POJĘCIE I DEFINICJE RESTRUKTURYZACJI

W okresie przemian społeczno – gospodarczych i politycznych jakie dokonywały się w naszym kraju przez ostatnich kilkanaście lat, szczególnie popularny stał się termin restrukturyzacja, który wcześniej nie był używany, zwłaszcza w odniesieniu do ochrony zdrowia.

Słowo to może być stosowane w co najmniej trzech znaczeniach i oznaczać:

-taką przebudowę danej struktury, która nie zmienia relacji, jakie istnieją pomiędzy tworzącymi ją elementami,

-zmianę dotychczasowych relacji pomiędzy poszczególnymi elementami bez przebudowy danej struktury,

-przebudowę danej struktury wraz ze zmianą dotychczasowych relacji między jej częściami składowymi.

Każde z wymienionych znaczeń restrukturyzacji wskazuje oprócz pewnych różnic w charakterze tego procesu na inne warunki, które powinny być spełnione, aby określona restrukturyzacja mogła być realizowana.

Spośród wyróżnionych znaczeń restrukturyzacji najbardziej trafne jest to, które wskazuje na przebudowę danej struktury wraz ze zmianą dotychczasowych relacji między poszczególnymi jej częściami składowymi.

„Restrukturyzacja” nie jest więc wcale jednoznacznym słowem, którym można się posługiwać bez wyraźnego wskazania znaczenia, w jakim je stosujemy.

I jeśli bywa ono używane nie tylko po to, aby robić wrażenie swoim naukowym brzmieniem, lecz w celach autentycznie poznawczych, to trzeba możliwie dokładnie określić jego sens²⁶.

26J. Sztumski, Społeczno – gospodarcze i polityczne konsekwencje restrukturyzacji. Praca naukowa Uniwersytetu Śląskiego nr 1603, Katowice 1996.

Restrukturyzacja przedsiębiorstwa jest więc zmianą o charakterze radykalnym jego struktury organizacyjnej, a więc jego elementów składowych i zachodzących w nim procesów. Celem tego procesu jest przywrócenie równowagi wewnętrznej przedsiębiorstwa oraz równowagi z otoczeniem ²⁷.

Zmiany te mają charakter gwałtowny, poważny i nieciągły i obejmują wiele różnych transakcji, które prowadzą do rozszerzania lub ograniczenia działalności przedsiębiorstwa pod względem zakresu lub zmiany struktury własnościowej (najczęściej prywatyzacji).

Restrukturyzacja może dotyczyć trzech wymiarów przedsiębiorstwa: aktywów, struktury kapitałowej i zarządzania²⁸.

Biorąc to pod uwagę można sformułować następującą definicję tego terminu:

Restrukturyzacja jest to radykalna zmiana w co najmniej jednym z trzech wymiarów przedsiębiorstwa: zakresie działania, strukturze kapitałowej lub jego organizacji wewnętrznej. Jak już wcześniej wspomniano celem tej zmiany jest przywrócenie przedsiębiorstwu równowagi wewnętrznej lub równowagi z otoczeniem.

W efekcie tak rozumiana restrukturyzacja prowadzi do wzrostu wartości przedsiębiorstwa. Jest to proces przywrócenia dobrej kondycji słabemu przedsiębiorstwu lub podwyższenia wartości silnego przedsiębiorstwa. Wartość przedsiębiorstwa może być rozumiana jako wartość aktywów albo też jako wartość możliwości stworzonych przez te aktywa²⁹.

Szczególny nacisk należy położyć na zmiany przeprowadzane w sposób świadomy zgodnie z wolą restrukturyzującego, a nie na zmiany zachodzące pod wpływem czynników zewnętrznych wymuszonych okolicznościami niezależnymi od osób kierujących przedsiębiorstwem.

Najczęściej strukturę przedsiębiorstwa podlegającą restrukturyzacji tworzą:

- osoby składające się na personel przedsiębiorstwa, - składniki posiadanego przez nie majątku,

- przyjęty podział organizacyjny majątku i personelu.

