W tej części opracowania zostaną omówione zagadnienia pojawiające się w trakcie skanowa-nia, również te zdawałoby odległe i mało istotne dla procesu. Chcąc uzyskać poprawne wyniki procesu digitalizacji, należy zwracać uwagę na wiele szczegółów już w trakcie projektowania i urządzania pracowni oraz na etapie decyzji dotyczących pozyskania sprzętu. Zagadnienia dotyczące przygotowania pracowni, koloru ścian, stabilności podłoża czy oświetlenia omówio-ne zostały już w rozdziale 2.1 niniejszego opracowania.
W pomieszczeniu nie powinny się znajdować przedmioty błyszczące, powodujące silne odbla-ski. Praktyka wykazuje, że w niektórych skanerach nawet niewielkie światło obce podające na skanowany obiekt może powodować niekontrolowane odbarwienie skanu. Należy zwracać uwagę na sytuacje zdawałoby się oczywiste. W jednej z pracowni digitalizacyjnych skaner stoi kartki ułożonej na całej powierzchni skanowania i pomiar wartości densytometrycznych w pro-gramie graficznym. Wszelkich pomiarów dokonywać należy w wartościach L*a*b*. Elimina-cja odblasków jest możliwa przez zaczernienie lub zasłonięcie powierzchni jasnych i mocno
Należy zwrócić uwagę na ten problem. Drgania, zwłaszcza w urządzeniach o długim czasie rejestracji, mogą być źródłem dużych zniekształceń zeskanowanego obrazu.
Proces skanowania powinien uwzględniać następujące zagadnienia:
1. Organizacja pracy
Elementarnymi pozycjami w organizacji procesu skanowania powinny być:
urządzenie plus komputer jako niezależne stanowisko, 1)
pracownik plus stacja graficzna.
2)
Te dwa zestawy mają znaczący wpływ na szybkość pracy. Pozwalają na skanowanie i nie-zależne opracowywanie wyników. Dwie osoby mogą skanować na zmianę w ciągu dnia, unikając popełniania błędów wynikających z rutyny działania.
Pozostałe standardy organizacji procesu skanowania:
oprogramowanie graficzne plus komputer;
numerów inwentarzowych; zamiast wpisywać kolejno znaki, należy kopiować całą celę (podczas kopiowania danych z programu Word przy niedokładnym zaznaczeniu
2. Wielkość wzorców i ich ułożenie
Widoczny na skanie wzorzec powinien stanowić niewielką część całości obrazu. W przy-padku braku małego wzornika można przy kadrowaniu wyeliminować jego niepotrzebną
Niestety jest duży z problem wielkością wzorników – wzornik kontrolny dla skanerów ColorChecker chart ma wymiary 24 x 30 cm, a mini ColorCheker o wymiarach 5 x 7 cm już nie jest produkowany. Zamiast niego pojawiły się zestawy z ColorChecker Passport.
Świetne do fotografii, ale za grube do skanerów. Można zastosować wycięty fragment z QP Card 101 (niestety ma on tylko trzy pola szarości), ewentualnie fragment QP Card 201 (sześć pól szarości). W pracowni digitalizacji w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa z dużego ColorCheckera wykonywane są trzy małe wzorniki 5 x 7 cm i jeden duży dla
Ilustracja 3.26. ColorChecker chart 24 x 30 cm Ilustracja 3.27. Mini ColorChecker chart 5 x 7 cm
Ilustracja 3.28. QP Card 101, 14 x 4 cm. Możliwość przycięcia do mniejszego formatu
Ilustracja 3.29. QP Card 102, 14 x 4 cm. Możliwość przycięcia do mniejszego formatu
Ilustracja 3.30. Wzornik 4 x 7 cm wykonany z dużego ColorCheckera.
