zgodnie z wyrokiem sądu, Siewierski miał opuścić więzienie 22 czerwca 1953 r. Jednak już 27 maja 1953 r. wszczęto wobec niego ponownie śledztwo.
W tym okresie był on również przesłuchiwany w obecności wiceprokuratora Naczelnej Prokuratury ppłk. Henryka Ligenzy. Oskarżono go o popełnienie zbrodni przewidzianej w art. 5 dekretu z 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa121.
śledztwo w tej sprawie zakończono 8 czerwca122. W tym samym dniu oficer śledczy MBP ppor. Czesław Ruzga sformułował nowy akt oskarżenia, w wyni-ku którego Siewierski oskarżony został o to, że: „w drugiej połowie 1949 r. na terenie łodzi, będąc obywatelem w celu działania na szkodę Państwa Polskie-go, wchodził w porozumienie z Siewierską Stefanią, wysłanniczką emisariusza wywiadu imperialistycznego Czaykowskiego andrzeja, i omawiał z nią sprawy mieszkania dla w/wymienionego tj. o zbrodnię przewidzianą w art. 5 dekr.
z dn. 13 czerwca 1946 r.”123.
andrzej Czaykowski pseud. garda, żołnierz armii krajowej, cichociemny, 30 kwietnia 1953 r. został przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie ska-zany pod fałszywym zarzutem szpiegostwa na karę śmierci. Miesiąc później, 28 maja, wezwano go na przesłuchanie w charakterze świadka w sprawie Sie-wierskiego124.
120 Ibidem, k. 360.
121 dz.U. 1946, nr 30, poz. 192. art. 5 stanowił: „Obywatel polski, który wchodzi w poro-zumienie z osobą działającą w interesie obcego rządu lub obcej organizacji w celu działania na szkodę Państwa Polskiego, podlega karze więzienia na czas nie krótszy od lat 5”.
122 aIPN BU, 0259/584, Protokoły przesłuchań Mieczysława Siewierskiego, cz. 2, k. 394—
397.123 Ibidem, akt oskarżenia, cz. 2, k. 394—397.
124 Warto pamiętać, że nadużyciem ze strony organów bezpieczeństwa publicznego była narzucona praktyka wstrzymywania wykonania wyroku kary śmierci, która była nieznana w ogóle w kodeksie wojskowego postępowania karnego. Wyglądało to w ten sposób, że Na-czelna Prokuratura Wojskowa pomimo otrzymania zawiadomienia o nieskorzystaniu z prawa łaski nie przesyłała zawiadomienia o tym fakcie do sądu i w ten sposób (częściowo na własną rękę, ale też i na prośbę organów bezpieczeństwa publicznego) przedłużała okres między
de-Oto protokół przesłuchania andrzeja Czaykowskiego.
„Pytanie: kiedy i w jakich okolicznościach poznaliście Siewierskiego Mie-czysława i co was z wymienionym łączyło w czasie okupacji?
Odpowiedź: W dniu 16 kwietnia 1944 r. z polecenia VI Oddziału Sztabu NW w Londynie, zrzucony zostałem jako skoczek spadochronowy z samolotu w Warszawie i przydzielony do oddziału V kg ak125 jako oficer operacyjny w komórce.
