Współpraca obligatoryjna i dobrowolna – odmienne perspektywy, odmienne definicje

4. Po co współpracować?

uczniów dzielą się nimi z dyrektorem/nauczycielami. W posiadanie takich informacji mogą wejść rozmaite organy porządkowe, księża, pracownicy poradni psychologiczno-pedagogicznych, itp.

4.2. Współpraca obligatoryjna i dobrowolna – odmienne perspektywy, odmienne definicje

Wątek współpracy obligatoryjnej i dobrowolnej pojawiał się już w rozdziale dotyczącym typów insty-tucji, z którymi szkoły podejmują współpracę. Za przykłady współpracy obligatoryjnej, można uznać te sytuacje, w których współpraca instytucji odbywa się wedle reguł instytucjonalnych, znajdują-cych zakorzenienie w ustawach lub rozporządzeniach. Taka definicja wykracza nieco poza intuicyjne rozumienie obligatoryjności współpracy, którą w najwęższym rozumieniu można było sprowadzić do sytuacji, w których szkoła musi, na mocy aktów prawnych, współpracować z innymi instytucjami. W praktyce przepisy prawne, które wprost nakazują szkole współpracę z jakimiś instytucjami jest niewiele, dotyczą one, np.: relacji z organami nadzoru pedagogicznego, organami prowadzącymi, okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi w zakresie przeprowadzanych egzaminów i sprawdzia-nów, szkołami wyższymi oraz zakładami kształcenia nauczycieli w organizacji praktyk pedagogicz-nych. Często te obligatoryjne relacje dotyczą spraw mało istotnych z punktu widzenia statutowych zadań szkoły – np.: obligatoryjność współpracy z ośrodkami pomocy społecznej dotyczy zbierania dokumentów do przetwarzania danych w związku z przekazywaniem uczniom należnej im pomocy materialnej lub stypendiów szkolnych38. Szkoła jest przestrzenią działalności bardzo wielu instytucji, zwłaszcza publicznych, dla których organem założycielskim jest gmina, stąd tak wiele wskazań na fakt, iż współpraca ma charakter obligatoryjny – z tym, że obligatoryjność dotyczy najczęściej tych zewnętrznych instytucji, a nie samej szkoły.

Znacznie częściej przepisy są mniej kategoryczne – ustawa może wskazywać pewne obszary współpracy lub przygotowywać podłoże współpracy, nie oznacza to jednak, że są to obszary współpracy obligatoryjnej. Materiał, którym dysponujemy, dostarcza jednak innych ciekawych wniosków – pozwala przeanalizować to, które z przypadków współpracy przedstawiciele szkół uznają za działania obligatoryjne, a które mają w ich opinii wymiar dobrowolny. Ponadto, ponie-waż o wskazanie instytucji oraz określenie charakteru ich współpracy ze szkołami proszono w wy-padku szkół podstawowych i gimnazjów zarówno dyrektorów, jak nauczycieli, możemy skonfron-tować te dwa obrazy i pokazać, na czym polega różnica w perspektywie osób zarządzających szkołami oraz nauczycieli, którzy nierzadko są głównymi animatorami współpracy szkół z innymi instytucjami. W analizie użyteczne mogą okazać się prezentowane w niniejszym rozdziale grafy, które przedstawiają wskazania, jakich dokonywali badani dyrektorzy i nauczyciele (analiz dokona-no w odniesieniu do szkół podstawowych). Na pomarańczowo na grafach oznaczodokona-no przypadki współpracy definiowanej przez badanych jako obligatoryjne. Kolor czerwony symbolizuje wska-zania na instytucje, z którymi szkoły podejmują, w opinii dyrektora lub nauczyciela, współpracę dobrowolną.

Poniżej prezentujemy mapę wskazań, których dokonali respondenci ze szkoły podstawowej w jed-nym z małych miast [L04]. Jako instytucje, z którymi szkoła podejmuje obligatoryjną współpracę, dyrektor szkoły wskazał: kuratorium oświaty, radę rodziców, zespół ekonomiczno-administracyjny placówek oświatowych (jednostka budżetowa gminy) oraz gminny ośrodek pomocy społecznej. Tych instytucji nie wskazał już pracownik szkoły – w zasadzie jedyna instytucja, którą obaj respon-denci uznali za obligatoryjnego partnera szkoły to Urząd Gminy. Jednocześnie, wśród instytucji, któ-re wskazał pracownik, nie znalazła się żadna, o któktó-rej nie wspomniałby dyktó-rektor szkoły. Jednocześnie ten ostatni wskazał znacznie więcej szkół. W wypadku tej szkoły osią współpracy szkoły z innymi instytucjami zdaje się być dyrektor szkoły. Podobnie sytuacja przedstawiała się w jednym ze śred-nich miast – tu również wskazania pracownika szkoły stanowiły podzbiór wskazań dyrekcji. Mapy, jak ta prezentowana na poniższym diagramie, niekoniecznie muszą dawać pełen obraz otoczenia

