3. Postawy i wzorce korzystania z TIK
3.5. Postawy nauczycieli wobec TIK w edukacji
Źródło: badanie ankietowe CAWI wśród dyrektorów szkół (n=366).
Jedynie 8% prowadziło z jego wykorzystaniem dokumentację szkolną, a jeszcze mniej dyrektorów używało TIK do wypełniania sprawozdań, ankiet, zaświadczeń, raportów i innego rodzaju dokumentów. Tylko jeden respondent wskazał, iż wykorzystuje TIK w celu przygotowania i wysłania oficjalnej korespondencji przy pomocy poczty elektronicznej. Może być to spowodowane tym, iż często takie zadania wykonuje sekretarka w imieniu dyrektora szkoły.
W niniejszym pytaniu pojawiły się także warianty odpowiedzi, które nie zostały wybrane przez żadnego z respondentów. Nikt w grupie dyrektorów nie wskazał, iż stosuje TIK do przeprowadzania ewaluacji zewnętrznej lub wewnętrznej szkoły oraz do sporządzania zamówień publicznych. Tylko jeden dyrektor w całej grupie respondentów przyznał, iż wcale nie stosuje TIK do działań związanych z pełnieniem funkcji dyrektora szkoły.
Zaprezentowane w tym rozdziale wyniki pozwalają dokładniej scharakteryzować wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w szkole. Trzeba jednak pamiętać, że dyrektorzy nie byli grupą docelową programu „Cyfrowa szkoła” i nie mieli korzystać ze sprzętu zakupionego w jego ramach (chyba, że pełnili równocześnie rolę nauczycieli). Stąd przedstawione tu informacje zarysowują jedynie kontekst wdrażania programu, a nie dotyczą jego efektów.
3.5. Postawy nauczycieli wobec TIK w edukacji
Nauczyciele to osoby, które mają największy bezpośredni kontakt z TIK w procesie nauczania. Stosowanie nowoczesnych technologii w pracy wymaga od nich nie tylko biegłości technicznej, ale także otwartości na nowe rozwiązania i innowacyjnego podejścia w swoim zawodzie. Dlatego też postawy nauczycieli względem stosowania TIK w nauczaniu są zróżnicowane i są wypadkową wielu różnych czynników.
Z odpowiedzi nauczycieli wykorzystujących TIK wynika, iż są świadomi, że w dzisiejszych czasach nieustanne doszkalanie się w zakresie nowoczesnych technologii jest nieuniknione. Jak sami mówili, ich uczniowie „żyją w świecie TIK”, dlatego nauczyciel powinien być dobrze zorientowany w
87 nowinkach technicznych i powinien być w stanie z nich korzystać. Warto jednak zachować równowagę, jak to podkreślał jeden z nauczycieli:
Zastosowanie TIK w szkole wymuszają czasy, w których żyjemy. Nasi uczniowie żyją w świecie TIK, jednak nauczyciel powinien czuwać nad mądrym wykorzystaniem dostępnych środków i znaleźć złoty środek. Pamiętajmy, że TIK jest narzędziem, a nie celem samym w sobie.
W kwestii stosowania TIK w nauczaniu opinie nauczycieli są podzielone. Bardzo często podkreślano, że przygotowanie lekcji z wykorzystaniem nowoczesnych technologii wymaga zdecydowanie większego nakładu pracy oraz czasu, niż przy użyciu tradycyjnych metod. Dokładając do tego fakt, iż ta dodatkowa praca nie ma zwykle, zdaniem nauczycieli, odzwierciedlenia w dodatkowych wynagrodzeniach, może być zrozumiałe, iż stosowanie TIK na lekcjach wzbudza czasami niechęć nauczycieli. Poniżej przytoczona opinia jest podzielana przez dużą część badanych nauczycieli.
Wyszukiwanie odpowiednich, potrzebnych treści, materiałów, oprogramowania już zajmuje czas. Wbrew pozorom, opracowanie lekcji za pomocą TIK pochłania dużo pracy.
Ponadto, część nauczycieli podchodzi sceptycznie do nadmiernej „cyfryzacji” procesu nauczania. Zależnie od nauczanego przedmiotu, nauczyciele twierdzili, iż tradycyjne metody nauczania są niezastąpione i TIK powinny być jedynie uzupełnieniem lub urozmaiceniem zajęć:
Uważam, że dzieci nie potrafią się wypowiadać ani pisać i winny jest Internet, skróty, gotowe prezentacje, zero myślenia dzieci, TIK to dla mnie kolejny etap obniżania kreatywności uczniów... przykre, ale prawdziwe...
Wielu nauczycieli było niepewnych swoich umiejętności w zakresie przygotowania zajęć z wykorzystaniem TIK oraz obsługi sprzętu w czasie lekcji, co znacząco wpływało na ich postawę względem nowoczesnych technologii:
Jestem umiarkowanym entuzjastą „Cyfrowej szkoły” z kilku powodów. Jednym z nich jest jeszcze niezbyt doskonała umiejętność posługiwania się sprzętem i korzystania z oprogramowań.
