Ile powinna wynosić optymalna aktywność ruchowa ucznia dziennie i dlaczego?

Wyniki badań prowadzonych w wielu krajach wskazują, że aktywność fizycz-na całych społeczeństw zarówno osób dorosłych, jak i dzieci i młodzieży jest dalece niezadowalająca. Dane przedstawione w rozdziale Poziom aktywności fizycznej i jej formy wśród współczesnej populacji dzieci i młodzieży (rozdz.

I tej części opracowania) potwierdzają fakt, że zbyt mała aktywność ruchowa dotyczy około 70% populacji polskich dzieci i młodzieży. Stanowi to poważ-ne zagrożenie dla zdrowia poprzez rozwój epidemii otyłości i innych chorób niezakaźnych, w których ważnym czynnikiem ryzyka jest brak aktywności fizycznej. Skłoniło to ekspertów z wielu krajów do opracowania zaleceń do-tyczących poziomów aktywności fizycznej korzystnie wpływających na stan zdrowia i przyczy niających się do obniżania ryzyka chorób cywilizacyjnych związanych z małą aktywnością ruchową. Prace podjęto w latach osiemdzie-siątych ubiegłego wieku i, w zależności od aktualnej wiedzy, zalecano inny czas trwania dziennej aktywności fizycznej (tabela 2).

Zalecenia The European Youth Heart Study oparto na wynikach badań (przeprowadzonych w trzech europejskich krajach, u dzieci 9- i 15-letnich, uprawiających aktywność fizyczną), w których stwierdzono zmniejszenie na-silenia czynników ryzyka rozwoju choroby wieńcowej serca w porównaniu do mniej aktywnych rówieśników. Natomiast zespół ekspertów opracowujących

198

w 2005 r. stanowisko American Heart Association, poparte przez American Academy of Pediatrics, dotyczące zasad żywienia dzieci i młodzieży stwier-dził, że każde dziecko powinno poświęcać co najmniej 60 minut dziennie na zabawę lub aktywność fizyczną o umiarkowanej lub dużej intensywności. Za wysiłek o dużej intensywności uważa się aktywność ruchową powodującą przyspieszone bicie serca, przyspieszenie oddechu i pojawienie się uczucia gorąca. Jeżeli dziecko systematycznie uprawia jakąś formę tej aktywności, np. codziennie pokonuje pieszo długą drogę do szkoły, czy dojeżdża do szko-ły na rowerze, wtedy dzienna aktywność fizyczna może wynosić 30 minut dowolnego typu ruchu o umiarkowanej i dużej intensywności.

Tabela 2. Historia zaleceń co do czasu trwania dziennej aktywności fizycznej dla dzieci i młodzieży

Rok Instytucja Zalecany czas trwania

1988 American College of Sport

Medicine, USA 20-30 min/dziennie 1998 Health Education Authority,

Wielka Brytania 60 min/dziennie dla wszystkich 30 min/dzień dla mało aktywnych 2006 The European Youth Heart

Study 90 min/dziennie, aby zapobiegać chorobom układu krążenia

Uprawiana aktywność fizyczna powinna zawierać trzy elementy: ćwi-czenia aerobowe, oddychanie i ćwićwi-czenia rozciągające mięśnie. Ćwićwi-czenia aerobowe podczas ich wykonywania wymagają zwiększonego wysiłku, po-budzają układ sercowo-naczyniowy i powodują użycie dużych grup mięśni.

Zalecane jest, aby w większości dni w tygodniu uprawiać około 30 minut ćwiczeń aerobowych (np. jeździć na rowerze, biegać, tańczyć, wchodzić po schodach). Możliwe jest podzielenie ćwiczeń na trzy dziesięciominutowe od-cinki. Poziom intensywności ćwiczeń powinien być na tyle duży, aby osią-gnąć przyspieszone bicie serca i zapewnić głęboki oddech.

Polska jako jeden z nielicznych krajów w Europie zwiększyła liczbę go-dzin wychowania fizycznego dla młodzieży w wieku 10-16 lat do 4 godz.

w tygodniu, ale nie można uznać 4 zajęć/tydzień (180 min) za wystarczają-cą aktywność fizyczną, która może zapobiegać rozwojowi otyłości i innym czynnikom ryzyka chorób przewlekłych u młodzieży. Konieczne jest zatem upowszechnianie wśród młodzieży potrzeby codziennej, dodatkowej aktyw-ności fizycznej. W kilku krajach (np. w USA, Kanadzie, Hiszpanii) na bazie zaleceń opracowano propozycje aktywności fizycznej dla dzieci i młodzie-ży, przedstawione graficznie w postaci tzw. piramidy aktywności fizycznej (ryc. 3), której rozszerzoną wersję ujęto w tabeli 3.

199

Piramida obrazuje prawidłowy rozkład różnych form aktywności fizycznej pozwalający na utrzymanie dobrej kondycji fizycznej i zdrowia. Formy aktyw-ności znajdujące się na dole piramidy powinny być wykorzystywane częściej (codziennie) niż aktywność znajdująca się bliżej wierzchołka piramidy, czyli czynności niewymagające aktywności fizycznej, które należy ograniczać.

