Polityka Unii Europejskiej i Polski w obszarze GOZ i jej znaczenie dla branży energetycznej

Energetyka jest uważana przez Unię Europejską za jedną z dziedzin priorytetowych i wymieniona jest w strategii rozwoju Europa 2020 jako jedna z pięciu, która ma dopro-wadzić do osiągnięcia 20% udziału energii z odnawialnych źródeł (OZE) w całkowitej ilości energii zużywanej w Europie oraz do zwiększenia efektywności wykorzystania energii o 20%. Oprócz tego strategia Europa 2020 obejmuje inne obszary, np.: poprawę bezpieczeństwa dostaw, zapewnienie konkurencyjności gospodarki europejskiej i do-stępności energii po przystępnych cenach. Cele te, pomimo że ustanowione zostały kil-ka lat wcześniej, są uaktualniane i weryfikowane. W pośredni lub bezpośredni sposób wpływają one na zagadnienia poruszane w GOZ, np.: zmniejszenie ilości surowców nieodnawialnych zużywanych w procesach produkcji energii oraz ilości wytwarzanych odpadów (https://www.eea.europa.eu/pl/themes/energy/intro).

Europejska Agencja Środowiska monitoruje progresu w spełnianiu powyższych wy-mogów przez kraje europejskie, aktualizuje i publikuje każdego roku zestaw wskaźników energetyczno-środowiskowych razem z ocenami oczekiwanych korzyści środowiskowych oraz presji wywieranej na środowisko przy różnym udziale energii z OZE. Publikowane wskaźniki pozwalają określić wiele ważnych aspektów również ze względu na GOZ. Na-leżą do nich np. tempo wprowadzania technologii produkcji energii ze źródeł odnawial-nych, tempo wzrostu efektywności energetycznej, zużycie energii, wpływ zużycia energii na środowisko. Do publikowanych wskaźników dla krajów członkowskich, jak i całej UE, należą:

• zużycie energii pierwotnej,

• zużycie energii końcowej według sektorów i paliw,

• udział energii odnawialnej w końcowym zużyciu energii brutto,

• energochłonność,

• postęp w zakresie efektywności energetycznej,

• wydajność konwencjonalnej produkcji energii elektrycznej i ciepła.

Są to wskaźniki związane bezpośrednio z energetyką, ale kilka z nich można wy-korzystać również do mierzenia transformacji w kierunku GOZ. Dane takie jak zużycie energii pierwotnej oraz udział energii odnawialnej w końcowym zużyciu energii brutto są w mniejszej skali często podawane przez firmy w raportach CSR lub raportach zin-tegrowanych (https://www.eea.europa.eu/pl/themes/energy/intro; https://www.eea.europa.

eu/themes/energy/indicators#c7=all&c5=all&c10=&c13=20&b_start=0). Część z nich jest zgodna ze wskaźnikami proponowanymi przez KE w zakresie monitorowania GOZ w 2018 r., które są analizowane dla poszczególnych krajów członkowskich i są na bieżąco aktualizowane (https://ec.europa.eu/eurostat/web/circular-economy; Pottin 2017; Komisja Europejska 2018).

Komisja Europejska w 2019 r. ogłosiła komunikat nt. Europejskiego Zielonego ładu (Green Deal). Jest to nowa strategia na rzecz wzrostu, której celem jest przekształcenie UE w sprawiedliwe i prosperujące społeczeństwo żyjące w nowoczesnej, zasobooszczęd-nej i konkurencyjzasobooszczęd-nej gospodarce, która w 2050 r. osiągnie zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych netto, i w ramach której wzrost gospodarczy będzie oddzielony od wy-korzystania zasobów naturalnych. Strategia ta dotyczy praktycznie wszystkich sektorów gospodarki, w tym energetyki (Tomić i Schneider 2018). W komunikacie Komisja Euro-pejska porusza także temat dostarczania czystej, przystępnej cenowo i bezpiecznej energii.

Ponieważ ponad 75% emisji gazów cieplarnianych w UE pochodzi z produkcji i wyko-rzystania energii, to efektywność energetyczna oraz odnawialne źródła energii muszą stać się priorytetem w rozwoju tego sektora gospodarki przy jednoczesnym wycofaniu energe-tyki konwencjonalnej. Inteligentna integracja odnawialnych źródeł energii, efektywności energetycznej i innych zrównoważonych rozwiązań pozwoli w najkorzystniejszy sposób obniżyć emisyjność (Komisja Europejska 2019).