Pomimo faktu, iż stosowanie TIK na lekcjach wymagało od nauczycieli dodatkowego zaangażowania, często przejawiali oni pozytywną postawę względem wykorzystywania nowych technologii w nauczaniu.
Po pierwsze, stosowanie TIK podnosi znacznie atrakcyjność lekcji, a co za tym idzie zainteresowanie i zaangażowanie uczniów. Ma to pozytywny zwrotny wpływ na nauczycieli, którzy czują się bardziej docenieni i mają większą motywację do pracy. Widać to w poniższych wypowiedziach nauczycieli:
Możliwości, które stworzył program „Cyfrowa szkoła” – znacząco wpłynął na atrakcyjność lekcji i zmotywował mnie do wysiłku.
Dzięki „Cyfrowej szkole”, możliwości korzystania z TIK, obserwuję u siebie samej wzrost motywacji do pracy.
Nauczyciele pracujący z TIK przejawiali też większe zadowolenie ze swojej pracy. Korzystając z TIK na zajęciach mieli poczucie pracy w nowoczesnej, dobrze rozwiniętej szkole:
88
Stosowanie narzędzi TIK świadczy o nowoczesności szkoły. (…) Jestem bardzo zadowolona i widzę, że uczniowie również.
Dobrym podsumowaniem może być wypowiedź jednego z dyrektorów, na temat stosowania TIK przez nauczycieli w jego szkole:
Stosowanie TIK w naszej szkole wspomaga i doskonale uzupełnia tradycyjny proces nauczania. Przekłada się na wzrost motywacji oraz poprawę wyników w nauce, pomaga w indywidualizacji, daje poczucie zadowolenia uczniom i nauczycielom. Jednocześnie wzrasta możliwość odniesienia sukcesu przez uczniów. Uczniowie uczą się efektywniej przy wykorzystaniu TIK, bardziej angażują w pracę, chętniej realizują powierzone im zadania.
Tabela 24. Dwie strony wykorzystywania TIK w nauczaniu zdaniem nauczycieli
MOŻLIWOŚCI I SZANSE ZWIĄZANE ZE STOSOWANIEM TIK
TRUDNOŚCI I ZAGROŻENIA ZWIĄZANE ZE STOSOWANIEM TIK
Wzrasta atrakcyjność lekcji Przygotowanie zajęć z użyciem TIK
wymaga dużego nakładu czasu i pracy
Uczniowie są bardziej zaangażowani w lekcje
Korzystanie z TIK wymaga pewnej biegłości w obsłudze sprzętu oraz znajomości oprogramowania
Wzrasta motywacja zarówno uczniów, jak i nauczycieli
Uczniowie niedostatecznie rozwijają podstawowe umiejętności (np. ręcznego pisania, czytania,
bezpośredniej komunikacji)
Najlepsze efekty daje w połączeniu z tradycyjnymi metodami nauczania
Brak dodatkowego wynagrodzenia za większy wkład pracy w przygotowanie zajęć
Źródło: badanie ankietowe CAWI wśród nauczycieli.
Podsumowując, postawy nauczycieli względem stosowania TIK w nauczaniu są mocno zróżnicowane. Począwszy od dość sceptycznego nastawienia, spowodowanego najczęściej nadmiarem obowiązków, brakiem czasu i brakiem adekwatnego zdaniem badanych wynagrodzenia za dodatkową pracę, aż do podejścia bardzo entuzjastycznego, przejawianego przez niektórych nauczycieli.
Jednakże, co jest spójne w większości tych postaw, to nacisk na zachowanie „złotego środka”, a więc odpowiednich proporcji pomiędzy nowoczesnym podejściem, a tradycyjnymi metodami nauczania. Nauczyciele zgodnie twierdzą, iż TIK przynosi doskonałe efekty, gdy jest stosowany jako wsparcie procesu, a nie staje się jedyną wykorzystywaną metodą. Doskonale widać to w krótkiej wypowiedzi jednego z nauczycieli:
TIK tak, ale z umiarem!
Niektóre wypowiedzi dotyczące zachowania proporcji między tradycyjnymi a nowoczesnymi metodami nauczania mogą jednak budzić obawy, czy niektórzy nauczyciele nie traktują TIK jako „gadżetu”,
89 stanowiącego jedynie mało istotny dodatek w nauczaniu prowadzonym dotychczasowymi technikami. Przykładowo, jeśli nauczyciel prowadzi jedynie wykład, korzystając z tablicy interaktywnej dokładnie tak samo, jak ze zwykłej tablicy szkolnej, to nie wnosi to żadnej nowej jakości do procesu nauczania. W ten sposób nauczyciel zatrzymuje się na pierwszym wyróżnianym w literaturze (Miller, Glover, Averis, & Door, 2004) poziomie wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych, a tkwiący w nich potencjał dydaktyczny zostaje zaprzepaszczony. Weryfikacja, czy taka sytuacja ma miejsce w szkołach, może stanowić przyczynek do analizy tego zagadnienia w kolejnych latach szkolnych.