Aby skutecznie zachęcić dzieci i młodzież do zainteresowania się aktyw-nością fizyczną, ćwiczenia powinny być przyjemne i zróżnicowane, obejmo-wać lekcje wychowania fizycznego i SKS w szkole oraz aktywność sportową lub rekreacyjną w czasie wolnym. Na zwiększenie aktywności fizycznej dzie-ci ogromny wpływ ma wiedza, motywacja i aktywność rodziców, którzy po-przez dawanie dobrego przykładu i organizowanie rodzinnych, rekreacyjnych zajęć sportowych oraz branie w nich udziału z dziećmi, a także zachęcanie do aktywności fizycznej w domu, szkole i z przyjaciółmi, kształtują postawy prozdrowotne i wyrabiają w dzieciach nawyk aktywnego odpoczynku.

Dobrą pomocą dydaktyczną dla nauczycieli w realizacji procesu wspierania uczniów w rozwoju zdrowotnym, fizycznym i psychicznym jest wartościowa zbiorowa publikacja Edukacja fizyczna w nowej szkole pod redakcją profesora T. Maszczaka z Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie (2007 r.).

Motywowanie dzieci i młodzieży do podejmowania zalecanej ilości aktyw-ności ruchowej ma ogromne znaczenie w związku z coraz częstszym

występo-Każdego dnia próbuj zwiększyć swoją aktywność

Ogranicz!

2-3 razy w tygodniu

3-5 razy w tygodniu

Codziennie Najczęściej jak to możliwe Chodź po schodach zamiast jeździć windą!

Wychodź na spacer z psem!

Jeździj na rowerze lub spaceruj!

Chodź pieszo zamiast jechać autobusem!

Chodź po zakupy!

Baw się na powietrzu!

Sporty rekreacyjne (co najmniej 20 min. jednorazowo)

piłka nożna, koszykówka, siatkówka, tenis Ćwiczenia aerobowe

(co najmniej 20 min. jednorazowo) szybki marsz, rower, pływanie, jazda na desce, wrotkach

uelastycznienie ciała, komputerowe, siedzenie

do 30 min dziennie

Aktywność fizyczna powinna być źródłem radości i zadowolenia

Ryc. 3. Piramida aktywności fizycznej dla dzieci i młodzieży

Źródło: [Red.:] B. Merino, E. Briones, Physical activity and health in children and ado-lescents. A guide for all adults involved in educating young people. Salud Publica, Madrid 2004 [opracowanie własne autorów rozdziału].

200

waniem w coraz młodszym wieku chorób niezakaźnych (cukrzycy, nadciśnie-nia tętniczego, otyłości, chorób układu krążenadciśnie-nia, nowotworów, wad postawy, nerwic itp.), występujących dotychczas głównie u osób dorosłych. Dużą rolę do odegrania w promowaniu zalecanej aktywności fizycznej mają nauczyciele wychowania fizycznego i wychowawcy młodzieży, którzy poprzez swoje za-angażowanie mogą:

– rozbudzać zainteresowania aktywnością ruchową,

– wspierać uczniów w działaniu i podsuwać ciekawe propozycje aktywnych zabaw,

– rozwijać umiejętności projektowania i organizowania przez uczniów zajęć ruchowych,

– rozwijać umiejętności współpracy w zespole i poczucia radości ze wspól-nej zabawy,

– być otwartymi na propozycje uczniów,

– angażować i zachęcać do ćwiczeń uczniów mniej sprawnych ruchowo i otyłych,

– stosować atrakcyjne formy i metody zajęć oparte na współzawodnictwie i współdziałaniu,

– organizować turnieje, konkursy, zawody, wycieczki krajoznawcze,

– współdziałać z rodzicami, organizacjami młodzieżowymi, sportowymi, sa-morządem lokalnym.

Współdziałanie szkoły i rodziców daje dużą szansę na zmianę stylu ży-cia młodych ludzi na bardziej aktywny, co ma ogromne znaczenie w pro-mocji zdrowia i zapobieganiu rozwojowi wielu chorób. Aby jednak aktyw-ność ruchowa była podstawą promocji zdrowia, należy umożliwić dzieciom i młodzieży powszechny dostęp do obiektów sportowych i terenów zabaw ruchowych oraz zapewnić możliwość uczestniczenia w codziennych zaba-wach ruchowych, ćwiczeniach fizycznych i sportowych w szkole i w pobliżu miejsca zamieszkania. Takie szanse stwarza podpisana 14 listopada 2007 r.

przez Rzecznika Praw Obywatelskich i Dyrektora Instytutu Żywności i Ży-wienia „Karta ŻyŻy-wienia i Aktywności Fizycznej Dzieci i Młodzieży w Szko-le”, w której w punkcie 9. i 10. zapisano:

„9. Dzieci powinny mieć w szkole monitorowaną masę i wysokość cia-ła; dzieci z zaburzeniami stanu odżywienia muszą podlegać dyspanseryzacji i mieć zapewnioną specjalistyczną opiekę medyczną.

10. Dzieci powinny mieć w szkole monitorowaną sprawność fizyczną – dzieci z nadwagą i otyłością powinny być objęte programem aktywności fi-zycznej, dostosowanym do ich potrzeb; dzieci z obniżoną sprawnością fizycz-ną z przyczyn chorobowych powinny być otoczone specjalistyczfizycz-ną opieką medyczną; dzieci z zaburzeniami statyki ciała powinny mieć w szkole zapew-niony dostęp do odpowiedniej dla siebie korektywy”.