Polska tradycja migracyjna do Wielkiej Brytanii

Polska migracja do Wielkiej Brytanii nie jest zjawiskiem nowym.

Rozpoczęła się już w XVI wieku, kiedy to kilku protestantów udało się do tego kraju studiować doktrynę kościoła reformacyjnego. Na przełomie XVII i XVIII wieku, wraz ze wzrostem ruchu kontrreformacyjnego, zwiększyła się liczba protestantów szukających schronienia w Wielkiej Brytanii.

Polska migracja na Wyspy nasiliła się od koniec XVIII wieku, po trzecim rozbiorze Polski. Wtedy to Anglia i Francja stały się schronieniem dla polskich polityków i żołnierzy, którzy chcieli uzyskach pomoc w walce o wolność ojczyzny. Ten okres migracji politycznej utrzymywał się przez większość XIX wieku. W tym czasie polska społeczność rozwinęła się do tego stopnia, że w

1867 powstała polska kaplica i Centrum Polskie w Londynie.

Wiek XIX przyniósł nową falę migracji. Upadek powstań narodowych zapoczątkował okres tzw. Wielkiej Emigracji, masowego wyjazdu z Polski do wielu miejsc na świecie. W tym okresie, Polacy, którzy przybyli do Wielkiej Brytanii pochodzili głównie z zaboru pruskiego. Polityka Bismarcka pozbawiła wiele osób domów. Fala ta różniła się od poprzednich tym, że dotyczyła przede wszystkim zwykłych ludzi, a nie uchodźców religijnych, polityków czy żołnierzy.

Do końca XIX wieku społeczność polska w Wielkiej Brytanii był już dość silnie rozwinięta, istniały trzy obszary koncentracji Polaków w tym kraju: w Londynie, Manchesterze i jego okolicach oraz w Szkocji.213

Pierwszy okres migracji zarobkowej z Polski do Wielkiej Brytanii rozpoczął się pod koniec XIX wieku i trwał do wybuchu Pierwszej Wojny Światowej. W pierwszych latach po wojnie popularność Wielkiej Brytanii jako kraju docelowego znacznie zmalała. Niemniej jednak na skutek wojny i kryzysu gospodarczego lat 20-tych, polscy migranci, którzy tam przebywali, nie zdecydowali się na powrót do ojczyzny i przyczynili się znacznie do rozwoju polskiej społeczności w Wielkiej Brytanii.

213 P. Trevena, ‘N ew ’ Polish migration to the UK: A Synthesis o f Existing Evidence, Centre for Population Change, Working Paper 3/2009, s. 1-6.

Druga wojna światowa i jej następstwa stworzyły zupełnie nowy rozdział w historii polskiej migracji do Wielkiej Brytanii. Po inwazji Niemiec na Polskę w 1939 roku rząd brytyjski wyraził zgodę na utworzenie polskiego rządu na uchodźctwie. Kiedy Francja skapitulowała, wojska polskie, które tam walczyły zostały przeniesione do Wielkiej Brytanii, gdzie odegrały kluczową rolę w jej obronie.214 W roku 1940 w Wielkiej Brytanii przebywało około 30 tyś.

wojskowych i 3 tyś. cywilów, w 1945 roku było tam już około 54 tyś żołnierzy i 41 tyś cywilów.215

Po zakończeniu wojny rząd brytyjski podjął szereg inicjatyw sprzyjających polskiemu osadnictwu w Wielkiej Brytanii. Polscy żołnierze zostali zdemobilizowani i dostali pozwolenie na pozostanie w tym kraju. Aby wypełnić luki na rynku pracy ściągnięto byłych więźniów z obozów pracy. Wydano Ustawę o Przesiedleniu Polaków (Polish Resettlement Act of 1947).

Spowodowała ona ogromny napływ polskich migrantów. W 1951 było ich już tam 162 tyś. Byli to głównie polityczni uchodźcy, którzy nie mogli lub nie chcieli wrócić do Polski.216 Po tym okresie odnotowano niewielkie ruchy migracyjne z Polski do Wielkiej Brytanii. Do 1989 roku wyjechało tam tylko kilka tysięcy osób, większość po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce w 1981 roku 217

Uzyskanie swobody podróżowania po upadku systemu komunistycznego w 1989 roku wzmógł migrację zagraniczną z Polski, również do Wielkiej Brytanii. Powodem tego była, po pierwsze chęć wykorzystania swobody podróży, po drugie kryzys ekonomiczny, który pojawił się w połowie lat 80-tych.

