Poziomy i reguły współpracy

4. Po co współpracować?

4. Po co współpracować?

4.1. Poziomy i reguły współpracy

Dotychczasowy przegląd rozmaitych przypadków współpracy szkół z instytucjami zewnętrznymi ujawnia olbrzymią różnorodność celów i motywacji współpracy, a także rozumienia samego pojęcia „współpraca”. Tak, jak zasygnalizowaliśmy już w raporcie, definicja współpracy układa się na pewnym continuum, którego wizualizację przedstawia Rysunek 3.

Rysunek 7. Continuum definicji współpracy (perspektywa badanych).

Współpraca w sensie wspólnego działania opartego na wypracowywanych na potrzeby tego dzia-łania reguł sytuuje się na szczycie piramidy. U jej podstawy znalazła się zwykła interakcja instytucji, kontakt ich przedstawicieli, który nie przebiega wedle jakichkolwiek reguł instytucjonalnych. Dalej sytuują się wszelkie przykłady wymiany rynkowej, zakupy i sprzedaż dóbr i usług. Kolejna kategoria, to te spośród przypadków współpracy, które dają się zaklasyfikować jako działania podlegające for-malnym regułom współpracy, przede wszystkim prawa. Ostatnia kategoria dotyczy tych wypadków wspólnego działania, które wymagały wypracowania nowych reguł współpracy. Za wyróżnionymi przykładami współpracy stoi pewna ukryta hierarchia – im wyżej pniemy się na diagramie, tym wy-padki współpracy są bardziej złożone i wymagające. Ponadto, w ramach poszczególnych przykła-dów, można zaobserwować jednocześnie kilka lub wszystkie wyróżnione szczeble współpracy. Z kolei biorąc pod uwagę inne wymiary analizy, takie jak cele, czy motywacje do współpracy, można dopatrzeć się w nich pewnych cech wspólnych – na współpracę, niezależnie od poziomu, składają

Wymiana zasobów oparta na wspólnym działaniu, wypracowanie

nowych reguł współpracy

Wymiana zasobów wedle reguł rynkowych / Wymiana zasobów

uregulowana prawnie

Interakcja instytucji – kontakt personalny przedstawicieli

4.1. Poziomy i reguły współpracy

4. Po co współpracować?

się dwa podstawowe elementy: reguły współpracy oraz zasoby. Takie spojrzenie na relacje szkoły z jej otoczeniem instytucjonalnym zdaje się w jakiejś mierze porządkować rzeczywistość. Odwo-łując się do typologii poziomów współpracy, można wskazać cztery podstawowe kategorie reguł współpracy:

• Reguły osobiste – oparte na treści ról społecznych osób wchodzących w interakcje;

• Reguły rynkowe – ustalające zasady wymiany dóbr i usług;

• Reguły instytucjonalne – wynikające z regulacji prawnych;

• Reguły specyficzne – wypracowane w przypadku współpracy konkretnych instytucji.

Najciekawsze wydają się te przykłady współpracy, które wykraczają poza kontakty osobiste przedsta-wicieli instytucji, standardowe sytuacje zakupu produktów/usług przez szkoły lub podnajmowania szkolnych sal innym instytucjom, czy też współpracy wynikającej z treści ustaw i rozporządzeń. Zdarza się, że współpraca szkoły z inną instytucją wykracza poza wskazane tu reguły – wymaga stworzenia nowych zasad współpracy. W praktyce każda z wymienionych form współpracy może zostać kreatyw-nie rozszerzona w oparciu o dodatkowe reguły. Osobisty kontakt przedstawicieli dwóch instytucji lub kontakty wynikające z regulacji ustawowych mogą przerodzić się w bliższą, mniej lub bardziej sforma-lizowaną współpracę. Ogólną wytyczną dla tworzenia nowych reguł współpracy wydaje się być za-wsze zasada wzajemności – przepływ zasobów w ramach współpracy, zwłaszcza tej rozszerzonej, jest niemal zawsze symetryczny. Dla przykładu współpraca szkoły z organizacją kombatancką przyjmuje charakter wymiany, choć nie towarzyszą jej przepływy finansowe – na jej potrzeby ustalono specyficz-ne reguły współpracy, które dobrze funkcjonują w tym konkretnym przypadku. Współpraca zasadza się

na użyczaniu przez szkołę sali na biuro dla działalności kombatantów, gdzie spotykają się raz w miesiącu. Ci drudzy uczestniczą w szkolnych uroczystościach (apele, zakończenie roku szkolnego itp.) oraz w tzw. ży-wych lekcjach historii (przychodzą na lekcje i opowiadają o latach okupacji) [Raport cząstkowy: L01]

