rumunii. Rezultaty badań dotyczących krajów E-5 stanowią z kolei główny wątek rozwaŜań prowadzonych w rozdziale V. Do pomiaru wykorzystano indeks przejrzystości
instytucjonalnej, stworzony przez P. Geraats i S. Eijffingera28 (wskaźnik GE), którego opis
zawiera rozdział III niniejszej rozprawy (por. tabela 9). Rozwija on koncepcję pięciu aspektów przejrzystości, dokonując jej podziału na przejrzystość polityczną, ekonomiczną, proceduralną, prowadzonej polityki i operacyjną.
Jak wynika z tabeli 9, wskaźnik GE przyjmuje wartości od 0 do 15 punktów, tj. maksymalnie po 3 punkty za kaŜdy z pięciu wymienionych obszarów przejrzystości. Z kolei kaŜdemu z trzech pytań, dotyczących danej kategorii przejrzystości, przyporządkowane są co najmniej dwie odpowiedzi: sześciu pytaniom przyporządkowane są dwie moŜliwe odpowiedzi, zaś dziewięciu pozostałym – trzy, co daje w sumie 39 moŜliwych odpowiedzi na pytania zawarte we wskaźniku.
Omawiając indeks GE, naleŜy wyraźnie podkreślić, Ŝe jest to narzędzie badające pewien wycinek rzeczywistości, a nie przejrzystość w sensie absolutnym. Jest to istotne z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, maksymalna wartość wskaźnika – przejrzystość na poziomie 15 punktów – nie oznacza przejrzystości idealnej. Przejrzystość doskonała nie istnieje w praktyce. MoŜna ją sobie jedynie wyobrazić w kategoriach pojęcia czysto abstrakcyjnego, jako całkowity brak asymetrii informacji pomiędzy bankiem centralnym a otoczeniem gospodarczym. Wprowadzenie jej w Ŝycie byłoby nie tylko niezwykle trudne, ale i niekoniecznie poŜądane, co wyjaśniono w rozdziale 2. Po drugie zaś, co wynika z powyŜszego, banki centralne w ostatnich latach podejmują się wielu działań, które de facto zwiększają skuteczność komunikacji między bankiem centralnym a otoczeniem gospodarczym, a których wskaźnik GE nie obejmuje. NaleŜą do nich na przykład wszelkie
działania o charakterze informacyjno-edukacyjnym29.
28 S. Eijffinger, P. Geraats, How Transparent are Central Banks?, op. cit., 2002.
29
Wyniki badań, stanowiące podstawę analizy przejrzystości polityki pienięŜnej, otrzymano dzięki analizie danych i informacji udostępnianych otoczeniu gospodarczemu przez banki centralne. Są to tylko te publikacje, do których bez zwracania się do banku centralnego z prośbą ma dostęp kaŜdy podmiot zewnętrzny. To stanowi bowiem o przejrzystości polityki pienięŜnej. Wyniki otrzymano głównie na podstawie analizy informacji publikowanych przez banki centralne w róŜnych dokumentach, zamieszczonych na
ich stronach internetowych w wersji anglojęzycznej30. NaleŜą do nich: raporty roczne, raporty
o inflacji, materiały i publikacje NBC, NBP, NBS, NBW i NBR, szwedzkiego Riksbanku oraz Banku Anglii i Banku Centralnego Nowej Zelandii, a takŜe materiały EBC, publikacje SSRN, IMF i BIS.
Dalsza część niniejszego rozdziału zawiera opis wyników badań nad przejrzystością polityki pienięŜnej krajów stanowiących swego rodzaju „grupę kontrolną”, tj. Szwecji, Wielkiej Brytanii i Nowej Zelandii (E-3). Natomiast opis wyników uzyskanych w procesie badania przejrzystości krajów E-5 znajduje się w ostatnim, piątym rozdziale rozprawy.