W Europie od późnego średniowiecza, wraz z klęską wojen krzyżowych, zanikaniem tradycji rycerskich i epiki średniowiecznej, obserwujemy stopniową erozję związku świętej i świeckiej historii miecza. Obecnie, w kontekście ponowoczesnego przeło-mu wielu dotychczasowych paradygmatów kulturowych, sztukę miecza w przestrzeni publicznej charakteryzuje zmiana w interpretacji podmiotu (indywidualnego i zbio-rowego) uprawnionego do walki mieczem (może być nim każda osoba/każda zbioro-wość), kontekstu (dowolne tło sytuacyjne może być zinterpretowane antagonistycz-nie), przedmiotu walki (sterowanie mimetycznym pożądaniem może ustanowić każdy obiekt jako wart walki na miecze), strategii (jej wybór zależy od umiejętności i woli wygrania) oraz narzędzia. Dopuszczalne jest przejęcie „przeklinającego” lub „skazują-cego” słowa przez osobę (lub zbiorowość) dysponującą odpowiednią rolą społeczną lub bogactwem materialnym; walka jest często pozorna, a skutki łatwe do przewidze-nia. Choć nadal w tekstach społecznych, artystycznych i użytkowych można rozpo-znać ślady religijnej, cywilizacyjnej i kulturowej tradycji związanej z użyciem miecza, to jej sekularyzacja wydaje się o wiele bardziej znamienna w praktyce. W szerszej perspektywie poznawczej proces ten można interpretować jako fazę przejściową, jako próbę „odczarowania” mitu miecza i poszukiwania nowych racji kreujących pono-woczesnych wojowników w przestrzeni publicznej. Podejmując ten problem w szer-szym kontekście, Pierre Bourdieu wprowadza pojęcie pola społecznego jako układu pozycji, dyspozycji (habitusów) oraz wyborów, finalizowanych w zajmowaniu miejsc
pożądanych przez konkretne podmioty. Podstawowe dystynkcje w polu społecznym ujawniają się według siły kapitału ekonomicznego i kulturowego, intensyfikując ta-kie zjawiska, jak progresywizm, rywalizacja oraz kontyngencja, w ramach której po-jęcie giełdowego wahania wartości, szacowania zysków i strat oraz przewidywania zdarzeń stanowi szerszą metaforę indywidualnych i zbiorowych zachowań. Wyróż-nione zjawiska, jako struktury homologiczne do struktury władzy, ugruntowują się w najprostszych aktach, determinowanych z jednej strony habitusem określonych grup społecznych, z drugiej zaś potencjałem ich kapitału. Zachowania tak różne, jak spożywanie określonych produktów, wybór dziedzin sportowych i zasad grupowania się, dystynkcje między tym, co dobre, a tym, co szkodliwe, tym, co dystyngowane, a tym, co pospolite, przyjmowanie określonych strategii naukowych, uczestnictwo w konkursach, nominacjach, certyfikowaniu umiejętności – to praktyki wybierane jako obietnice sukcesu, obnażające zarazem mechanizmy symbolicznej przemocy państwa czy wspólnoty (Bourdieu 2009: 11–19, 92–93). Posługując się metonimią meczu piłkarskiego, Bourdieu podkreśla pozorność ponowoczesnej ideologii relaty-wizmu czy alternatywnej równoważności zachowań: „zaabsorbowanie lub antycypa-cja gracza, przewidującego ruch przeciwnika wyklucza projekt biegnięcia w prawo lub w lewo; gdy przeciwnik przemieszcza się na prawo, gracz kieruje piłkę na lewo”
(Bourdieu 2009: 119). Zatem wytrenowana, racjonalna i kalkulująca świadomość jest nagradzana sukcesem, co w przełożeniu na kapitał kulturowy oznacza pozytyw-ną, symboliczną transakcję gwarantującą wyższą dostępność upatrzonego „miejsca do wynajęcia”, możliwość przejęcia głosu w debacie i decydowania o strategiach dopuszczania czy eliminacji innych uczestników społecznej gry. Hipokryzja i cynizm gier epistemologicznych nie jest jednak, zdaniem Bourdieu, istotowym wyznaczni-kiem praktyk dystrybucyjnych w zakresie dóbr symbolicznych, gdyż są one zawsze dwuznaczne, tzn. zakładają współobecność przeciwieństw, np. produkcja–twórczość, apostolstwo–marketing (Bourdieu 2009: 159).
