2.1. Charakterystyka: A. elementy niepodzielane powszechnie, ale pojawiające się w niektórych środowiskach; B. Sądy skrajne, jednostkowe.
2.2. Obszary, w których mogą występować te elementy obrazu: wypowiedzi liderów opinii, ekspertów; artykuły prasowe’ film, literatura.
Koniec tabeli 1.
Źródło: opracowanie własne.
Str. 41
Podział na dwa poziomy analizy zarysowujący się wyraźnie w modelu jest zabiegiem o charakterze arbitralnym. Jako zamysł metodologiczny miał na celu ułatwienie zaprezentowania wyników badań w sposób bardziej przejrzysty. W tę wyjściową strukturę obrazu Polski i Polaków we Włoszech powinny się wpisywać poszczególne elementy obrazu wyłaniające się w czasie dociekań empirycznych. Zastosowanie powyższego modelu do badań nad obrazem okazało się przydatne jedynie
częściowo. Przede wszystkim dlatego, że zabrakło materiałów potrzebnych do wbudowania w strukturę obrazu na pierwszym poziomie analizy, czyli na poziomie stereotypu. Podstawowym źródłem, które pozwoliłoby na uzyskanie takiego
materiału, są rezultaty badań opinii publicznej. Przed przystąpieniem Polski do UE Eurobarometr, ośrodek badań opinii publicznej UE, przeprowadził we wszystkich krajach członkowskich Unii badania sprawdzające nastawienie do rozszerzenia UE na Wschód. W kolejnych latach Eurobarometr badał opinie obywateli krajów unijnych na różne tematy polityczno-społeczne. Wydano także broszurkę Jak Europejczycy postrzegają siebie [przypis 1.113.], ale jest to jedynie ogólne zestawienie nastrojów panujących wśród Europejczyków dotyczące różnych kwestii „europejskich”, bez uwzględnienia wzajemnego postrzegania przez różne narody wchodzące w skład Unii Europejskiej. Wśród materiałów dostępnych w archiwach włoskich instytutów statystycznych i ośrodków badania opinii publicznej (np. takich jak Istat czy Censis) nie znalazłam analiz dotyczących nastawienia Włochów wobec Polski i Polaków ani ogólnie – do nowych członków UE, już po rozszerzeniu. Na pisemną prośbę do instytucji Istat o wskazanie mi materiałów na temat postrzegania Polski i Polaków we Włoszech, otrzymałam odpowiedź, że Istat nie posiada w archiwach dokumentacji z takich badań. Najwidoczniej się ich nie prowadzi. Nie znalazłam w archiwach Censis [ przypis 1.114.] ani Istat odpowiedników polskich badań na temat sympatii i antypatii Polaków do innych narodów lub na temat dystansu społecznego wobec innych grup.
W Polsce badania postaw Polaków wobec cudzoziemców prowadzi regularnie co roku CBOS [ przypis 1.115.] . Sondaży na temat postaw wobec Polaków szukałam także na włoskich uczelniach.
Str. 42
Współcześnie dość często prowadzi się tam badania na temat postrzegania imigrantów przez Włochów, analizuje nastawienie obywateli włoskich do
cudzoziemców (i vice versa), mierzy stopień integracji imigrantów w społeczeństwie włoskim [ przypis 1.116.] . Ale pośród raportów z badań opublikowanych w ostatnich latach nie znalazłam analiz poświęconych kontaktom Włochów z Polakami oraz nastawienia społeczeństwa włoskiego do Polaków czy polskich imigrantów we Włoszech [ przypis 1.117.] .
Innym problemem, który pojawił się w badaniach nad obrazem przy użyciu przedstawionego wyżej modelu, były trudności z przeprowadzeniem jasnego podziału na elementy stereotypowe i te wybiegające poza stereotyp. W
rzeczywistości przejście między jedną a drugą kategorią bywa płynne. Same
stereotypy często różnią się pod względem stopnia rozpowszechnienia czy trwałości.
Elementy wybiegające poza stereotypowe ramy mogą niewiele oddalać się od
„typowego sposobu myślenia”, ale mogą też przybierać postać sądów skrajnych, jednostkowych, stojących w całkowitej sprzeczności z nurtem myślenia „typowego”,
„popularnego”. Ważne są okoliczności czasowe (jedne elementy tracą na sile wyrazu, inne wysuwają się na pierwszy plan), wreszcie – sposób postrzegania Polaków może być odmienny w zależności od danego środowiska Włochów, przynależności do danej grupy wiekowej czy zawodowej.
