Dnia 1 października 1939 roku prezydent Władysław Raczkiewicz zaprzysiągł rząd gen. Władysława Sikorskiego mający uosabiać ideę jedności narodowej.
W skład gabinetu weszli przedstawiciele czterech stronnictw przedwojennej opo-zycji: Polskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Pracy i Stronnictwa Narodowego oraz umiarkowani piłsudczycy. Utworzono również namiastkę parlamentu polskiego – Radę Narodową. Pierwszym jej przewodni-czącym został Ignacy Paderewski. Siedzibą rządu polskiego był początkowo Pa-ryż, a od połowy listopada 1939 roku niewielka miejscowość Angers. W Paryżu pozostał jedynie Naczelny Wódz ze swoim sztabem. Poparcia władzom polskim we Francji udzieliły wszystkie organizacje polityczne w okupowanym kraju, nie wyłączając lewicy socjalistycznej. Rząd gen. Sikorskiego natychmiast po utwo-rzeniu uznany został przez Francję i Wielką Brytanię, a następnie inne państwa zaprzyjaźnione i neutralne. Niektóre z nich z obawy przed Niemcami nie uznały formalnie nowego rządu, utrzymując jedynie kontakty z polskimi placówkami dyplomatycznymi ustanowionymi w ich stolicach przed wybuchem wojny, które mogły nadal normalnie pracować, ale jakby bez pełnej aprobaty.
W grudniu 1939 roku został ogłoszony program rządu kreślący wizję powo-jennej Polski. Program stwierdzał, że Polska będzie państwem stojącym na grun-cie kultury i zasad chrześcijańskich, państwem demokratycznym, opierającym się na najszerszych warstwach narodu. Swoboda jednostki i prawa obywatelskie zespolą się w niej w celu zapewnienia rządów sprawnych, odpowiedzialnych i kontrolowanych przez rzetelne przedstawicielstwo narodowe, wybrane w uczci-wych wyborach, dokonanych na podstawie demokratycznej ordynacji wyborczej.
W stosunkach gospodarczo-społecznych Polska urzeczywistni zasadę sprawied-liwości, prawo wszystkich do pracy, ze szczególnym uwzględnieniem praw rzesz pracujących na ziemi i do warsztatów pracy. Mniejszościom narodowym, które wraz z narodem polskim wzięły udział w walce i pozostały wierne państwu pol-skiemu, Polska zapewni sprawiedliwość, swobodny rozwój narodowy i kultural-ny oraz opiekę prawa.
Pomimo utraty terytorium, państwo polskie w sensie prawnym istniało na-dal, z wyjątkiem bowiem Niemiec i Związku Radzieckiego żadne państwo nie zerwało z nim stosunków dyplomatycznych. W wielu krajach europejskich pol-skie placówki dyplomatyczne uległy likwidacji dopiero w latach 1940–1941 na skutek ekspansji politycznej i wojskowej III Rzeszy. Celem polityki rządu pol-skiego było utrzymanie koalicji i doprowadzenie do wyzwolenia ziem polskich spod okupacji. W marcu 1940 roku wydana została tzw. Polska Biała Księga, zawierająca wybór dokumentów na temat stosunków z Niemcami i Związkiem Radzieckim w latach 1933–1939. Wydawnictwo miało na celu przedstawienie światu polskiej racji stanu. Najsilniejszym atutem w rękach gen. Sikorskiego była jednak odbudowana na obczyźnie armia. To polscy żołnierze w Norwegii, Francji i na Bliskim Wschodzie, uczestnicy bitwy o Anglię i walk w Afryce Północnej
mieli świadczyć o wiarygodności polskiego sojusznika. Po przybyciu władz pol-skich do Londynu nastąpiło zbliżenie w stosunkach polsko-czechosłowackich;
w listopadzie 1940 roku ogłoszona została wspólna deklaracja zarysowująca plan przyszłej konfederacji polsko-czechosłowackiej. Plany te załamały się jednak w związku z kryzysem w stosunkach polsko-radzieckich w 1943 roku.