Transakcje społeczne konstruują model konkurencji wartości i postaw; wynikiem tej pozornie eleganckiej walki na miecze wcale nie muszą być wartości pozytywnie szaco-wane przez wspólnotę. Pierre Bourdieu podpowiada, by posługując się zmysłem prak-tycznym, nagradzać cnotę, altruizm, osobistą odwagę i współpracę na rzecz wspólnoty – jednym słowem, by uczynić z etyki giełdowy papier wartościowy, swoisty zastaw zabezpieczony przez ekonomię i dystrybucję dobrej woli. W tym właśnie postulacie wi-dać wyraźnie sugerowaną wcześniej tendencję do „odczarowania” mitu i religii miecza na rzecz poszukiwania nowych racji kreujących ponowoczesnych rycerzy.
Jeśli zgodzimy się z wprowadzonymi tutaj komunikacyjnymi i społecznymi rozpozna-niami Victora Turnera i Pierre’a Bourdieu, że współczesna przestrzeń publiczna to
arena, a na niej toczy się transakcyjna walka o wszystko (od minimum egzystencjal-nego, gadżetów i ornamentów po najwyższe urzędy, narodową dominację, standard ekonomiczny i monumenty), to szczególnie ważny wydaje się dzisiaj postulat Sam Horn, sformułowany w kontekście sztuki walki za pośrednictwem komunikacji języ-kowej, ale mający szersze znaczenie. Brzmi on: „wybieraj bitwy, które warto staczać”
(Horn 1999: 191).
Bibliografia
Baron R. (2011). Listy do nienarodzonego dziecka. Łódź: Stowarzyszenie Literackie im. K.K.
Baczyńskiego.
Baudrillard J. (1994). Świat wideo i podmiot fraktalny, przeł. A. Gwóźdź. W: A. Gwóźdź (red.), Po kinie?... Audiowizualność w epoce przekaźników elektronicznych (s. 249–252). Kraków: Uni-versitas.
Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (1981). Nowy przekład z języków hebrajskiego i greckiego opracowany przez Komisję Przekładu Pisma Świętego. Warszawa:
Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne.
Bourdieu P. (2009). Rozum praktyczny. O teorii działania, przeł. J. Stryjczyk. Kraków: Wyd. Uni-wersytetu Jagiellońskiego.
Carter J. (1993). Wredni ludzie, przeł. J. Kotlicka. Warszawa: System.
Davis E. (2002). TechGnoza. Mit, magia + mistycyzm w wieku informacji, przeł. J. Kierul. Poznań:
Rebis.
Eurypides (2006). Tragedie. T. 2, przeł., wstępem i przypisami opatrzył J. Łanowski, przekład przejrzała J. Ławińska-Tyszkowska. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Fischer-Lichte E. (2008). Estetyka performatywności, przeł. M. Borowski, M. Sugiera. Kraków:
Księgarnia Akademicka.
Fleischer M. (2008). Koncepty. Elementy sterujące komunikacji. Wrocław: Atut – Wrocławskie Wyd. Oświatowe.
Forstner D. (1990). Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. i oprac. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński. Warszawa: PAX.
Foucault M. (1998). Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, przeł. T. Komendant. Warszawa:
Aletheia.
Girard R. (1993). Sacrum i przemoc, przeł. M. i J. Plecińscy. Poznań: Brama.
Horn S. (1999). Tongue Fu! Sztuka walki językiem. O rozwiązywaniu konfliktów słownych, przeł.
P. Cichawa. Warszawa: Studio Emka.
Kopaliński W. (1990). Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kopaliński W. (2003). Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Rytm.
Mieletinski E. (1981). Poetyka mitu, przeł. J. Dancygier. Warszawa: PIW.
Pezda A. (2012). Historia i mit. Gazeta Wyborcza, 23.03.2012, s. 5.
Stefanicki R. (2012). Wojny oliwne. Sadzenie i niszczenie drzew oliwkowych stało się w Palesty-nie namiastką działań wojennych. Gazeta Wyborcza, 23.03.2012, s. 11.
Tokarski S. (1989). Sztuki walki. Ruchowe formy ekspresji filozofii Wschodu. Szczecin: Glob.
Turner V. (2005). Gry społeczne, pola i metafory. Symboliczne działanie w społeczeństwie, przeł.
W. Rusakiewicz. Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Vattimo G. (2006). Koniec nowoczesności, przeł. M. Surma-Gawłowska. Kraków: Universitas.
Zawojski P. (2008). Czas cyberprzestrzeni. W: K. Wilkoszewska (red.), Czas przestrzeni (s. 281–
289). Kraków: Universitas.
Zielonka I. (2012). Iaido i iaijutsu – japońska tradycyjna szermierka. Dostępne na: http://www.
macierz.org.pl/artykuly/joga_i_budo/iaido_iaijutsu-japonska_tradycyjna_szermierka.html (10.04.2012).
Žižek S. (2001). Przekleństwo fantazji, przeł. A. Chmielewski. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wro-cławskiego.