Restrukturyzacja struktury przedsiębiorstwa spowodowana jest tym, że poszczególne składniki majątku oraz osoby będące personelem stają się zdolne do skutecznego i

27 Z. Sapijaszka, Restrukturyzacja przedsiębiorstwa. Szanse i ograniczenia, Warszawa 1997, s. 8.

28 Z. Sapijaszka, Restrukturyzacja..., op. cit., s. 28.

29 Z.J. Penc, Strategie zarządzania organizacją, Łódź 1999, s. 372.

efektywnego współdziałania, prowadzącego do osiągnięcia celów i zadań stawianych przed przedsiębiorstwem i jego komórkami organizacyjnymi³⁰.

W tym celu konieczne jest zarówno dobranie odpowiednich składników majątku oraz personelu, tak aby osiągane były zamierzone cele i zadania.

Kiedy w przedsiębiorstwie dochodzi do pogorszenia standardów majątku, czy też personelu, tym samym pogorszeniu ulega jakość jego struktury. Przykładami tego mogą być:

zastępowanie odchodzących z przedsiębiorstwa osób ludźmi o niedostatecznych kwalifikacjach, niskie tempo odnawiania starzejących się składników majątku trwałego, znaczny przyrost należności nieściągalnych przeterminowanych³¹.

Restrukturyzacja – jest to ogół działań zmierzających do najbardziej efektywnego dostosowania organizacyjnego, ekonomicznego i technicznego przedsiębiorstwa odpowiadającym celom postawionym przed tym przedsiębiorstwem³².

Restrukturyzacja przedsiębiorstwa ma więc zawsze na celu utrwalenie lub powiększenie jego zdolności do generowania zysków oraz przetrwania, bądź też przywrócenie tej zdolności do przetrwania i działania z zyskiem, jeśli została ona zachwiana lub utracona.

Jeszcze inaczej można powiedzieć, że są to wszelkiego rodzaju zmiany strukturalne w przedsiębiorstwie, dokonywane na różnych etapach cyklu życia przedsiębiorstwa, nakierowane na podniesienie efektywności, optymalne wykorzystanie zasobów, poprawę konkurencyjności.

Konieczność podjęcia restrukturyzacji może pojawić się w następujących sytuacjach:

Po pierwsze, gdy wyniki działania przedsiębiorstwa pogarszają się, proces ten ma charakter utrwalony, a doraźne zabiegi nie dają rezultatu.

Po drugie, gdy kadra zarządzająca zamierza poprawić znacznie warunki rozwoju firmy.

Po trzecie, aby przedsiębiorstwo mogło dostosować się do nowych potrzeb, wymagań i preferencji nabywców oraz miało zdolność ich efektywnego zaspokajania.

Bez względu jednak na bezpośrednią przyczynę restrukturyzacji proces ten musi w efekcie doprowadzić do zmiany kształtu przedsiębiorstwa, tak aby odpowiadał nakreślonej wcześniej wizji pożądanego stanu. Co więcej, w trakcie procesu restrukturyzacji powinny

30 K. Obłój, Zarządzanie. Ujęcie praktyczne, Warszawa 1996, s. 81.

31 K. Rosłanowska – Plichcińska, Metodyka restrukturyzacji, Bydgoszcz 1999, s. 8.

32 A. Parkoła, Leksykon prywatyzacji, Warszawa 1996, s. 119.

nastąpić w przedsiębiorstwie takie przekształcenia, które zapewniają możliwość rozwoju zgodnie z tendencjami zmian zachodzących w otoczeniu w odległym horyzoncie czasu.

Proces restrukturyzacji powinien więc polegać na sformułowaniu celów działania organizacji, określeniem sposobów ich realizacji i takim ukształtowaniu zasobów, aby organizacja była w stanie reagować na bardzo trudne, czasem nawet wręcz niemożliwe do przewidzenia zmiany w otoczeniu³³.

U podłoża wiedzy o restrukturyzacji leży praca A.D. Chandlera „Strategy and Structure”. Główną tezą tej pracy jest stwierdzenie, że strategia określa kształt struktury organizacyjnej, zaś obie zmienne są determinowane stanem otoczenia. Niedostosowanie strategii do struktury może zagrażać jej przetrwaniu. Dlatego istota restrukturyzacji przedsiębiorstwa sprowadza się głównie do dokonywania korzystnych zmian w dotychczasowym systemie jego funkcjonowania, które przyczyniłyby się do jego rozwoju³⁴.

