Od początku XXI wieku Polska była aktywna w Organizacji Narodów Zjednoczonych, traktując ją jako forum debaty politycznej oraz negocjo-wania porozumień międzynarodowych. Polska uczestniczyła w przeciw-działaniu proliferacji rakietowej i broni masowego rażenia, przyczyniając się do rozwoju globalnych norm skuteczności działania reżimów kontro-lnych i budowy środków zaufania w tej dziedzinie. Wyrazem tego było m. in. przekazanie Polsce w 2002 r. przewodnictwa w Reżimie Kontrolnym Technologii Rakietowych. Polska wykazała się aktywnością na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ w odniesieniu do problemu zapobiegania ludobójstwu, zwalczania nietolerancji i antysemityzmu, wolności religij-nej, praw kobiet i dzieci, natomiast w Komisji Praw Człowieka podejmo-wała takie kwestie, jak dobre rządzenie (good governance) w kontekście praw człowieka, zakaz kary śmierci, promocja demokracji, respektowanie praw politycznych i obywatelskich oraz zasada uniwersalizmu praw czło-wieka [Kuźniar, 2008, s. 262].
Polska opowiadała się za wzmacnianiem organów odpowiedzialnych za ochronę praw człowieka w ramach NZ oraz rozszerzeniem zakresu ich
kompetencji, a także angażowała się w prace wszystkich organów syste-mu NZ zajsyste-mujących się tą problematyką, w szczególności Komisji Praw Człowieka (była członkiem w latach 1998–2000, 2001–2003), Rady Go-spodarczej i Społecznej oraz III Komitetu Zgromadzenia Ogólnego ONZ [Rysiński, 2005, s. 256, 259]. Warto nadmienić, że w ramach III Komite-tu Polska wraz z partnerami z UE inicjowała projekty rezolucji w sprawie zwalczania nietolerancji religijnej, walki z przemocą wobec kobiet i praw dziecka.
W ramach debaty nad reformą ONZ Polska opowiadała się za utrzyma-niem i wzmocnieutrzyma-niem roli Rady Bezpieczeństwa jako ciała ponoszącego główny ciężar odpowiedzialności za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, za poszerzeniem jej składu tak, aby odzwierciedlał obecny układ sił i reprezentował wszystkie państwa skupione w systemie Narodów Zjednoczonych (chodziło o Japonię, Niemcy oraz przedstawi-cieli Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej oraz dodanie jednego miejsca dla grupy regionalnej Europy Wschodniej). Ponadto Polska starała się za-inicjować debatę międzynarodową nad dostosowaniem ONZ do nowych wyzwań, zwłaszcza w dziedzinie bezpieczeństwa. Podczas wystąpie-nia na sesji Zgromadzewystąpie-nia Ogólnego ONZ we wrześniu 2002 r. minister spraw zagranicznych Włodzimierz Cimoszewicz zgłosił projekt opraco-wania Nowego Aktu Politycznego. Istota polskiej propozycji sprowadza-ła się do zwiększenia skuteczności pracy ONZ poprzez uporządkowa-nie i koncentrację jej aktywności w czterech obszarach: bezpieczeństwa (w sytuacji pojawienia się nowych zagrożeń), ubóstwa i niedorozwoju, praw człowieka i demokracji oraz ochrony środowiska naturalnego. Mi-nister Cimoszewicz postulował rozwinięcie lub opracowanie nowych za-sad działania organizacji w następujących wymiarach: multilateralizm w pracy ONZ, subsydiarność w relacji ONZ – organizacje regionalne, włączanie w działalność ONZ podmiotów pozapaństwowych. Przygo-towaniem wstępnych założeń takiego projektu miałaby się zająć „grupa mędrców”. Następnie raport zostałby poddany dyskusji na forum Zgro-madzenia Ogólnego ONZ i po uwzględnieniu zmian wniesionych przez państwa członkowskie Nowy Akt Polityczny stałby się wiążącą politycz-nie platformą działania ONZ. Po upływie kilku miesięcy Polska przygo-towała memorandum rządu RP, w którym została uszczegółowiona idea Nowego Aktu Politycznego. W memorandum skupiono się na problema-tyce bezpieczeństwa międzynarodowego i wskazano na nowe zagrożenia, jak terroryzm i inne nielegalne podmioty pozapaństwowe, państwa upa-dłe i katastrofy humanitarne, na zacieranie się granicy pomiędzy bezpie-czeństwem wewnętrznym i międzynarodowym. Ponadto zaakcentowano
konieczność nowatorskiego podejścia do zwalczania terroryzmu między-narodowego i zapobiegania proliferacji broni masowego rażenia.