Po upływie około kilku tygodni w połowie maja 1944 r. otrzymałem za pośrednictwem łączniczki jako kwaterę służbową mieszkanie u niejakiej Huzar Marii w Warszawie, gdzie też się przeprowadziłem. Nadmieniam, że Huza-rowa Maria wiedziała o tym, że jestem członkiem ak oraz że zostałem na terenie Polski zrzucony jako skoczek spadochronowy z anglii, zresztą z tym przed wymienioną nie kryłem się, gdyż była to osoba »pewna«, która dla or-ganizacji ak w tym okresie przeznaczała swoje mieszkanie jako jeden z licz-nych lokali konspiracyjlicz-nych. W tym czasie też poznałem poprzez Huzarową Marię zamieszkałego na tej samej klatce schodowej piętro niżej Siewierskiego Mieczysława i jego żonę annę. […] zostałem Siewierskiemu Mieczysławowi przedstawiony jako Wasilewski aleksander, tj. pod moim nazwiskiem fałszy-wym, a równocześnie […] ta pierwsza ujawniła mnie przed nim jako skoczka spadochronowego przybyłego do Polski z terenu anglii. […] orientując się, że Siewierski jest osobą zaufaną […] opowiedziałem mu o okolicznościach w ja-kich przedostałem się z terenu zSRR do anglii oraz o zrzucenie mnie jako skoczka, jak również powiedziałem mu moje prawdziwe nazwisko Czaykowski andrzej. […] Po upływie miesiąca czasu w czerwcu 1944 r. wyprowadziłem się z lokalu Huzarowej Marii do mieszkania przy ul. Pługa nr 1 i od tego czasu więcej z Siewierskim Mieczysławem się nie widziałem i żadnych kontaktów nie utrzymywałem.
Pytanie: kiedy i w jakich okolicznościach ponownie nawiązaliście stosunki z Siewierskim Mieczysławem?
Odpowiedź: daty już obecnie nie pamiętam, we wrześniu 1949 r., w mie-siąc po moim nielegalnym przyjeździe do Polski z anglii z zadaniem zorga-nizowania siatki wywiadowczej będąc w kontakcie organizacyjnym z
Siewier-cyzją o nieskorzystaniu z prawa łaski na wykonaniu wyroków, albo też występowała poprzez Ministerstwo Obrony Narodowej, lub i niekiedy bez tego pośrednictwa, o wstrzymanie wyko-nania kary śmierci. Naczelna Prokuratura Wojskowa, stosując nieznane w polskiej procedurze karnej wstrzymywanie wykonania kar śmierci, ułatwiała prowokację i fałszowanie dowodów przez organa prowadzące śledztwo. Ludziom pozostającym pod groźbą wykonania orzeczonych kar śmierci sugerowano, że tylko w ten sposób mogą utrzymać się przy życiu — składając fałszywe zeznania obciążające inne osoby. Czyniono to z pełną świadomością celu, jakiemu służyła instytucja wstrzymywania wykonania kar śmierci, gdyż organy informacji wojskowej i bezpieczeństwa publicznego z całą otwartością cele te przedstawiały, nie wspominając nic o stosowanych metodach przymusu.
125 Chodzi o Oddział V (łączności) komendy głównej armii krajowej.
ską Stefanią, w czasie gdy szukałem na terenie Polski mieszkania, w którym mógłbym się ukryć. Ustaliłem, że wymieniona Siewierska Stefania jest żoną przyrodniego brata Mieczysława Siewierskiego, z którym jest w przyjaznych stosunkach. Postanowiłem zwrócić się do Siewierskiej Stefanii o spowodo-wanie udzielenia mi przez Mieczysława Siewierskiego mieszkania, w którym mógłbym się ukrywać przed organami BP. W związku z tym w czasie jednej z rozmów z Siewierską Stefanią zaproponowałem jej, by udała się do Mieczy-sława Siewierskiego, podówczas zamieszkałego w łodzi, gdzie był profesorem Uniwersytetu łódzkiego na Wydziale Prawa, i zapytała go, a raczej przepro-wadziła z nim rozmowę na temat udzielenia mi mieszkania celem ukrywania się. Siewierskiej Stefanii powiedziałem, by w czasie rozmowy z Mieczysła-wem Siewierskim poinformowała go o tym, że przebywam w kraju nielegalnie i że przyjechałem z anglii. Nadmieniam, że nie obawiałem się ewentualnej
»wsypy« ze strony Siewierskiego Mieczysława, ponieważ w czasie rozmowy z Stefanią Siewierską ta dała mi do zrozumienia, że jest on osobą zaufaną, chociażby tylko z tego powodu, że może się ona zwrócić do niego z podobną propozycją. zgodnie z moimi wskazówkami, jeszcze tego samego dnia Sie-wierska Stefania wyjechała z krakowa do łodzi i przeprowadziła z Mieczy-sławem Siewierskim rozmowę w sprawie udzielenia mi jednego pokoju w jego mieszkaniu, czemu jednak — jak mi następnego dnia Siewierska opowiadała
— odmówił. Od tego czasu wobec odmowy, więcej razy w tej sprawie do Siewierskiego Mieczysława się nie zwracałem i żadnego kontaktu z nim nie próbowałem nawiązywać […]”126.
