Koncepcja ekoinnowacji pojawiła się w latach 90. jako konsekwencja wzrostu świadomości na temat zagrożeń środowiskowych z jednej strony, oraz znaczenia innowacji dla konku-rencyjności i rozwoju gospodarczego z drugiej. Rosnąca w ostatnich dekadach presja na środowisko, która w wielu rejonach doprowadziła do załamania się systemów troficznych i nadmiernej eksploatacji zasobów, przyczyniła się do stworzenia koncepcji wzrostu zrów-noważonego. Model ten łączy koncepcję rozwoju gospodarczego z wymogami ochrony środowiska, zaspokajając nie tylko konsumpcyjne potrzeby, ale i prawo do życia w czy-stym środowisku zarówno obecnego, jak i przyszłych pokoleń [Klima 2017, ss. 215–226]. Składniki trwałego rozwoju powinny zatem harmonijnie przyczyniać się do wytworzenia stałego strumienia dochodu, zapewniania akceptowanej przez społeczeństwa równości, zachowania wytworzonego i przyrodniczego kapitału oraz ochrony życiodajnych proce-sów zachodzących w środowisku. Zintegrowanie celów ekonomicznych i ekologicznych w podejmowaniu decyzji, w trakcie realizacji strategii stabilnego rozwoju, będzie wyma-gało zmiany postaw, celów i rozwiązań instytucjonalnych na każdym szczeblu. Specyficz-ną cechą produktów i technologii współczesnej ery jest ich transformujący wpływ na całą
gospodarkę poprzez przenikanie nowości do wszystkich jej sektorów i gałęzi. Obecny etap przemian określa się jako technologiczną restrukturyzację, ponieważ polega on na zmianie struktury wewnętrznej elementów istniejącego układu i ma głównie jakościowy charakter. W celu uchwycenia jakościowych aspektów zmian konieczne jest przeniesienie poziomu analizy ze szczebla makroekonomicznego na szczebel mezo- lub mikroekonomiczny. Me-chanizm kształtowania się specjalizacji produkcji w skali międzynarodowej jest podobny: głównymi wyznacznikami jest tu osiągnięty przez poszczególne regiony poziom postępu technicznego i uwarunkowana tym luka technologiczna.
Przedsiębiorstwa, zmierzające do utrzymania przewagi konkurencyjnej w warunkach globalizacji gospodarki rynkowej, muszą przede wszystkim podejmować innowacyjne działania o cechach pionierskich, trudnych do imitacji. Istota tego procesu tkwi w ko-nieczności zapewnienia satysfakcji i preferencji obecnych i przyszłych klientów oraz mak-symalizacji wartości przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy [Pomykalski 2008, ss. 304–306]. Koncentrowanie się jednak tylko na potrzebach odbiorców zewnętrznych może okazać się działaniem nieefektywnym i w długiej perspektywie czasowej przynieść niekorzystne skutki. Przedsiębiorstwo powinno działać w sposób zrównoważony w całym łańcuchu za-leżności, kształtując właściwe relacje z dostawcami oraz własnym kapitałem ludzkim, któ-ry w rzeczywistości przedsiębiorstwa tworzy najtrudniejszą do imitacji wartość dodaną.
W ostatnich latach poszukiwanie zrównoważonego paradygmatu rozwoju gospo-darczego wyraźnie przyczyniło się do większego zrozumienia interakcji nowatorskich rozwiązań ze środowiskiem naturalnym, a tym samym działaniami innowacyjnymi.
Pojęcie ekoinnowacji posiada wiele definicji w literaturze przedmiotu. Jest też cią-głym przedmiotem badań i zainteresowania uczestników procesów gospodarczych. Według klasycznej definicji, stworzonej przez P. Jamesa w 1997 roku, ekoinnowacja oznaczała nowy produkt, który zapewnia wartość dla klienta i dla biznesu, a jednocześ-nie znacząco obniża negatywny wpływ na środowisko [James 2001, ss. 579–591]. W szer-szym ujęciu ekoinnowacje obejmują wytwarzanie i zastosowanie nowych wyrobów, usług, procesów, systemów i procedur w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich i zapewnie-nia lepszej jakości życia przy jednoczesnej minimalizacji zużycia zasobów naturalnych oraz emisji zanieczyszczeń do środowiska na jednostkę wyrobu lub usługi w całym cyklu życia w porównaniu z rozwiązaniami alternatywnymi [Kemp, Pearson 2007, s. 7]. Jednym z oczekiwanych rezultatów ekoinnowacji jest zatem zwiększenie efektywności środo-wiskowej, oznaczające bezpośrednio redukcję użytych zasobów środowiskowych, a po-średnio zwiększenie konkurencyjności kosztowej przedsiębiorstwa [Strojny 2010, ss. 35– 59]. Ekoinnowacja stanowi więc swoistego rodzaju połączenie innowacyjności (nowości, kreatywności, zmiany) z wrażliwością środowiskową czy świadomością ekologiczną [Węgrzyn 2013, ss. 138–148]. Ekoinnowacja może być postrzegana jako każda innowacja
redukująca negatywne oddziaływanie procesów gospodarczych na środowisko przy-rodnicze oraz zmniejszająca szkody w środowisku [Węgrzyn 2013, ss. 138–148]. Inno-wacje ekologiczne zostały zdefiniowane na potrzeby Ramowego Programu na Rzecz Konkurencyjności i Innowacji. Przyjęto tam, że są to wszelkie formy innowacji zmie-rzające do znacznego i widocznego postępu w kierunku realizacji zrównoważonego rozwoju, poprzez ograniczanie oddziaływania na środowisko lub osiąganie większej skuteczności i odpowiedzialności w zakresie wykorzystywania zasobów, w tym ener-gii. W definicji tej zwrócono zatem uwagę przede wszystkim na atrybutowe znaczenie pojęcia innowacji, traktowanej jako reakcja przedsiębiorstwa na specyficzne potrzeby społeczne i gospodarcze, związane z urzeczywistnianiem koncepcji zrównoważonego rozwoju oraz postępu ekologicznego [Matejuk 2009, ss. 19–31].