Różne poziomy wiedzy o Polsce i Polakach (stereotypy wyrażane przez opinię publiczną, sądy liderów opinii i ekspertów, wypowiedzi bardziej lub mnie
stereotypowe zawarte w prasie włoskiej czy wreszcie treści dotyczące Polski i Polaków przekazywane w wytworach kultury symbolicznej) nie mogą funkcjonować oddzielnie, w izolacji, ale wręcz przeciwnie – przenikają się wzajemnie i często dochodzi do zacierania się granic między nimi. Dlatego kwalifikowanie danego elementu obrazu i przyporządkowywanie go do kategorii „stereotyp” lub „nie-stereotyp” musi nosić cechę arbitralności [przypis 1.118.].
Osobnym problemem w badaniach nad przemianami obrazu jest określenie, jakie czynniki i w jakiej mierze na niego oddziałują. Często trudno jest rozpoznać i zadecydować, co jest czynnikiem wpływającym na kształtowanie się obrazu, a co obszarem, w którym elementy tego obrazu się przejawiają. Występuje tutaj
wielokrotne odwracanie się porządku zależności przyczynowo-skutkowej. Za
przykład niech posłużą mass media i ich rola w powstawaniu obrazu Polski i Polaków we Włoszech. Media są obszarem, w którym pojawia się i funkcjonuje wiele
elementów tego obrazu.
Str. 43
Nasuwa się pytanie o to, gdzie znajdują się źródła informacji, które o Polsce i Polakach przekazuje np. włoska prasa. Wypowiedzi zamieszczone w prasie mogą odzwierciedlać subiektywne sądy dziennikarzy od lat zajmujących się Polską i śledzących na bieżąco polskie sprawy. Jest to więc spojrzenie w pewnym sensie autorskie, przepuszczone przez filtr własnych obserwacji, wrażeń i opinii
poszczególnych dziennikarzy. Dziennikarze ci korzystają również z dostępnych im własnych źródeł informacyjnych (komunikatów agencji prasowych, wypowiedzi ekspertów współpracujących z mediami, informatorów etc.). Komunikaty medialne są jednak także pewnym odzwierciedleniem bieżącej sytuacji, ich twórcy analizują nastroje społeczne, obserwują zachowania ludzi, odnotowują ich wypowiedzi. Mass media odgrywają więc podwójną rolę: funkcjonują jako obszar, w którym pojawiają się i są rozpowszechniane elementy obrazu danej narodowości (w tym przypadku Polaków), obszar pozostający pod ciągłym wpływem z zewnątrz (informatorzy, eksperci pracujący dla mediów, nastroje społeczne etc.); ale także są czynnikiem kształtującym ten obraz, wpływającym na inne obszary, w których obraz się przejawia.
Jak odpowiedzieć więc na pytanie, czy to eksperci wpływają na media swoimi wypowiedziami na temat Polski i Polaków, czy może jest to opinia publiczna uciekająca się do stereotypów, które media tylko powtarzają i rozpowszechniają?
Czy może to właśnie media są początkiem, przyczyną takiego a nie innego
postrzegania Polaków we Włoszech? Może wypowiedzi ekspertów oraz nastawienie panujące w społeczeństwie zostały ukierunkowane przez serię artykułów prasowych lub programów telewizyjnych? Przeanalizowanie tych zależności byłoby ciekawym przedsięwzięciem, ale ocena wpływu poszczególnych czynników kształtujących obraz Polski i Polaków we Włoszech nie była celem moich badań. Moim
zamierzeniem było zrekonstruowanie tego obrazu przez zestawienie możliwie najpełniejszego zestawu elementów składowych i zarysowanie głównych tendencji przemian. Oczywiście, w trakcie badań zadawałam sobie pytanie, dlaczego, pod wpływem jakich wydarzeń i czynników obraz Polski i Polaków przybrał taką postać.
Przyjęłam, że na jego kształt mogły mieć wpływ m.in. następujące czynniki:
komunikaty medialne, działalność liderów opinii, zachowanie polskich imigrantów we Włoszech oraz ich relacje z włoskim społeczeństwem, kontakty polsko-włoskie na różnych polach: artystycznym, naukowym, politycznym; a także przemiany sytuacji politycznej, społecznej i gospodarczej w Polsce. Podkreślam, że moim celem nie była analiza wpływu żadnego z tych czynników na postrzeganie Polski i Polaków we Włoszech. Ich wyszczególnienie pomogło mi jedynie w nadaniu porządku analizie, formułowaniu pytań zadawanych ekspertom i doborze materiałów do badań.
Str. 44 Brak strony.
Str. 45
Rozdział 2. POSZUKIWANIA „POLSKOŚCI” NA WŁOSKIM TERENIE… O