Jak wskazują materiały źródłowe, już od kwietnia 1953 r., z uwagi na „wi-doczne zmiany w zachowaniu władz”127, skazani w pismach kierowanych do generalnej Prokuratury i kC PzPR odwoływali swe zeznania złożone w śledz-twie jako wymuszone i niezgodne z prawdą. Na tej podstawie obrońcy wnosili o rewizję nadzwyczajną lub o wznowienie procesu. Rozpoczęto dochodzenie w sprawie prawomocności i zasadności wyroków wydanych w tak inscenizo-wanych rozprawach politycznych, jak proces gen. Stanisława Tatara128, oraz
126 Ibidem, Protokół przesłuchania świadka andrzeja Czaykowskiego przez oficera śled-czego MBP ppor. antoniego Franczaka, Warszawa, 28 maja 1953, cz. 2, k. 386—388.
127 „W aparacie jest dezorientacja polityczna ze wszystkimi ujemnymi skutkami oraz za-tracenie perspektywy, asekuranctwo, bojaźń itd. […] Odczuwa się obniżenie poziomu pracy operacyjnej — starych metod nie chcą używać, a nowych nie znają i nikt ich nie uczy, jak to robić”. Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1953—1954. Taktyka, strategia, metody. Wy-bór i oprac. g. Majch rzak, a. Paczkowski. Warszawa 2004, s. 175.
128 zob. J. Poksiński: „TUN”. Tatar — Utnik — Nowicki. Represje wobec oficerów Woj‑
ska Polskiego w latach 1949—1956. Warszawa 1992; Idem: Victis honos. „Spisek w wojsku”.
Warszawa 1994; Idem: Siły zbrojne wobec ugrupowań niepodległościowych w Polsce w latach 1944—1956. W: Wojna domowa czy nowa okupacja? Polska po roku 1944, Warszawa 1997;
Idem: Rola oficerów radzieckich w organach represji ludowego Wojska Polskiego w latach 1944—1956. W: Elity władzy w Polsce a struktura społeczna w latach 1944—1956. Warszawa
analizy pod tym kątem innych spraw prowadzonych przez główny zarząd Informacji Wojska Polskiego (gzI WP)129. Stwierdzono, iż prośby skazanych o wznowienie postępowania sądowego znajdowały uzasadnienie130.
5 sierpnia 1953 r. Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie wnioskował o umorzenie postępowania karnego w stosunku do Siewierskiego na zasadzie art. 6 ust 1 i 2 ustawy z 22 listopada 1952 r. o amnestii. Wniosek uzasadnia-no tym, iż „od popełnienia tego czynu upłynął znaczny upływ czasu, wobec czego uznać należy, że należałoby w danym wypadku orzec karę w rozmiarze nie powyżej 5 lat pozbawienia wolności, co uzasadnia powyższy wniosek”131.
Jednak dopiero rok później, tj. 26 listopada 1954 r., Najwyższy Sąd Woj-skowy w Warszawie w składzie: przewodniczący: ppłk Józef dziowgo i sędzio-wie: ppłk zbigniew Furtak i mjr Władysław Sierocki, rozpoznał na posiedzeniu niejawnym wniosek naczelnego prokuratora wojskowego, działającego z upo-ważnienia generalnego prokuratora PRL, o umorzeniu postępowania karnego z mocy art. 6 ust. 1 i 2 Ustawy z 22 listopada 1952 r. o amnestii w sprawie Siewierskiego Mieczysława, oskarżonego z art. 18 § 2 mkk132, i umorzył postę-powanie karne wobec Siewierskiego.