We wrześniu 2003 r. minister Cimoszewicz przekazał Kofiemu An-nanowi, Sekretarzowi Generalnemu ONZ, rezultaty wysiłku podjętego w tym zakresie przez polską dyplomację. Kofi Annan zapowiedział powo-łanie Panelu Wysokiego Szczebla, którego zadaniem było zidentyfikowa-nie zagrożeń dla pokoju i bezpieczeństwa oraz przedstawiezidentyfikowa-nie propozycji zmian w strukturze instytucjonalnej i sposobach działania ONZ. Osta-tecznie Panel Wysokiego Szczebla został powołany w listopadzie 2003 r. Wyrazem polskiego wsparcia dla prac Panelu było zorganizowanie w Warszawie w dniach 24–25 maja 2004 r. spotkania z udziałem prze-wodniczącego i członków Panelu, a także polityków i wybitnych eksper-tów z regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Warszawska Konferencja Regionalna odbyła się pod hasłem „Nowe zagrożenia – Nowe Odpowie-dzi” i była poświęcona aktualnym zagrożeniom dla bezpieczeństwa i spo-sobom dostosowania mechanizmów międzynarodowych do reagowania na te zagrożenia. Rekomendacje wypracowane w trakcie Warszawskiej Konferencji zostały przekazane przez ministra Cimoszewicza Sekreta-rzowi Generalnemu ONZ jako regionalny wkład do prac Panelu [Chłoń, 2005, s. 234].
Rekomendacje zawarte w raporcie z Warszawskiej Konferencji doty-czyły usprawnienia prac głównych organów ONZ: Rady Bezpieczeństwa, Zgromadzenia Ogólnego oraz Rady Gospodarczej i Społecznej. Zapropo-nowano, aby Rada Bezpieczeństwa częściej korzystała z prawa do delego-wania swych uprawnień organizacjom regionalnym i by stała się bardziej reprezentatywna, a Rada Gospodarcza i Społeczna ściślej z nią współ-pracowała w kwestii państw słabych. Postulowano reformę Komisji Praw Człowieka i rozważenie ustanowienia instytucji zawieszenia w prawach członka ONZ, a nawet wykluczenia. Podkreślono konieczność wzmoc-nienia reżimów nieproliferacji broni masowego rażenia i zaproponowa-no ustazaproponowa-nowienie centrum ONZ do spraw koordynacji działań antyterro-rystycznych. W Raporcie wzywano do wypracowania nowego katalogu norm i zasad w formie Nowego Aktu Politycznego Narodów Zjedno-czonych na XXI wiek, który nawiązywałby do dwóch kategorii norma-tywnych: prawnie wiążących – wynikających z Karty NZ – umów mię-dzynarodowych i rezolucji Rady Bezpieczeństwa, oraz do zobowiązań politycznych, szczególnie rezolucji Zgromadzenia Ogólnego [Chłoń, 2005, s. 235–236].
2 grudnia 2004 r. Panel Wysokiego Szczebla ogłosił swój raport „Bez-pieczniejszy świat – nasza wspólna odpowiedzialność”. W dokumencie
przedstawiono szeroki przegląd spraw związanych z globalnym syste-mem bezpieczeństwa zbiorowego – od podstaw koncepcyjnych (rozu-mienie bezpieczeństwa międzynarodowego) po sprawy instytucjonalne (propozycje reform struktur ONZ). Raport wraz z innymi dokumentami stał się podstawą przygotowanego w marcu 2005 r. przez Kofiego Annana raportu dla Zgromadzenia Ogólnego ONZ In Larger Freedom: Towards
Development, Security and Human Rights for All. Polska popierała m.in.
przyjęcie zasady „odpowiedzialności za ochronę”, ustanowienie Komi-sji Budowania Pokoju i przekształcenie KomiKomi-sji Praw Człowieka w Radę Praw Człowieka.