Zaczęło wzrastać bezrobocie, zwłaszcza wśród młodych osób, wytworzyło to silną presję migracyjną, pomimo iż instytucjonalne warunki dla Polaków szukających pracy za granicą były niekorzystne.210

W latach 90-tych dominowały głównie migracje krótko-okresowe, ze względu na ich charakter trudno ocenić ich rozmiary. Brytyjski Narodowy Spis

214 P. Trevena, ‘N ew ’ Polish M igration to the UK: A Synthesis o f E xisting Evidence, Centre for Population Change, Working Paper 3/2009, s. 3.

215 R aport o sytu acji P olon ii i Polaków za g ran icą 2 0 0 9 ”, red. K. Sawicki i zespół pracowników Departamentu W spółpracy z PolniąM SZ, W arszawa 2009, s. 255.

216P. Trevena, ‘N ew ' Polish M igration to the UK: A Synthesis o f E xisting Evidence, Centre for Population Change, Working Paper 3/2009, s. 3-4.

217 A. Fihel, E. Piętka, Funkcjonowanie polskich m igrantów na brytyjskim rynku pracy, Centrum Badań nad M igracjami, Working Papers No. 23/81, 2007, s. 9.

218 P. Trevena, 'New ’ Polish M igration to the UK: A Synthesis o f E xisting Evidence, Centre for Population Change, Working Paper 3/2009, s. 4.

Powszechny z 1991 roku wykazał, że mieszkało tam 73,7 tyś. osób urodzonych w Polsce, w 2001 roku liczba ta spadła do 58 tyś. Przypuszcza się jednak, że liczby te były zaniżone, gdyż w tym okresie wielu Polaków przebywało tam nielegalnie i spis ich nie objął.219 Niewątpliwie migracje w latach 90-tych i przedakcesyjnych były dość intensywne. Od końca lat 90-tych Polacy korzystali z Układu Europejskiego z 1991 roku. Został on zawarty pomiędzy Unią Europejską, a krajami kandydującymi do niej. Umożliwiał on Polakom osiedlanie się w Wielkiej Brytanii jako osoby samozatrudnione lub właściciele firm. Polacy chętnie korzystali z tej możliwości, często zakładali niewielkie biznesy, wymagające małego kapitału, takie jak na przykład firmy sprzątające.

Należy jednak zwrócić uwagę na to, iż w tym czasie większość Polaków przebywała w Wielkiej Brytanii nielegalnie. Zjawisko to nasiliło się tak bardzo, że z danych brytyjskiego urzędu imigracyjnego wynika iż w latach 2001-2003 Polacy należeli do grupy narodowości, którym najczęściej odmawiano wjazdu do Wielkiej Brytanii.

W latach 90-tych i początku lat 2000 brytyjska gospodarka przeżywała wzrost gospodarczy, poziom bezrobocia był bardzo niski, brakowało rąk do pracy, dlatego Wielka Brytania nie zdecydowała się na wprowadzenie ograniczeń w stosunku do nowych członków Unii Europejskiej, w tym Polski. To spowodowało największą w historii falę migracji z Polski do Wielkiej Brytanii.220

Rosnąca w siłę polska społeczność w Wielkiej Brytanii doprowadziła do powstania licznych organizacji polonijnych. Większość z nich (około 70) skupia Zjednoczenie Polskie w Wielkiej Brytanii, powstałe w 1974 roku. Należą do niego organizacje kombatanckie, oświatowe, młodzieżowe, charytatywne, regionalne, instytuty i fundacje. Zjednoczenie Polskie uznawane jest za głównego reprezentanta środowiska polonijnego wobec władz zarówno brytyjskich, jak i polskich.

Jednym z najważniejszych centrum działalności kulturalnej polskiej migracji w Wielkiej Brytanii jest Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny (POSK).

W jego budynku mieści się m.in.: Biblioteka Polska, Instytut Józefa

219 S. Drinkwater, J. Eade, M. Garapich, P oles A part? E U Enlargem ent a n d the L abour M arket O utcom es o f Im m igrants in the U nited Kingdom , w: “International M igration”, Vol. 47, No. 1,2009, s.

164.

220 P. Trevena, 'New ’ Polish M igration to the UK: A Synthesis o f Existing E vidence, Centre for Population Change, Working Paper 3/2009, s. 6-7.

Piłsudskiego, Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Wielkiej Brytanii, Zjednoczenie Polskie w Wielkiej Brytanii, Polskie Towarzystwo Naukowe, teatr dla dzieci i młodzieży, galeria sztuki, Polski Uniwersytet na Obczyźnie, Stowarzyszenie Techników Polskich, Związek Dziennikarzy RP, Związek Pisarzy Polskich, Polska Macierz Szkolna.

Mieszczący się w Londynie Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego jest największą polska placówką muzealną poza granicami kraju.221