Po napaści Niemiec na Związek Radziecki wzrosło zainteresowanie Wielkiej Brytanii normalizacją stosunków polsko-radzieckich. Rozmowy ambasadora ZSRR Iwana Majskiego z rządem polskim były bardzo trudne. Najtrudniejszą i nierozstrzygniętą kwestią w układzie zawartym 30 lipca 1941 roku była sprawa granicy polsko-radzieckiej. Strona polska nie uznawała jednostronnych decyzji i zmian na obszarze Wileńszczyzny, Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białoru-si. Strona radziecka powoływała się zaś na ofi cjalne wyniki wyborów do zgro-madzeń ludowych, jako podstawę prawną trwałej przynależności tych ziem do ZSRR. Podpisany układ zawierał ważne dla Polski stwierdzenie, że rząd ZSRR uznaje traktaty radziecko-niemieckie z 1939 roku, dotyczące zmian terytorial-nych w Polsce, za pozbawione mocy prawnej. Rząd ZSRR wyraził zgodę na utworzenie na terytorium ZSRR Armii Polskiej, której dowództwo będzie miano-wane przez rząd Polski w porozumieniu z rządem ZSRR. Armia Polska na teryto-rium ZSRR podlegać miała w sprawach operacyjnych Naczelnemu Dowództwu ZSRR, w skład którego wejdzie przedstawiciel Armii Polskiej. Z chwilą przy-wrócenia stosunków dyplomatycznych rząd radziecki udzieli amnestii wszyst-kim obywatelom polswszyst-kim, którzy są obecnie pozbawieni wolności na terytorium ZSRR bądź jako jeńcy wojenni, bądź na innych dostatecznych podstawach. Cha-rakterystyczne dla dyplomacji radzieckiej swoiste rozumienie prawa między-narodowego zaciążyło nad przyszłymi stosunkami. W rozumieniu ZSRR unie-ważnienie traktatów radziecko-niemieckich z 1939 roku nie było równoznaczne z przywróceniem wschodnich granic Polski. Bolesny dla narodu polskiego był protokół o amnestii, stawiający niewinne ofi ary terroru stalinowskiego na równi z przestępcami. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Polską i Związ-kiem Radzieckim zapobiegło utracie przez Polskę dotychczasowej pozycji we wspólnym antyniemieckim froncie. Dowództwo Armii Polskiej w ZSRR powie-rzono gen. Władysławowi Andersowi. Na stosunki polsko-radzieckie w owym czasie poważnie wpłynęła wzajemna nieufność będąca następstwem tragicznych wydarzeń lat 1939–1941. W grudniu 1941 roku przybył z wizytą do Moskwy gen.
Sikorski. Podczas rozmów Stalin uchylił się od omówienia sprawy granic i innych kwestii spornych.
Realizacją umów polsko-radzieckich nie był zainteresowany Churchill, któ-ry domagał się ewakuacji całości sił polskich z ZSRR, chcąc je wykorzystać do obrony interesów brytyjskich na Bliskim i Środkowym Wschodzie. Anglicy świa-domie opóźniali pomoc w uzbrojeniu i wyposażeniu sił polskich, do której byli zobowiązani. Postawa Churchilla spowodowała ugruntowanie przekonania Sikor-skiego o potrzebie pozostawienia sił polskich w ZSRR. Polityka brytyjska zaczęła przynosić jednak efekty. W lutym 1942 roku liczba żołnierzy polskich w Związku
Radzieckim osiągnęła 73 tys. 2 lutego władze radzieckie zażądały od gen. Ander-sa wysłania na front 5 DP gen. Boruty-Spiechowicza, uznanej przez nie za zdolną do walki. Odmowa gen. Andersa skłoniła władze ZSRR do zmniejszania racji żywnościowych dla wojska. Tymczasem służyły one również do utrzymywania tysięcy uchodźców cywilnych, głównie kobiet i dzieci. W tej sytuacji w ośrodkach formowania Armii Polskiej pozostawiono 44 tys. żołnierzy, a resztę w maju 1942 roku ewakuowano do Iranu. Pod całkowicie bezpodstawnym zarzutem szpiego-stwa zlikwidowane zostały delegatury ambasady polskiej w ZSRR sprawujące opiekę konsularną nad ludnością polską oraz wstrzymano werbunek do armii. Po-mimo to Sikorski nadal kategorycznie domagał się, by wojsko dla wyższych ce-lów pozostało na terytorium radzieckim. Zmiana stanowiska polskiego nastąpiła latem 1942 roku pod naciskiem Wielkiej Brytanii, w atmosferze obaw, by w razie niemieckiego sukcesu strategicznego Armia Polska w ZSRR nie podzieliła losu polskich sił we Francji w 1940 roku. Zdecydowano się na całkowitą ewakua-cję Armii Polskiej do Iranu. W styczniu 1943 roku rząd radziecki wypowiedział przyjęte na siebie zobowiązanie w sprawie obywatelstwa Polaków przebywają-cych w ZSRR. W kwietniu 1943 roku Niemcy ogłosili odnalezienie w lasach koło Katynia pod Smoleńskiem masowych grobów ofi cerów polskich, internowanych przez Armię Czerwoną w 1939 roku. Komunikat niemiecki obciążał odpowie-dzialnością za to radzieckie władze bezpieczeństwa. Rząd radziecki