Opracowanie: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Wzorce do materiałów transparentnych mają klasyczne wymiary, 35 mm, 6 x 6 cm lub 4” x 5”. Chcąc jednocześnie skanować każdą klatkę z wzorcem, uzyskujemy podwójną pojemność pliku i dwukrotny czas skanowania. Taka operacja jest jeszcze możliwa w ska-nerach płaskich uniwersalnych, ale w dedykowanych typu Hasselblad już nie. Ponadto wzorce są relatywnie dość drogie, a po kilkudziesięciu skanach wzorzec nie nadaje się do wzorcowego profilowania z powodu zużycia. Jednocześnie nie ma potrzeby skanowania z obiektami wzorców do profilowania z pełną paletą barw i odcieni. Kalibracja i profilowa-nie skanera z określoną częstotliwością zapewnia poprawność i powtarzalność procesu, dlatego można przyjąć, że w krótkim okresie czasu „warunki ekspozycji” w skanerze są na tyle stałe, że właściwym wzorcem do bieżącego stosowania powinna być skala szarości.
3. Pozycjonowanie artefaktów na skanerach od formatu A2
Część skanerów od formatu A2 wzwyż składa obraz z dwóch lub więcej rejestratorów obra-zu, np. na skanerze A1 obiekty można skanować na połówkach formatu, tak aby linia łączenia wypadała poza obiektem. Jeśli obiekt jest pośredniego formatu i obejmuje linię łączenia, można ustawić go tak, aby linia łączenia wypadała np. w obszarze passe-partout lub jedno-rodnych fragmentów obrazu. Należy również pamiętać o kalibracji geometrii skanerów.
4. Kierunek skanowania
Często zdarza się, że artefakty są odkształcone, pofalowane lub pozaginane. Odpowiednie ułożenie obiektu w stosunku do kierunku skanowania może uwydatnić lub częściowo zneu-tralizować widok odkształceń. Ułożenie obiektu ma również znaczenie przy rejestracji
Ilustracja 3.32. Wzornik na papierze Fuji Archive błyszczącym. Dolne pole jest przeznaczone do wpisania zmierzonych spektrofotometrem wartości L*a*b*. Opracowanie: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Ilustracja 3.31. Wzornik z dużego ColorCheckera chart dla obiektów A2 i większych.
Opracowanie: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Ilustracja 3.33. Strzałki oznaczają kierunek skanowania. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Ilustracja 3.34. Strzałki oznaczają kierunek skanowania. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
5. Skanowanie dzieł wykonanych na kalce
Zagadnienie to jest dość złożone. Praktycznie wszystkie rysunki, grafiki czy wydruki wy- konane na kalce powinno się skanować na białym podłożu. Wyrazistość rysunku i szczegó-łów nie budzi wówczas zastrzeżeń, w przeciwieństwie do skanów na podłożu czarnym.
Natomiast chcąc wydobyć uszkodzenia materiału: załamania, zagięcia, przetarcia, powin-no się wykonać skan na podłożu czarnym. Opiekun kolekcji – pracownik merytoryczny czy konserwator, muszą zadecydować, jakie cechy obiektu mają zostać uwidocznione. W zasa-dzie dla pełnej dokumentacji powinno się wykonać dwa skany na różnych podłożach.
6. Skanowanie obiektów półprzezroczystych (papiery czerpane, bibuły)
Przy tego typu obiektach problem jest podobny, choć mniej istotny. Skan na czarnym tle podkreśla charakter podłoża wizerunku, ale następuje przy tym duża utrata szczegółowości
Ilustracja 3.35. Skan rysunku na kalce: 3.35a) skan na czarnym tle;
3.35b) skan na białym tle. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
obrazu. I w tym wypadku dla pełnej dokumentacji powinno się wykonać dwa skany na różnych podkładkach (albo tłach).
7. Skanowanie czasopism i dokumentów drukowanych na cienkim papierze przebitkowym
Zastosowanie podkładek zdecydowanie zwiększa czytelność dokumentu. Kolor podkładki zależny od preferencji. Nie zawsze kolor podkładki, czy w ogóle jej stosowanie, jest oczy-wiste. Wskazują na to dwa poniższe przykłady.
Ilustracja 3.36. Skan grafiki o podłożu półprzezroczystym: 3.36a) skan na czarnym tle; 3.36b) skan na białym tle.