Zapewnienie niezakłóconych dostaw surowców jest istotnym czynnikiem rozwoju energetyki. Obecnie kraje europejskie muszą importować ponad 50% rud metali i kopal-nianych surowców energetycznych. Według przewidywań niezależność Europy od tych surowców będzie nadal malała, a w 2030 r. UE z własnych źródeł ma pozyskiwać jedynie 12% ropy naftowej, 19% gazu i 34% węgla. Trzeba również pamiętać, że samo wydoby-cie surowców jest uciążliwe dla środowiska i wiąże się ze znacznymi emisjami i innymi zagrożeniami (Priyadashini i Abhilash 2020).

W Polsce wobec wyczerpywania się zasobów surowców nieodnawialnych, wzrostu ich cen i rosnącej zależności od ich importu wiele działań wpływających na decyzje pod-miotów podejmowanych jest ma szczeblu centralnym. Wspieranie transformacji w kie-runku GOZ jest niezbędnym elementem tworzenia niskoemisyjnej, zasobooszczędnej, innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki Polski (Rada Ministrów 2019; Bachorz 2017).

Mimo że energia z OZE uznawana jest za czystą, ważne jest pamiętanie o całym cy-klu życia baterii czy paneli fotowoltaicznych. Są one bowiem zbudowane z metali ziem

rzadkich, których zasoby również się kurczą. Dodatkowo zarówno elektrownie słoneczne, jak i farmy wiatrowe potrzebują dużych przestrzeni, a wytwarzanie biomasy związane jest z ogromnym zapotrzebowaniem na dobre gleby i zasoby wody słodkiej. Co więcej, ilość i efektywność instalacji OZE zależna jest od danego regionu w Polsce. Niektóre miejsca mają duży potencjał w zakresie energii wiatrowej, inne natomiast mają dobre nasłonecznienie, co podnosi opłacalność elektrowni słonecznych. Niezależnie od tego, co wykorzystywane jest do produkcji energii wszystko po upływie okresu eksploatacji musi zostać właściwie zutylizowane. Zgodnie z zasadami, które dyktuje GOZ, wszystkie ma-teriały powinny zostać ponownie wykorzystane po uprzednim ich odzyskaniu i poddaniu recyklingowi (Bist i in. 2020). Oprócz tego ważna jest implementacja tego podejścia już w fazie planowania, stosowanie innowacyjnych rozwiązań takich jak włączanie paneli fo-towoltaicznych do pokryć dachowych czy budowa ekranów akustycznych przy autostra-dach (Komisja Europejska 2020). Efektywne wykorzystanie surowców oraz zaprzestanie ich marnotrawienia może wpłynąć na zmniejszenie poziomu zapotrzebowania na energię (Bukowski i Sznyk 2019).

Kolejnym istotnym elementem łączącym GOZ, polityki i strategie energetyczne oraz działalność podmiotów z branży energetycznej jest minimalizacja wytwarzanych odpa-dów. W Polsce energetyka w Polsce bazuje głównie na spalaniu węgla kamiennego i bru-natnego. W trakcie spalania powstają szkodliwe gazy i również tzw. uboczne produkty spalania (UPS), czyli m.in. popioły, żużle i pyły. Mimo że są one źródłem wielu minera-łów, to ich potencjał nie jest niestety wykorzystany. Tymczasem ich dalsze użycie w prze-myśle energetycznym i budowlanym mogłoby przyczynić się znacznie do transformacji w kierunku GOZ, spełniając założenia o wykorzystaniu odpadów jako surowców do po-nownej produkcji.

W 2019 r. w przyjętej Mapie Drogowej GOZ zaproponowano szereg działań, m.in.

1) analizę potencjału i propozycję zmian legislacyjnych w celu zwiększenia gospodar-czego wykorzystania ubocznych produktów spalania; 2) opracowanie wytycznych doty-czących Bezodpadowej Energetyki Węglowej (BEW) mającej na celu zminimalizowanie środowiskowych uciążliwości towarzyszących wydobyciu węgla oraz wytwarzaniu ener-gii elektrycznej i cieplnej z jego spalania. Celem tych działań jest wdrożenie nowych rozwiązań zwiększających możliwości zastosowania UPS poprzez współpracę z sektorem nauki oraz określenie wymagań jakościowych dla produktów ubocznych, umożliwiając tym samym ich dalsze wykorzystanie m.in. jako składników nasypów i betonów (Rada Ministrów 2019; GUS 2018; https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.

php?title=Waste_statistics/pl).