4.2. Współpraca obligatoryjna i dobrowolna – odmienne perspektywy, odmienne definicje

4. Po co współpracować?

instytucjonalnego szkoły. Alternatywne wyjaśnienie można oprzeć na efekcie selekcji – pracowni-ków szkoły, z którymi prowadzono wywiady, a którzy wskazywani byli przez dyrektorów, co w pew-nych sytuacjach mogłoby obciążać możliwości interpretacji mapy wskazań – inni pracownicy szkoły, nie wskazani przez dyrektora, mogliby dokonać innych wyborów, wykraczających poza zbiór insty-tucji najbardziej widocznych z perspektywy dyrektora.

Rysunek 8. Mapa wskazań dobrowolnych i obligatoryjnych: szkoła podstawowa, małe miasto [L04].

Inaczej przedstawia się konfiguracja wskazań na mapie ze wsi [L08]. Tutaj obrazy otoczenia in-stytucjonalnego szkoły, z perspektywy dyrekcji oraz jej pracownika, w dużej mierze się na siebie nakładają. Tylko w wypadku biblioteki publicznej, ocena respondentów co do obligatoryjności współpracy różniła się – dyrektor, w przeciwieństwie do nauczyciela, uznał ją za obligatoryjną. Warto jednak zwrócić uwagę, że w tym wypadku pracownik szkoły wskazał na szereg instytucji, o których dyrektor szkoły nie wspomniał – znalazły się wśród nich: gminny ośrodek zdrowia, firma Nestle, Towarzystwo „Nasz Dom” współpracujące ze szkołą przy akcji Góra Grosza itp. Taka konfiguracja wskazań, w której wskazania dyrektora i nauczyciela pokrywają się częściowo, ale z drugiej strony obie strony wskazują również różnych partnerów współpracy, wydaje się charakterystyczna dla większości badanych lokalizacji. Taka konfiguracja wskazań zdaje się coś mówić o współpracy szkół z partnerami zewnętrznymi – model, który funkcjonuje w większości szkół ma charakter zdecentralizowany. Nie wszystkie wypadki współpracy muszą przepływać przez dyrekcję – często wynikają z inicjatywy pojedynczych nauczycieli. Tak było w wypadku jednego z dużych miast, gdzie rozmówca, nauczyciel historii i WOS-u jako instytucje współpra-cujące ze szkołą wymienił m.in. Muzeum Powstania Warszawskiego, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej i Towarzystwo Przyjaciół Warszawy. Współpraca z tymi instytucjami była istotna z perspektywy obszaru działalności dydaktycznej nauczyciela, umknęła natomiast uwadze dy-rektora szkoły.

Dyrektor

Gminne Przedszkole

Miejsko Gminny Ośrodek Kultury Stowarzyszenie oświatowe

Centrum Doskolnalenia Nauczycieli Urząd Gminy, Rada Gminy, Burmistrz

Miejska i Gminna Biblioteko Publiczna Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej

Muzeum regionalne 2 Twórcy Kultury (spektakle)

Związki Zawodowe Przedsiębiorstwo turystyczne Szkoła Podstawowa

Sąd Rodzinny

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna

Stowarzyszenie Przyjaciół Miejscowości

Przedsiębiorstwo obsługi imprez

Straż pożarna

Media lokalne

Gminny Związek Sportowy

Instytut Studiów Wschodznich

Dziecięco-młodzieżowy zespół tańca ludowego Parafia

Zespół Ekonomiczno Administracyjny Placówek Oświatowych

Rada Rodziców

Kuratorium Oświaty

Powiatowe Centrum Edukacji

Pracownik szkoły Muzeum regionalne 1

4.2. Współpraca obligatoryjna i dobrowolna – odmienne perspektywy, odmienne definicje 4. Po co współpracować?

Rysunek 9. Mapa wskazań dobrowolnych i obligatoryjnych: szkoła podstawowa, wieś [L08].

Rysunek 10. Mapa wskazań dobrowolnych i obligatoryjnych: szkoła podstawowa, duże miasto [L01].