Podsumowując tę część rozważań przytoczę definicję H.Singha, która jest uporządkowaną wersją definicji zawartej w pracy E.H.Bowmana i H.Singha, a która jak się wydaje, najbardziej precyzyjnie oddaje istotę zjawiska.

Zdaniem H.Singha „restrukturyzacja jest gwałtowną zmianą w aktywach firmy, strukturze kapitałowej czy strukturze organizacyjnej. Obejmuje szeroki zakres transakcji, takich jak sprzedaż częsci firmy, czy pozyskania nowych dziedzin działalności, zmianę struktury kapitałowej poprzez zmniejszenie poziomu zadłużenia, prywatyzację, czy wreszcie zmianę wewnętrznej organizacji firmy”³⁵.

Według A. Kameli – Sowińskiej i A.B. Mareckiego restrukturyzacja to proces takiego dostosowania organizacyjnego, ekonomicznego, finansowego i technicznego, który najlepiej odpowiada celowi postawionemu przed przedsiębiorstwem. Jest to także zespół działań nastawionych na podniesienie efektywności wykorzystania zasobów w prowadzonej działalności gospodarczej w celu zapewnienia konkurencyjności rynkowej³⁶.

Powyższa definicja restrukturyzacji najbardziej trafnie oddaje zakres i zasięg procesów restrukturyzacyjnych oraz kształt i charakter zmian wprowadzanych w placówkach ochrony zdrowia.

33 J. Jeżak, Strategiczne zarządzanie przedsiębiorstwem, Łódź 1990, s. 32.

34 A.D. Chandler, Strategy and Structure MIT Press, Cambridge 1962 [w:] C. Suszyński: Restrukturyzacja przedsiębiorstw, Warszawa 1999.

35 E.H. Bowman, H. Singh, Corporate Restructuring.

Reconfiguring The Firm. Strategic Management Journal, 1993.

36 A. Kamela – Sowińska, A.B. Marecki, Niezbędne indywidualne podejście. Rzeczpospolita z 19.08.1992.

Innym podejściem do restrukturyzacji jest definicja Z. Jasińskiego, której autor interpretuje ten proces jako przemyślaną wobec zmian zachodzących w otoczeniu reorientację celów przedsiębiorstw i dostosowanie do nich technik, organizacji, ekonomii i kadr³⁷.

Z kolei Z. Pierścionek definiuje restrukturyzację jako „istotne zmiany struktur różnych systemów przedsiębiorstwa w celu dostosowania ich do otoczenia”. Zauważa on, że restrukturyzacja to podstawowy element rozwoju, stanowiący pierwszy etap działań strategicznych, polegających na opracowaniu i wdrożeniu strategii rozwoju i wzrostu firmy³⁸.

Z opisanych prezentacji wynika, że większość autorów jest zgodna co do tego, że restrukturyzacja jest zmianą.

Projektowanie i realizacja tych zmian wymaga ingerencji przede wszystkim w sferę strategii działania organizacji, bardzo często wymaga także zmiany celów, a nawet misji organizacji.

Przedsięwzięcie to składa się z szeregu skoordynowanych w czasie zmian stopniowych, ma więc charakter złożony i wymaga silnej koordynacji.

Proces restrukturyzacji nazywany procesem wprowadzania zmian w sposobach funkcjonowania przedsiębiorstwa wówczas, gdy jego działalność nie zapewnia powodzenia i stwarza zagrożenie dla dalszej egzystencji na rynku, ze względu na zaobserwowany i ujawniony stan jego kryzysu.

Restrukturyzacja potrzebna jest przedsiębiorstwu, aby potrafiło poznawać nowe potrzeby, wymagania i preferencje nabywców, miało zdolność ich efektywnego zaspokajania wykorzystując w praktyce wiedzę marketingu, nowoczesną technikę i technologię oraz stosować właściwe metody organizacji i zarządzania.

Należy jednak pamiętać, że żadne działania podejmowane podczas procesu restrukturyzacji nie mogą występować w izolacji od pozostałych, gdyż jest to warunek konieczny powodzenia przedsięwzięcia.

37 Z. Jasiński, Restrukturyzacja systemu zarządzania przedsiębiorstwem. Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa. Nr 8, 1992.

38 Z. Pierścionek, Strategie rozwoju firm, Warszawa 1996, s. 16.