Polska włączyła się w realizację postanowień dotyczących dostosowa-nia ONZ do nowych wyzwań. Istota polskiego stanowiska sprowadza-ła się do przekonania, że bez dokonania gruntownej przebudowy i po-prawienia procedur ONZ nie będzie zdolna do sprawnego wypełniania zadań stojących przed nią w XXI wieku. Duże nadzieje Polska pokłada-ła w utworzeniu Komisji Budowania Pokoju i Rady Praw Człowieka oraz aktywnie uczestniczyła w pracach nad zasadami ich funkcjonowania. Przy czym członkostwo Polski w Komisji Budowania Pokoju było nie-jako uzupełnieniem jej aktywności w operacjach i misjach pokojowych ONZ. W dyskusjach nad metodami i zakresem prac Komisji Budowa-nia Pokoju Polska podkreślała potrzebę harmonizacji działań wszystkich agend zaangażowanych w pomoc państwom wychodzącym z konflik-tów. Z kolei w Radzie Praw Człowieka Polska zabiegała o wypracowanie takich metod i zasad funkcjonowania tego organu, które przyczyniłyby się do wzrostu skuteczności systemu ochrony i promocji praw człowie-ka w świecie. Mimo braku postępu w dyskusjach na temat zreformowania Rady Bezpieczeństwa Polska konsekwentnie opowiadała się za dokona-niem zmian oraz poszerzedokona-niem jej składu w obu kategoriach członko-stwa. W szczególności zabiegała o przyznanie dodatkowego niestałego miejsca w Radzie Bezpieczeństwa dla przedstawiciela grupy regionalnej Europy Wschodniej. Była przeciwna jednak przyznaniu prawa weta no-wym stałym członkom Rady Bezpieczeństwa. Polska popierała również reformę Rady Gospodarczej i Społecznej w celu usprawnienia jej prac oraz wzmocnienia jej roli jako ośrodka koordynacji i oceny postępu dzia-łań prowadzonych w ramach problematyki rozwojowej i społeczno–go-spodarczej. Wyrazem zaangażowania Polski w powyższym zakresie był jej aktywny udział w negocjacjach dwóch rezolucji poświęconych kwe-stiom reform NZ [Stebelski 2007, s. 202–203].
W kwestii Rady Powierniczej Polska prezentowała stanowisko, że we współczesnym świecie nie pełni ona już żadnej funkcji. W rezultacie
opo-wiada się za usunięciem rozdziału XIII z Karty NZ przy poszanowaniu zasady, że wszelkie zmiany w Karcie NZ powinny być wprowadzane w ra-mach całościowej reformy systemu Narodów Zjednoczonych. W zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa Polska stoi na stanowisku, że wszelkie spory powinny być rozwiązywane zgodnie z pra-wem międzynarodowym. W tym kontekście uznaje szczególną rolę Mię-dzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i MięMię-dzynarodowego Try-bunału Prawa Morza [Zob. Tarnogórski, 2009].
Warto nadmienić, że Polska aktywnie popierała Ukrainę, która stara-ła się o przyjęcie rezolucji upamiętniającej 75. rocznicę Wielkiego Głodu. Uchwalenie rezolucji okazało się niemożliwe wobec sprzeciwu Federacji Rosyjskiej. Ostatecznie, w grudniu 2008 r., Deklaracja w sprawie 75. rocz-nicy Wielkiego Głodu na Ukrainie w latach 1932–1933 została dołączona do dokumentacji 63. sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Pod deklaracją podpisy złożyły 32 państwa, w tym Polska.