Powiatowy Urząd Pracy Samorząd Uczniowski

Sołectwa

Sklep Spożywczy Bank Spółdzielczy

Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Białych Więźniów Politycznych

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna

Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Wlkoholowych Kasa Rolniczego

Ubezpieczenia Społecznego Ochotnicza Straż Pożarna,

Państwowa Straż Pożarna

Ośrodek Pomocy Społecznej Akcje charytatywne

Zakład stolarski

Szkoły Podstawowe z terenu gminy

Przedsiębiorstwo produkcyjne Rodzinny Ośrodek Diagnostyczno-Konsultacyjny Olimpus Nestle Biblioteka Publiczna

Koła Gospodyń Wiejskich

Dyrektor Pracownik szkoły

Towarzystwo Nasz Dom

Gminny Ośrodek Zdrowia NZOZ

Parafia Rzymskokatolicka

Sklepy z rejonu szkoły

Policja Urząd Gminy Media lokalne Apteka Rada Rodziców Uniwersytet Opolski SANEPID Dyrektor Pracownik szkoły Młodieżowy Dom Kultury _Kościół

Wydział Oświaty Urzędu Miasta Świetlica Środowiskowa

Dzielnicowe Biuro Finansów

Związki Zawodowe

Kuratorium Oświaty

Muzeum Powstania Warszawskiego Światowy Związek Żołnierzy AK

Powiślańska Fundacja Społeczna Zamek Królewski

Towarzystwo Przyjaciół Warszawy

4.2. Współpraca obligatoryjna i dobrowolna – odmienne perspektywy, odmienne definicje

4. Po co współpracować?

Analiza wskazań respondentów dotyczących instytucji, z którymi szkoła współpracuje z mocy obo-wiązku lub dobrowolnie pokazuje duże zróżnicowanie wskazań. To samo można zaobserwować na grafach – wyłaniają się tu jednak pewne prawidłowości dotyczące sposobów definiowania współ-pracy obligatoryjnej. Szkoła podejmuje z wieloma instytucjami współpracę wynikającą z regulacji ustawowych i rozporządzeń – tak jest w przypadku współpracy z gminą (organem prowadzącym szkołę), policją, sądami i kuratorami rodzinnymi, jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej i Kościołem. Analiza przykładów wskazań respondentów dotyczących współpracy obligatoryjnej oraz omawiane już przykłady rozbieżności wskazań dyrektorów i pracowników szkoły wskazują na dość rozmyte granice obligatoryjności współpracy. W praktyce często zdarza się, że współpraca obli-gatoryjna, mająca umocowanie prawne, stanowi jedynie zalążek współpracy tych instytucji ze szko-łą. Dlatego badani wskazywali na te same instytucje, różnie interpretując kwestię dobrowolności współpracy – odnosili się po prostu do różnych jej wymiarów. W wielu wypadkach obserwowaliśmy funkcjonowanie mechanizmu rozszerzania współpracy: od obowiązkowego rdzenia do wielu dzia-łań, które mają już charakter współpracy dobrowolnej. Istotę tego mechanizmu zilustrowano na poniższym diagramie:

Rysunek 11. Mechanizm rozszerzania współpracy.

Najprostszym przykładem mechanizmu rozszerzania współpracy od obligatoryjnej do dobrowolnej jest relacja szkoły i Urzędu Miasta/Gminy. Szkoła jako jednostka podległa gminie finansowo i admi-nistracyjnie, musi współpracować z gminą, realizując wiele ze swoich zadań. Niemniej jednak udział szkoły na gminnych festynach, przygotowanie programu artystycznego na gminne uroczystości uświetniane przez młodzież, nie należą już do ustawowych obowiązków szkół.

Innym przykładem tego samego mechanizmu jest współpraca szkoły podstawowej z parafią, opi-sywana już w raporcie. Szkoła jest zobowiązana do współpracy z parafią wyłącznie w zakresie or-ganizacji nauczania religii. W praktyce kościół przenika wiele sfer działalności szkoły – angażuje się w organizację czasu wolnego uczniów, angażuje się w życie kulturalne szkoły, uświetnia szkolne uroczystości. Podobnie ma się rzecz w przypadku instytucji takich jak pomoc społeczna – obowiąz-kowa, a przynajmniej mająca umocowanie ustawowe, pomoc OPS-ów w zakresie dożywiania dzieci na szkolnej stołówce, staje się pretekstem do nieformalnej wymiany informacji między nauczycie-lami, dyrektorem a pracownikami socjalnymi. Zwiększa to efektywność instytucji pomocy społecz-nej, ale też sprzyja budowaniu silnych mechanizmów kontroli społecznej – w co zaangażowane są wszystkie strony tej współpracy.

Współpraca dobrowolna – rozszeżenie współpracy obligatoryjnej Współpraca obligatoryjna: rdzeń współpracy Współpraca warunkowo-obligatoryjna