Rehabilitacja
dwa lata później, 21 lipca 1956 r., Sąd Najwyższy w Warszawie w Izbie karnej na posiedzeniu niejawnym w składzie: przewodniczący, Prezes Sądu Najwyższego: M. Paluch, sędziowie: L. Hochberg (sprawozdawca) i M. Bu-dzianowski oraz protokolant: z. dowkant, przy udziale prokuratora general-nej Prokuratury dr. J. Markowicza, po rozpoznaniu 21 lipca 1956 r. sprawy Mieczysława Siewierskiego, oskarżonego z art. 3 dekretu z 22 stycznia 1946 r.
o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego z powodu rewizji nadzwyczajnej, złożonej przez ministra sprawiedliwości na korzyść oskarżonego od prawomocnego wyroku Sądu Wojewódzkiego dla m.st.
1992; J. Pałka: Generał Stefan Mossor (1896—1957). Biografia wojskowa. Warszawa 2008;
E. Romanowska: Karzące ramię sprawiedliwości ludowej. Prokuratury wojskowe w Polsce w latach 1944—1955. Warszawa 2012, s. 301—385.
129 zob. a. Piet rzak: Główny Zarząd Informacji wobec offlagowców. Warszawa 2011.
130 aIPN BU, Sprawozdanie z badania sprawy Tatara i innych, 0298/885, k. 3. W 1953 r.
prośby o rewizję procesu złożyło 8 skazanych (10 próśb), a już w 1954 r. prośby złożyło 29 skazanych. W ciągu trzech miesięcy 1955 r. prośby o rewizję procesu złożyło 9 dalszych skazanych. Ibidem, k. 12—13.
131 Ibidem, 0259/2854, Wniosek o zastosowanie amnestii, k. 398—398a.
132 Ibidem, Postanowienie NSW, 26 XI 1954 r., k. 399—399a.
Warszawy z 2 lutego 1953 r. (sygn. IV k. 394/52) na podst. art. 394—396, 400, 383 pkt. 2 i 3, 388 § 1, 442 kpk uchylił zaskarżony wyrok i oskarżone-go Mieczysława Siewierskieoskarżone-go uniewinnił z zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 3 dekretu z 22 stycznia 1946 r., a kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa133. W uzasadnieniu wyroku napisano, że: „Jeśli […] poddać gruntow-nej analizie poszczególne przypisane mu czyny, nie można w nich dopatrzeć się ani działania na szkodę Narodu lub Państwa Polskiego, ani tym bardziej działania w interesie ruchu faszystowskiego”. W ten sposób prokurator Sie-wierski został całkowicie zrehabilitowany i mógł domagać się przywrócenia stanu prawnego w zakresie stosunków służbowych sprzed aresztowania.
***
Jak wynika ze wspomnień rodziny134 Mieczysława Siewierskiego, nie chciał on wracać pamięcią do tych tragicznych wydarzeń, o których prawda była skrywana przez długie lata, aż do 1989 r. Po uzyskaniu pełnej rehabilitacji zo-stał zatrudniony w Prokuraturze generalnej135. Jednocześnie powrócił do pracy naukowej na Uniwersytecie łódzkim. 1 sierpnia 1957 r. otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego. Jednak wobec stawianych przez Ministerstwo Szkol-nictwa Wyższego pracownikom naukowym wymagań, aby utrzymywali jedną tylko posadę na wyższej uczelni, oraz w związku z przeprowadzoną w tym kie-runku reformą uposażeń, Siewierski z dniem 31 maja 1962 r. zrezygnował z pracy w Prokuraturze generalnej. Nadal jednak pełnił funkcję konsultanta prokurato-ra geneprokurato-ralnego. Profesorem zwyczajnym nauk pprokurato-rawnych został 28 maja 1966 r.