Spostrzeżenie o symetrycznym charakterze współpracy wymaga trafnego zidentyfikowania zaso-bów szkoły oraz jej partnerów. Na podstawie badania wyróżniono, przywoływane już na początku raportu, cztery podstawowe kategorie zasobów, którymi dysponuje szkoła:

Zasoby finansowe

Szkoła – przykłady: Szkoła dysponuje budżetem, z którego może finansować zakup pomocy

szkolnych, artykułów biurowych, higienicznych, usług ochrony szkół, itp. Na zasoby finansowe szkół można jednak spojrzeć szerzej. W przypadku niektórych działań organizowanych za pośrednictwem szkół (np. kiermasze podręczników szkolnych, wycieczki szkolne) – szkoła dysponuje, pośrednio, zasobami rodziców swoich wychowanków. W tym sensie szkoła staje się cennym partnerem dla przedsiębiorstw, które są zainteresowane sprzedażą dóbr/usług uczniom lub ich rodzicom.

Partnerzy instytucjonalni szkoły – przykłady: Jednostki organizacyjne pomocy społecznej

wspie-rają materialnie i finansowo najbiedniejszych wychowanków szkoły. Zdarza się również, iż wsparcie MOPSu zostaje przeznaczone na remont stołówki. W tej samej kategorii warto wskazać na rozmaite przedsiębiorstwa, które wspierają szkołę i jej uczniów materialnie – fundują nagrody w konkursach, przekazują żywność na szkolną stołówkę, kupują słodycze dla dzieci na rozmaite święta i szkolne uroczystości.

Zasoby materialne

Szkoła – przykłady: Szkoły dysponują pomieszczeniami, salami gimnastycznymi a nierzadko

jesz-cze bardziej rozbudowaną infrastrukturą sportową. Tego rodzaju zasoby mogą stanowić istotny element działalności dla klubów sportowych, lokalnych stowarzyszeń, orkiestr i wielu innych orga-nizacji, które potrzebują pomieszczeń na spotkania, próby i treningi. Szkoła może je im udostępniać odpłatnie lub nie pobierając żadnego wynagrodzenia.

Partnerzy instytucjonalni szkoły – przykłady: Szkoły korzystają z gminnej infrastruktury

sporto-wej, bibliotek publicznych. Zdarzało się, że próby przed ważnymi uroczystościami odbywały się, np. w parafii. Istotnymi zasobami materialnymi dysponują również gminne ośrodki kultury.

4.1. Poziomy i reguły współpracy

4. Po co współpracować?

Zasoby ludzkie

Szkoła – przykłady: W tej kategorii za oczywisty ‘zasób’ szkoły należy uznać jej pracowników,

