ZGIERSKIEGO 3.1. Środowisko przyrodnicze
3.2. Charakterystyka społeczno-ekonomiczna
3.2.4. Pozostałe cechy społeczno-ekonomiczne
Zaprezentowana poniżej charakterystyka przedstawia wybrane cechy spo-łeczno-ekonomiczne charakteryzujące obszar badań . Ich celem było przedstawie-nie ogólnego poziomu rozwoju badanych gmin w oparciu o analizę ich dochodów, przedsiębiorczość wyrażoną zmianami w liczbie i strukturze firm oraz wyposa-żenia gmin w infrastrukturę techniczną . Wszystkie dane opierają się na danych z Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego (BDL GUS) .
Badania uzyskanych wpływów do budżetu wykazały duże różnice dochodów gmin w przeliczeniu na osobę . W 2004 r . najwyższe wartości omawianego współ-czynnika odnotowano w gminach wiejskich Parzęczew i Ozorków, zaś najniższe – w mieście Głowno i w gminie wiejskiej Głowno . W przypadku gminy Parzę-czew wysokie wartości wynikały najprawdopodobniej z korzyści, jakie przynosiła obecność jednostki wojskowej oraz niewielkiej liczby ludności gminy, zaś w gmi-nie Ozorków – z obecności silw gmi-nie rozwiniętej funkcji letniskowej (tab . 3 .4) . Z ko-lei niskie wartości w mieście Głowno były konsekwencją problemów gospodar-czych miasta wynikających z transformacji ustrojowej . Dysproporcje pomiędzy przeciętnymi dochodami wynosiły do 670 zł, co stanowiło 36,6% wartości do-chodów notowanych w Parzęczewie . W latach 2004–2014 w badanych gminach doszło do istotnych zmian dochodów, przy czym nie zachodziły one równomier-nie . Najwyższe ich tempo, sięgające 12,4%, wystąpiło w Strykowie . Wysokie war-tości tempa wzrostu odnotowano również w gminie wiejskiej Głowno (8,2%)
oraz mieście Ozorków (7,1%) . W przypadku Strykowa należy powiązać to z in-tensywnym rozwojem terenów przemysłowych i logistycznych w sąsiedztwie wę-zła Stryków, zaś w kontekście miasta Ozorków – m .in . z rozwojem Łódzkiej Spe-cjalnej Strefy Ekonomicznej oraz rangą miasta w lokalnej sieci osadniczej (por . Bartosiewicz, Wiśniewski 2009) . Jeśli chodzi o gminę Głowno, można rozważyć, czy na peryferyjnie zlokalizowany względem Łódzkiego Obszaru Metropolital-nego teren nie oddziaływało położenie autostrady A2 oraz budowa kolejnej – A1, którą oddano do użytku w 2012 r . W dalszym ciągu najniższym tempem wzrostu dochodów cechowało się miasto Głowno, co podkreśla jego problemy społecz-no-gospodarcze . Wysokie dodatnie saldo migracji w gminie Zgierz nie przekła-dało się na wzrost tempa zmian . W rezultacie w 2014 r . zwiększyła się dyspropor-cja między najwyższym i najniższym przeciętnym dochodem do 50,5% wartości tego pierwszego .
Tab . 3 .3 . Charakterystyka statystyczna wysokości dochodu gminy na jednego mieszkańca w badanych gminach powiatu zgierskiego w latach 2004–2014
Gminy Przeciętny dochód Tempo zmian
2004 2014 Głowno (1) 1381,94 2410,03 1,057 Ozorków (1) 1438,82 2859,09 1,071 Stryków (3) 1514,15 4865,51 1,124 Głowno (2) 1160,55 2544,52 1,082 Ozorków (2) 1749,47 3163,44 1,061 Parzęczew (2) 1829,93 3327,91 1,062 Zgierz (2) 1626,29 2990,04 1,063
Objaśnienie: (1) – gmina miejska, (2) – gmina wiejska, (3) – gmina miejsko-wiejska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS . W 2004 r . gminy wiejskie z reguły charakteryzowały się mniejszą liczbą przedsiębiorstw w porównaniu do miejsko-wiejskich i miejskich (tab . 3 .5) . Wy-jątek stanowiła gmina Zgierz, która pod tym względem oraz pod kątem struk-tury wielkościowej nawiązywała do gmin miejsko-wiejskich, takich jak Stryków, i miejskich, np . Ozorkowa . Zdecydowanie najlepiej rozwiniętym pod względem liczby przedsiębiorstw ośrodkiem było miasto Głowno . W każdej z gmin w struk-turze wielkości przedsiębiorstw dominowały mikro i małe przedsiębiorstwa, za-trudniające do dziewięciu osób . Jednocześnie miasta charakteryzowały się wyż-szymi wartościami przedsiębiorstw dużych zatrudniających od pięćdziesięciu do dwustu czterdziestu dziewięciu osób .