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Ilustracja 3.37. Skan dokumentu wielostronicowego. Cienki papier przebitkowy:
3.37a) skan bez podkładki; 3.37b) skan z białą podkładką; 3.37c) skan z czarną podkładką
Na ilustracji 3.38 widać, że w tym przypadku jedynie czarny podkład jest skuteczny i „wy- gasza” tylny ciemny nadruk. Z kolei ilustracja 3.39 pokazuje, że czasem stosowanie pod-kładów przy skanowaniu nie przynosi żadnych efektów.
Zatem chcąc wykonać optymalny skan, należy wykonać próbę dla danej partii dokumen-tów i na bieżąco kontrolować efekty skanowania.
8. Kolor tła zastosowanego w skanerach a jakość skanu
Przeważnie w skanerach przeznaczonych do formatów A2 i większych tło, na którym ukła- dane są artefakty, jest czarne. Wynika to zapewne z wymagań funkcji automatycznego ka-drowania wycinającego lub kadrowania z nadmiarem (definiowaną ramką).
Ilustracja 3.38. Druk dwustronny: 3.38a) podkładka biała; 3.38b) podkładka czarna
Ilustracja 3.39. Druk dwustronny: 3.39a) podkładka biała; 3.39b) podkładka czarna
Praktyka pokazuje, że przy skanowaniu materiałów refleksyjnych duży wpływ na interpre- tację luminancji obiektu przez skaner ma również kolor tła. Pomimo optymalizacji parame- trów skanowania, wewnętrzne algorytmy nie zawsze właściwie interpretują podczas prze-liczania zarejestrowane wartości. Skany ciemnych obiektów z jasnymi elementami w obrazie mogą wykazywać brak szczegółów właśnie w partiach jasnych, a elementy ciem- ne zostaną nienaturalnie rozjaśnione. Ten sam obiekt zeskanowany na białym tle nie wyka- zuje wyżej wymienionych błędów. Można by wyciągnąć stąd wniosek, że skanowanie na-leży przeprowadzać rutynowo na białym tle.
Jednak niektóre skanery w trybie automatycznego skanowania przy zastosowaniu białego tła błędnie interpretują kontury obiektu, co skutkuje jego przycięciem. Dlatego decyzja wyboru tła musi być poprzedzona indywidualnymi testami, należy też bardzo uważnie przeprowadzać kontrolę skanów pod tym kątem.
Ilustracja 3.40. Skan obiektu refleksyjnego na różnych tłach: 3.40a) czarny kolor tła; 3.40b) biały kolor tła.
Skaner Zeutschel OS 1400 A1. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Proszę zwrócić uwagę na pomierzone w programie graficznym wartości densytometryczne dla poszczególnych pól szarości wzornika. W dolnym skanie wartości te są bardzo bliskie referencyjnych. Świadczy to o poprawnie wykonanym profilu ICC oraz o dokładności ana-lizy obrazu dokonanej przez skaner. Profil barwny skanera został przydzielony do pliku i na potrzeby pomiaru skonwertowany do przestrzeni Adobe RGB.
9. Skany obiektów małych „w dużym” passe-partout
Bardzo często zdarzają się obiekty o niewielkich rozmiarach w dużym passe-partout. Wy-dawałoby się, że problem jest banalny, mały artefakt w dużym passe-partout to po prostu duży artefakt. Jednak nie jest to tak oczywiste. Zdarzają się sytuacje, kiedy obiekt został tymczasowo, na czas prezentacji czy wystawy, umieszczony w dużym passe-partout, które później ma zostać usunięte. Problem jest istotny, gdyż trzeba zakwalifikować obiekt do kategorii formatu i zastosować odpowiednią wartość rozdzielczości skanowania. Powinno to zostać określone na etapie zlecenia dokonanego przez opiekuna kolekcji i konserwatora, którzy powinni dokładnie orientować się w procedurze skanowania. Jednak informacja o problemie musi również wyjść z pracowni digitalizacji. Skan zostanie wówczas popraw-nie wykonany, a oczekiwanie na decyzję nie spowoduje opóźnień w procesie digitalizacji zbiorów.