Przedstawione podejścia zawężają pojęcie ekoinnowacji do działań dotyczących po-prawy efektywności wykorzystania zasobów, a nie konkurencyjności całej gospodarki, co może skutkować ryzykiem przerzucania problemów środowiskowych z jednych ob-szarów działalności gospodarczej do drugich. Zrównoważony rozwój wymaga podejścia holistycznego do wszystkich zachodzących w gospodarce procesów i uwzględniania nie tylko bezpośrednich, ale też pośrednich skutków stosowanych rozwiązań. Przykła-dem mogą być koncepcje dotyczące ograniczenia tempa efektu cieplarnianego i sze-roko rozumianych zmian klimatycznych. Wszelkie działania międzynarodowe, krajowe i regionalne koncentrują się obecnie na zmianie nośników produkowanej energii z jed-nej strony poprzez stopniowe odchodzenie od surowców tradycyjnych do alternatyw-nych, a z drugiej poprzez ich efektywniejsze wykorzystanie (np. technologie zgazowa-nia węgla). Niedostatecznie jednak przywiązują wagę do alternatywnego wykorzystazgazowa-nia dotychczasowych surowców, które, znajdując zastosowanie w nowych technologiach, mogą skutkować efektem kreacji wszystkich aspektów szeroko rozumianego zrówno-ważonego rozwoju. Przykładem może być węgiel, postrzegany przede wszystkim jako paliwo zaspokajające potrzeby energetyczne wielu krajów świata. Tymczasem materia-ły wytwarzane na bazie węgla znajdują szerokie zastosowanie nie tylko w energetyce, ale również w wielu procesach przemysłowych, w medycynie, chemii. Do najbardziej popularnych i powszechnie już stosowanych materiałów należą między innymi: sorben-ty węglowe, konstrukcyjne i izolacyjne węglowe materiały porowate, włókna węglowe, smary grafitowe. Badania nad alotropowymi odmianami węgla, takimi jak: diament, grafit, fulareny, grafen, przyczyniły się do rozwoju nanotechnologii, a jej zastosowanie i wykorzystanie pozwala na osiągnięcie długotrwałej przewagi konkurencyjnej [Ludwik-Pardała 2011, ss. 73–86].
Ekoinnowacje, rozpatrywane w kontekście rozwoju technologicznego, powinny pozwalać między innymi na większą oszczędność surowców, zwiększoną wydajność
produkcji, jak również uwzględniać rozwiązania systemowe i organizacyjne, obejmu-jące metody, sposoby, techniki bądź też procedury.
Nowym terminem są zrównoważone innowacje, czyli nowe lub zmodyfikowane procesy, techniki, praktyki, systemy i produkty pozytywnie oddziałujące na środowisko oraz jednocześnie na gospodarkę i społeczeństwo. Pewnym problemem może być rów-nież stosowanie różnej terminologii, ponieważ oprócz ekoinnowacji używane są nazwy: zielone technologie, technologie środowiskowe, technologie ekologiczne, ekotechno-logie, innowacje ekologiczne i inne. Warto przy tym zauważyć, iż koncepcja ekoinnowa-cyjności wywodzi się tak naprawdę z ewolucji pojęć zrównoważonego i trwałego rozwo-ju oraz gospodarki opartej na wiedzy. Obie koncepcje ewoluowały od lat 70. XX w. i dziś rozumiane są jako integralne – w sensie ekonomicznym, społecznym, przestrzennym, polityczno-instytucjonalnym, a także ekologicznym. Łączy je postrzeganie innowacji jako głównego czynnika rozwoju gospodarczego.