Tab . 3 .4 . Liczba podmiotów gospodarczych na dziesięć tysięcy mieszkańców z podziałem na strukturę ich wielkości w badanych gminach powiatu zgierskiego
w latach 2004–2014 Gminy 2004 2014 0–9 10–49 50–249 250> = 0–9 10–49 50–249 250> = Głowno (1) 1722,2 81,8 10,2 2,0 1424,0 66,8 16,4 0,0 Ozorków (1) 1208,6 48,9 13,3 0,7 1080,5 49,1 12,7 1,6 Głowno (2) 753,2 34,2 6,8 0,0 830,9 16,4 0,0 0,0 Ozorków (2) 871,8 57,1 5,2 0,0 1104,0 46,0 4,6 0,0 Parzęczew (2) 795,2 56,2 3,0 3,0 1100,7 59,2 3,1 0,0 Stryków (3) 1212,0 66,5 3,9 2,6 1383,7 56,8 12,9 5,2 Zgierz (2) 1291,8 83,9 5,8 0,0 1654,4 69,7 8,4 0,0
Objaśnienie: (1) – gmina miejska, (2) – gmina wiejska, (3) – gmina miejsko-wiejska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS . Spowolnienie gospodarcze, które rozpoczęło się w Polsce w 2009 r ., było jednym z czynników prowadzących do zmniejszenia liczby przedsiębiorstw w przeliczeniu na dziesięć tysięcy mieszkańców w największych miastach ba-danego obszaru: Głownie oraz Ozorkowie . Jednocześnie w pozostałych gmi-nach miejsko-wiejskich i wiejskich w latach 2004–2014 wzrosła liczba mikro i małych przedsiębiorstw, a spadła – średnich . W gminach Stryków i Zgierz oraz w mieście Głowno widocznie wzrosły procentowe udziały firm dużych, co w przypadku Strykowa i Zgierza można powiązać z obecnością autostrady A2 . W ujęciu Strykowa dwukrotnie wzrósł również udział przedsiębiorstw najwięk-szych, zatrudniających co najmniej dwustu pięćdziesięciu pracowników .
Spadek współczynnika podmiotów gospodarczych przypadających na dzie-sięć tysięcy mieszkańców w tych jednostkach osadniczych w 2009 r . był najwięk-szy spośród wnajwięk-szystkich analizowanych typów gmin ŁOM . Duże przedsiębiorstwa zatrudniające co najmniej dwieście pięćdziesiąt osób były zlokalizowane w mia-stach Głowno i Ozorków oraz w gminach Stryków i Parzęczew (tab . 3 .5) . W opar-ciu o powyższe dane można stwierdzić, że w 2004 r . Głowno było istotnym ośrodkiem lokalnym z punktu widzenia rynku pracy . Z kolei Ozorków bardziej przypominał pod względem liczby i struktury wielkości przedsiębiorstw gmi-ny wiejskie . Okres spowolnienia gospodarczego w latach 2009–2011 doprowa-dził do znacznego zmniejszenia liczby mikro i małych przedsiębiorstw w obu miastach . Dodatkowo znacząco spadła liczba średnich przedsiębiorstw w Głow-nie, a likwidacji bądź restrukturyzacji poddano wszystkie największe zakłady
w mieście . W konsekwencji pod koniec 2014 r . w Głownie nie było podmiotów gospodarczych zatrudniających co najmniej dwieście pięćdziesiąt osób . Lokaliza-cja podstrefy Łódzkiej SpeLokaliza-cjalnej Strefy Ekonomicznej w Ozorkowie przyczyniła się do utrzymania w mieście dużych firm i niewielkiego rozwoju największych przedsiębiorstw .
Ostatnim z analizowanych czynników, które mogły istotnie modyfikować decyzje o lokalizacji działalności gospodarczej lub miejsca zamieszkania, było uzbrojenie terenu i dostęp do infrastruktury technicznej .
W 2004 r . wszystkie badane gminy posiadały dobry lub bardzo dobry dostęp do sieci wodociągowej . Najgorszymi wskaźnikami charakteryzowały się gminy wiejskie, takie jak Zgierz oraz Głowno (tab . 3 .5) .
Tab . 3 .5 . Dostępność do podstawowych elementów sieciowych infrastruktury technicznej w gminach ŁOM w 2004 oraz 2014 r .