przede wszystkim nauczycieli, którzy angażują się w wiele ponadprogramowych działań szkoły na zasadzie wolontariatu. Przygotowania dzieci do przedstawień lub występów artystycznych na gminnych uroczystościach, promocja szkoły poprzez artykuły w lokalnej gazetce – to wszystko wy-maga dodatkowego zaangażowania ze strony nauczyciela, który bierze na siebie brzemię dodatko-wej współpracy swojej szkoły. Interpretując kwestię zasobów ludzkich szkoły nieco szerzej, można stwierdzić, że w pewnym sensie należą do nich również uczniowie szkoły. Udział szkoły w oficjal-nych uroczystościach jest ważny nie tylko w związku z jej zaangażowaniem w przygotowanie ich programu artystycznego – zaangażowanie szkoły gwarantuje odpowiednią frekwencję na ważnych wydarzeniach. Poprzez szkołę łatwiej jest zmobilizować dzieci i ich rodziców do uczestnictwa w lo-kalnym wydarzeniu lub akcji społecznej. Przypadki zaangażowania dzieci w akcje „Sprzątania Świata” współorganizowane z nadleśnictwem lub akcji ekologicznych promujących idę recyklingu pokazu-ją, jak w praktyce, dla realizacji szczytnych celów społecznych (a czasem towarzyszących im celów biznesowych, jak to ma się w przypadku zbiórek materiałów wtórnych) można wykorzystać pracę dzieci. Zdarzało się, że za otrzymaną pracę dzieci otrzymywały wynagrodzenie, czasem pieniądze zarobione w trakcie zbiórek przekazywano na szczytny cel charytatywny. Niemniej warto zauważyć, że w wypadku podobnych akcji zasobem, który tkwi u źródła współpracy szkoły z inną instytucją, jest de facto praca uczniów.

Partnerzy instytucjonalni szkoły – przykłady: Praca społeczna na rzecz szkoły przybiera rozmaite

formy – może polegać na zaangażowaniu rodziców w przygotowanie szkolnej wigilii, lekcji przyro-dy współprowadzonej przez leśnika, pogadance z policjantem w ramach profilaktyki bezpieczeń-stwa itp.

Zasoby symboliczne

Szkoła – przykłady: Do zasobów symbolicznych należy zaliczyć przede wszystkim informacje –

głównie te dotyczące uczniów i ich sytuacji rodzinnej. Szkoły współpracując z jednostkami po-mocy społecznej, policją, sądami lub poradniami psychologiczno-pedagogicznymi mogą dzielić się takimi informacjami. Innym przykładem zasobów symbolicznych jest kapitał wizerunkowy szkoły. Szkoła podstawowa i jej uczniowie budzą ciepłe skojarzenia, wszelka pomoc materialna lub finansowa dla szkoły lub jej uczniów spotyka się z raczej pozytywnym odbiorem społecznym. Niemniej szlachetna w swej intencji pomoc dla byłych więźniów mogłaby już nie budzić tak pozy-tywnych emocji. Dlatego instytucje lub przedsiębiorstwa, dostrzegają we wspieraniu szkoły bez-pieczną strategię budowania swojego wizerunku. Warto dostrzec ten element, pozornie bezintere-sownego wsparcia, jakiego udzielają szkołom rozmaite przedsiębiorstwa. Tam, gdzie nie mamy do czynienia z oczywistymi elementami strategii marketingowej obliczonej na dotarcie z konkretnym produktem do dzieci bądź rodziców, pomoc materialna lub finansowa udzielana szkole może słu-żyć budowaniu pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa w lokalnej społeczności. Czasem ta-kim działaniom nie przyświeca nawet wyraźnie zasygnalizowana intencja – ludzie wspierają szko-łę, w swoim odczuciu, zupełnie bezinteresownie lub dlatego, że do szkoły uczęszczają ich dzieci. W społecznym odbiorze takie akty przekładają się na lepszy wizerunek instytucji. Wydaje się, że na podobnej zasadzie z kapitału wizerunkowego szkoły korzystają władze samorządowe. Reprezen-tacje szkół podstawowych bardzo często biorą udział w gminnych uroczystościach. Można zary-zykować twierdzenie, że tym samym pełnią funkcję ocieplania wizerunku władzy i uświetniania gminnych uroczystości. Występ artystyczny dzieci ze szkoły podstawowej stanowi nie tylko atrak-cję, ale stawia organizatorów wydarzenia w korzystniejszym świetle – innymi słowy pozytywny wi-zerunek szkoły udziela się również instytucji, z którą ta podjęła współpracę w zakresie konkretnych uroczystości.

Partnerzy instytucjonalni szkoły – przykłady: Informacje na temat uczniów i ich sytuacji

rodzin-nej stanowią ważny kontekst dla działań pedagogiczno-wychowawczych realizowanych w szkole. Dlatego wiele instytucji, które posiadają istotne i relewantne dla szkoły informacje na temat jej