W drugiej połowie lat sześćdziesiątych Siewierski pracował w komisji kodyfikacyjnej w zespole Prawa karnego Procesowego. działał w głównej komisji Badania zbrodni Hitlerowskich. W latach 1968—1970 był członkiem Rady Naukowej Instytutu Nauk Prawnych PaN i członkiem komitetu Nauk Prawnych PaN. Był rzeczoznawcą komisji Wymiaru Sprawiedliwości Sejmu PRL (od 1960 r.) i członkiem zespołu Rzeczoznawców Prawa Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego (1966). Prowadził też działalność naukowo -badawczą, która obejmuje komentarze, podręczniki, skrypty, przeglądy orzecznictwa, glo-sy, recenzje. Jan Waszczyński, asystent Siewierskiego, tak oceniał jego dzia-łalność naukową: „Był cenionym dydaktykiem i utalentowanym wykładowcą, posługującym się barwnym i precyzyjnym językiem”136.
Mieczysław Siewierski zmarł 9 października 1981 r.
133 archiwum m.st. Warszawy, 553, Wyrok z dnia 21 VII 1956 r.
134 M. Płażewska, a. Siewierski: Mieczysław Siewierski…, s. 7.
135 11 sierpnia 1956 r. Siewierski napisał podanie o zatrudnienie go w Prokuraturze ge-neralnej z zachowaniem ciągłości pracy. 27 listopada 1956 r. Prokurator generalny Marian Rybicki mianował go prokuratorem generalnej Prokuratury. Ministerstwo Sprawiedliwości, ar-chiwum zakładowe, akta osobowe Mieczysława Siewierskiego, k. 22, 87—87a.
136 M. Płażewska, a. Siewierski: Mieczysław Siewierski…, s. 7.
Elżbieta Romanowska
Die Strafprozesse gegen Dr. Mieczysław Siewierski in Polen in den Jahren 1950—1956
zusam menfassung In ihrem artikel schildert die Verfasserin die Strafprozesse gegen einen der hervorra-gendsten Vertreter der Rechtswissenschaften, dr. Mieczysław Siewierski. als in Volksrepublik Polen die neue Staatsordnung errichtet wurde, war er Staatsanwalt des Obersten gerichtshofs und zugleich des Obersten Nationalen Tribunals Polens. 1946 war er als vorzüglicher kenner des deutschen Rechts, ankläger im Prozess gegen den Henker großpolens, arthur greiser. Seine autorität verdankte Siewierski seinen außerordentlichen juristischen Fähigkeiten, umfassender ausbildung, redlichem Charakter und guten Umgangsformen. In den Jahren 1950—1956 wurden gegen ihn wegen seiner ansichten und seiner Tätigkeit, und aufgrund der Entscheidung von den Organen der öffentlichen Sicherheit Repressionen angewandt. 1956 unter dem Einfluss vom
„politischen Tauwetter“ wurde er freigesprochen und völlig rehabilitiert. Er befasste sich mit seiner Forschungsarbeit, war Hochschullehrer, Juraprofessor für Strafrecht und Verfasser von zahlreichen Publikationen. Mieczysław Siewierski starb am 9. Oktober 1981.
Elżbieta Romanowska
Criminal Proceedings Against Ph.D Mieczysław Siewierski in Poland in 1950—1956
Sum mar y The author presents criminal proceedings against one of the prominent legal scholars, Mieczysław Siewierski, Phd. In the period of establishing the political system of the Polish Peo-ple’s Republic, Siewierski was a prosecutor of the Supreme Court as well as the Supreme Na-tional Tribunal. In 1946, he acted as a prosecutor in the trial of arthur greiser, the butcher of Wielkopolska, due to his excellent knowledge of the german law. His authority as an expert was the result of his remarkable professional abilities, excellent education, impeccable character and high propriety. In 1950—1956 he was accused and tried by the authorities due to his political convictions and activities. In 1956, due to the events of Polish October, he was exonerated and fully rehabilitated. after that, he devoted his life to scholarly and research activity, and for years, he remained a university professor of criminal law and published extensively on the subject.
Mieczysław Siewierski died on October 9, 1981.
ISSN 2353-9879 (wersja elektroniczna)
gRzEgORz NaNCka katowice