Gmina
Udział osób z dostę-pem do sieci
wodo-ciągowej (w %)
Udział osób z dostę-pem do sieci
kanali-zacyjnej (w %)
Udział osób z dostę-pem do sieci gazowej
(w %) 2004 2014 2004 2014 2004 2014 Głowno (1) 86,0 87,4 63,1 69,0 0,0 0,0 Ozorków (1) 93,6 94,0 69,2 75,3 1,2 2,8 Stryków (3) 82,5 98,1 28,7 44,1 0,0 1,4 Głowno (2) 79,9 87,2 1,3 0,0 0,0 0,0 Ozorków (2) 86,6 100,0 15,6 20,7 0,8 6,7 Parzęczew (2) 89,8 96,9 36,8 38,9 0,0 0,0 Zgierz (2) 74,8 100,0 0,2 4,0 4,2 8,2
Objaśnienie: (1) – gmina miejska, (2) – gmina wiejska, (3) – gmina miejsko-wiejska Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS .
W wyniku przeprowadzonych w latach 2004–2014 inwestycji procentowy udział mieszkańców gmin wiejskich Parzęczewa, Zgierza oraz Ozorkowa posia-dających dostęp do sieci wodociągowej przekroczył 95% . Pod koniec badanego okresu wciąż największym odsetkiem osób pozbawionych możliwości skorzysta-nia z sieci wodociągowej cechowało się miasto Głowno oraz gmina wiejska Głow-no . Można zaobserwować przy tym zależGłow-ność pomiędzy wzrostem współczynni-ka napływu osób do gminy a stopniem rozwoju sieci wodociągowej . Notująca wzrost liczby ludności gmina Zgierz zwiększyła w latach 2004–2014 procentowy udział mieszkańców podłączonych do sieci z 75 do 100% . Również Stryków roz-wijał się pod tym względem podobnie do pozostałych gmin miejsko-wiejskich .
Zanim rozpoczęto na badanym obszarze budowę pierwszego odcinka auto-strady, w najlepszej sytuacji pod względem uzbrojenia terenu w kanalizację były gminy miejskie oraz miejska część gminy Stryków . Stosunkowo dobrze wypadała również gmina Parzęczew, w której nieco ponad 1/3 domów była podpięta pod kanalizację . Wartości te znacząco odbiegały od przyjętych standardów zakładają-cych, że odsetek osób korzystających w miastach zarówno z sieci wodociągowej, jak i kanalizacyjnej powinien przekraczać co najmniej 90% ogółu mieszkańców (Strategia Rozwoju Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego 2020+ 2014) .
Wśród gmin wiejskich cechujących się znacznie mniejszą gęstością zaludnie-nia jedynie mieszkańcy Parzęczewa posiadali dobrze rozwiniętą sieć kanalizacji (tab . 3 .6) – nie była ona jednak w dużym stopniu rozwijana w latach później-szych . Ze względu na wysokie koszty jej rozbudowa przebiegała w większości badanych gmin stosunkowo wolno (tamże) . Duże, przekraczające 10% zmiany udziału mieszkańców, którzy mogli podłączyć się do kanalizacji, wystąpiły jedy-nie w gmijedy-nie Stryków . W podlegającej silnej urbanizacji gmijedy-nie Zgierz jedyjedy-nie 4% mieszkańców podłączono do sieci kanalizacyjnej .
Jednym z ograniczeń badanych gmin był bardzo niski poziom rozwoju sie-ci gazowej . Co charakterystyczne, większy procent osób miał do niej dostęp w 2014 r . na terenach wiejskich niż w miastach . Pod koniec badanego okresu w żadnej z badanych gmin dostępność do sieci gazowej nie przekraczała jednak 10% zamieszkałej w nich ludności . W latach 2004–2014 najszybciej rozwijała się w gminach wiejskich Ozorków oraz Zgierz .
Z uwagi na zakres pracy zaprezentowana charakterystyka przedstawia jedy-nie wybrane elementy struktury społeczno-ekonomicznej badanych gmin, ważne z punktu widzenia zagospodarowania . Nie bierze m .in . pod uwagę migracji waha-dłowych, powiązań funkcjonalnych zachodzących pomiędzy rdzeniem metropolii – Łodzią – a obszarami podmiejskimi . Zagadnieniami tymi zajmowali się m .in . Jakóbczyk-Gryszkiewicz i in . (1998, 2010), Bartosiewicz i Pielesiak (2009, 2010), Wójcik i Tobiasz-Lis (2010), Wójcik (2013) oraz Burchard-Dziubińska i in . (2014) . Badania te wzięto pod uwagę w trakcie wnioskowania w niniejszej pracy .