stanowczo odrzucił te oskarżenia. Rząd polski, pomimo nacisków części emigracji, zajął sta-nowisko wyczekujące i zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z prośbą o zbadanie grobów odnalezionych w Katyniu. Na całości sprawy zacią-żył fakt, że wielokrotne starania polskie u władz radzieckich w latach 1941–1943 o wyjaśnienie losu kilkunastu tysięcy zaginionych ofi cerów pozostawały bez odpowiedzi zadowalającej stronę polską. Rząd polski na posiedzeniu w dniu 17 kwietnia 1943 roku, po zaznajomieniu się z wszelkimi informacjami w sprawie ofi cerów polskich, których zwłoki odkryto pod Smoleńskiem, i po zapoznaniu się z raportem z kraju w tej sprawie, wydał następujące oświadczenie. Rząd Polski polecił 15 kwietnia br. swemu przedstawicielowi w Szwajcarii zwrócić się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie z prośbą o wysłanie dele-gacji, która by zbadała na miejscu istotny stan rzeczy. Również Niemcy zwrócili się za pośrednictwem Niemieckiego Czerwonego Krzyża do MCK o utworzenie międzynarodowej komisji do zbadania zbrodni katyńskiej. W ocenie ówczesnych władz Związku Radzieckiego wystąpienie polskie, niepoprzedzone wcześniejszy-mi konsultacjawcześniejszy-mi z ZSRR, przekreślało sens układu z 1941 roku. Toteż uznając decyzje rządu polskiego za akt wrogi, 25 kwietnia 1943 roku Związek Radziecki zerwał z nim stosunki dyplomatyczne. Sprawa ofi cerów polskich zamordowa-nych przez NKWD w 1940 roku posłużyła władzom radzieckim do prowadzenia gry dyplomatycznej, mającej na celu wyeliminowanie rządu polskiego ze składu koalicji antyhitlerowskiej. Zebrany przez historyków i prawników polskich mate-riał dowodowy w sposób jednoznaczny potwierdza odpowiedzialność NKWD za tę zbrodnię. Mimo to ZSRR aż do 1989 roku odmawiał przyznania się do winy,
czyniąc z własnej zbrodni papierek lakmusowy „dobrych intencji” Polaków wo-bec państwa radzieckiego.
Po zerwaniu przez Związek Radziecki sojuszniczych stosunków z Polską rząd gen. Sikorskiego znalazł się pod silną presją mocarstw anglosaskich, domaga-jących się ustępstw ze strony polskiej na rzecz ZSRR. Część ofi cerów z otocze-nia gen. Andersa nalegała na zmianę rządu. Podróż gen. Sikorskiego do armii na Bliskim Wschodzie i uspokojenie nastrojów miało być pierwszym krokiem na drodze do wznowienia stosunków polsko-radzieckich. W miarę upływu cza-su Sikorski tracił wiarę w szczerość intencji polityki Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych wobec Polski. Szansę zmiany sytuacji widział natomiast w bez-pośrednim porozumieniu ze Stalinem. Sądził, że tylko w dwustronnych rozmo-wach polsko-radzieckich będzie można rozstrzygnąć sprawę granic wschodnich.
W drodze powrotnej z inspekcji Armii Polskiej na Bliskim Wschodzie gen. Si-korski zatrzymał się w Gibraltarze. 4 lipca 1943 roku samolot brytyjskiej eskadry specjalnej runął po starcie do morza. W katastrofi e zginął gen. Władysław Sikor-ski z córką i wszystkie towarzyszące mu osoby. Okoliczności tego wydarzenia po dzień dzisiejszy nie zostały wyjaśnione. Ze sceny politycznej odszedł najwybit-niejszy mąż stanu polskiej emigracji, niekwestionowany wówczas kandydat na premiera rządu polskiego w wyzwolonym kraju.
W utworzonym 14 lipca 1943 roku rządzie Stanisława Mikołajczyka – przy-wódcy SL na emigracji, decydujący głos mieli ludowcy i socjaliści. Rząd dekla-rował wierność programowi politycznemu Sikorskiego. Za najważniejsze zadanie uznano normalizację stosunków z ZSRR na warunkach określonych w umowie z lipca 1941 roku. Jeżeli chodzi o wschodnią granicę Polski, rząd stanął na stano-wisku jej przywrócenia zgodnie z traktatem ryskim. Stanowisko to w istocie uza-leżniało władze Polski od mocarstw anglosaskich, od woli których coraz bardziej zależała pozycja nowego rządu na arenie międzynarodowej. Alianci zachodni do-magali się od rządu uznania linii Curzona za podstawę przyszłej polskiej granicy na wschodzie, w zamian Wielka Brytania obiecywała poparcie dla polskich starań o ziemie nad Odrą. Również Związek Radziecki zdawał sobie sprawę z niedogod-ności braku sojuszniczych stosunków z Polską. Warunkiem odnowienia współpra-cy było spełnienie żądań radzieckich, m.in. rezygnacji z graniwspółpra-cy ryskiej i usunięcia z rządu osób uznanych przez ZSRR za niewygodne. Strona polska nie przyjęła tych propozycji, uznając je za godzące w suwerenność państwa polskiego.