Członkostwo Polski w Unii Europejskiej od 1 maja 2004 r. wiązało się ze zmianami we współpracy w ramach ONZ. Polska została bowiem włączona w złożony proces koordynacji wspólnych stanowisk państw członkowskich UE wobec podstawowych zagadnień społeczno–gospo-darczych i nieformalnych kontaktów UE z przedstawicielami innych grup państw. Przedstawiciele Polski aktywnie uczestniczyli w kształto-waniu stanowiska UE wobec poszczególnych zagadnień i niejednokrot-nie prezentowali stanowiska narodowe na forum ONZ. Przykładowo minister środowiska Maciej Nowicki, jako przewodniczący 14. konfe-rencji stron ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu, zorganizował nieformalne spotkanie ministerialne (14 maja 2009 r.) przy okazji 17. sesji Komisji Zrównoważonego Rozwoju. Udział wzięli w nim sekretarz wykonawczy Konwencji Narodów Zjed-noczonych w sprawie Zmian Klimatu oraz przedstawiciele 40 państw reprezentujący ministerstwa rolnictwa, środowiska, gospodarki prze-strzennej i rozwoju. Spotkanie poświęcone było kwestiom adaptacji do zmian klimatu w kontekście problematyki bezpieczeństwa żywnościo-wego, degradacji terenu oraz skutków wylesiania. Na przełomie marca i kwietnia 2009 r. podczas dorocznej sesji Komisji do spraw Ludności i Rozwoju, której Polska była członkiem w latach 2008–2011, zaprezen-towano proces implementacji przez Polskę założeń Deklaracji Milenij-nej oraz omówiono sytuację ludnościową państwa. W kwietniu 2010 r. przedstawiciel Polski, z ramienia Grupy Wschodnioeuropejskiej, zo-stał wybrany na wiceprzewodniczącego Biura 43. Sesji Komisji [Tow-pik, 2010, s. 326].
W ocenie ekspertów systematycznie spada znaczenie ONZ w polityce Polski zwłaszcza w zakresie bezpieczeństwa i problemów politycznych. Polska bowiem realizuje swoją politykę głównie w UE i NATO. ONZ sta-nowi jednakże forum, na którym Polska może się odnosić do zagadnień globalnych takich, jak kontrola zbrojeń czy nieproliferacja, zmiana kli-matu czy prawa człowieka, a także umacniać współpracę z państwami pozaeuropejskimi. Polska, podobnie jak pozostałe państwa członkowskie UE, jest zainteresowana wzmacnianiem instrumentów w dziedzinie roz-brojenia, kontroli zbrojeń i nieproliferacji. Dlatego też popiera inicjatywy w tym zakresie, m.in. opracowanie traktatu o handlu bronią czy przedsię-wzięcia mające na celu przeciwdziałanie nielegalnemu handlowi bronią strzelecką i lekką. Za sukces Polski na forum ONZ uznaje się jej wybór 8 listopada 2007 r. na członka Rady Gospodarczej i Społecznej (na trzylet-nią kadencję). Za członkostwem Polski w Radzie Gospodarczej i Społecz-nej głosowało 2/3 państw zasiadających w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ [Zob. Bieńczyk–Missala, 2008].
Polska włączała się w działalność ONZ na rzecz utrzymania pokoju i bezpieczeństwa w regionach konfliktowych i zagrożonych destabiliza-cją poprzez udział żołnierzy w misjach i operacjach pokojowych. Jako pierwsze państwo bloku wschodniego zaczęliśmy w nich uczestniczyć w 1973 r., wysyłając jednostkę zabezpieczenia logistycznego oraz szpi-tal polowy do Drugich Doraźnych Sił Pokojowych ONZ (UNEF II) na Synaju (operację zakończono w 1979 r.). Polska brała również udział w utworzonych w 1974 r. Siłach Obserwacyjnych Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Rozdzielenia Wojsk (UNDOF) na Wzgórzach Go-lan. Rola Polski w tego typu operacjach pod koniec lat 80. systematycz-nie wzrastała, a w latach 90. mieliśmy największy udział w siłach po-kojowych [Rydzkowski, 2006, s. 386]. Polskie kontyngenty brały udział m.in. w misjach w Angoli (UNAVEM III, MONUA), Liberii (UNOMIL, UNMIL), Namibii (UNTAG), Rwandzie (UNAMIR), Sudanie (UNMIS), Czadzie/Republice Środkowoafrykańskiej (MINURCAT), na Saharze Zachodniej (MINURSO), w DR Konga (MONUC, MONUSCO), na Wybrzeżu Kości Słoniowej (UNOCI) oraz na pograniczu Etiopii i Ery-trei (UNMEE). Do końca 2012 roku Polacy wzięli udział w 29 misjach utrzymania pokoju.