Skanując obiekt wraz z dużym obramieniem, należałoby wykonać dwa skany o zróżnico-wanych wartościach rozdzielczości przynależnych do poszczególnych formatów.
10. Skanowanie materiałów odkształconych
Odwzorowanie odkształconego artefaktu na skanie może wykazywać deformację geome-
trii, deformację całego obrazu lub też zawierać niepożądany cień. Aby temu zaradzić, sto-Ilustracja 3.41. Skan obiektu oraz krzywe z zaznaczonym przycinaniem w zakresie tonów wysokich
średnio samego obiektu. Decyzję o sposobie i sile obciążenia obiektu musi podjąć
W skanerach konstrukcyjnie przeznaczonych do skanowania przez szybę należy wykonać kalibrację skanera i profilowanie właśnie z tym elementem (szybą) i w ten sposób standar- dowo skanować. Zamiennie można używać kołyski do książek, również z szybą. Stosowa- ne w skanerach szyby mogą się różnić grubością, stopniem przezroczystości, stopniem za-łamania i rozproszenia światła. Mogą też zawierać różne pierwiastki zmieniające kolor przechodzącego strumienia świetlnego. Z tego względu należy wykonać kalibrację oraz profilowanie skanera do każdych warunków skanowania: z szybą skanera, z szybą kołyski lub w ogóle bez szyby. Zaniechanie tych działań może doprowadzić do powstania dużych błędów w odwzorowaniu. Aby tego uniknąć, każdy proces profilowania należy przeprowa-dzać jednocześnie dla wszystkich wariantów skanowania.
Powyższe okoliczności po raz kolejny przemawiają za praktyką dołączania profilu, zamiast dokonywania konwersji. W razie pomyłki (np. skan z szybą, profil skanu bez szyby) można się jeszcze ratować podmianą profili, bez konieczności ponownego skanowania.
Często jednak zdarza się, iż obiekt jest całkowicie płaski, nieodkształcony i szyba jest nie-potrzebna. A każdy element, nawet zdawałoby się przezroczysty, wprowadzony pomiędzy obiekt i układ rejestrujący jest źródłem pewnych zniekształceń i pogorszenia rejestrowane-go obrazu. Dlatego należy zwracać na to uwagę i reagować stosownie do uwarunkowań.
12. Ostrość w skanerach współpracujących z aplikacją SilverFast
W skanerach wyposażonych w funkcję autofokus (AF)6 aktywowana jest ona z poziomu oprogramowania podstawowego, np. EpsonScan. Posługując się aplikacją SilverFast Ai, spodziewać by się można, że to ona przejmuje funkcję automatycznego ustawiania ostro-ści. Okazuje się jednak, że skanując z autofokusem aktywowanym wcześniej w programie EpsonScan (mimo że nie jest on w tym czasie otwarty i pozornie całe sterowanie odbywa się w SilverFast) oraz aktywną funkcją autofokus, w SilverFast, można otrzymać skany o nie najwyższej ostrości. Wygląda to tak, jakby programy, „konkurując” o ustawienie ostrości, zakłócały nawzajem swoje działanie, powodując pogorszenie ostrości skanów.
6 Autofokus (AF) – automatyczne ustawianie ostrości, pomiar wykonywany jest na zasadzie porównywania róż- nicy faz obrazu lub wyszukiwania położenia obiektywu względem detektora, przy którym jest najwyższy kon-trast obrazu.
Aby rozwiązać ten problem, należy postępować zgodnie z poniższymi wskazówkami:
Przed każdym skanem urządzenie powinno wykonać czynność ustawiania ostrości.
13. Zapis efektów skanowania na dyskach komputera lub serwera
Projektując system informatyczny w pracowni digitalizacji i obliczając ilość miejsca po-trzebnego do zapisania danych na dyskach, przeważnie bierze się pod uwagę wielkość obiektu, rozdzielczość skanowania i wyliczoną objętość pojedynczego pliku. Wartości te
Zabezpieczenie miejsca na te wszystkie elementy może wymagać znacznej powierzchni dyskowej.