Najsłynniejsze rozdziały Obrońcy Pokoju poświęcone są idei sprawowania władzy przez ogół obywateli. Koncepcja prawodawcy jest punktem centralnym teorii Padewczyka, stanowiącym o jego oryginalności na tle innych myślicieli średniowiecznych. Kogo można określić mianem prawodawcy?
Prawodawcą, czyli pierwszą i właściwą przyczyną sprawczą prawa, jest lud (populus), czyli ogól obywateli (universitas civium) albo ich znamienitsza część (valentior pars) wyłoniona przez nich na drodze wyborów, lub wyrażająca ich wolę przez aklamację (per sermonem expressam) na generalnym zgromadzeniu obywateli (in generali civium congregatione), wolę nakazująca, czyli decydującą, co wolno czynić, albo czego unikać w życiu społecznym pod rygorem sankcji lub kary doczesnej (DP, I.12.3).
To właśnie prawodawca (legislator) jako siła sprawcza utworzył części składowe państwa i podzielił je wedle sprawowanych funkcji. Najszybciej wyznaczoną częścią była strona rządząca, czyli inaczej: sprawująca sądy. Następnie przy jej pomocy prawodawca zorganizował pozostałe człony państwa. Marsyliusz (jak Arystoteles w Polityce) wyróżnia dwa rodzaje systemów rządzenia: dobrze
187 Zob. Gianluca Briguglia, Marsilio da Padova, Roma 2013.
188 Andrzej Wójtowicz Model władzy państwowej Marsyliusza z Padwy, Katowice 1977, s. 45.
zrównoważony, czyli poprawny i wadliwy. Systemem poprawnym (właściwym) jest taka forma rządzenia, gdzie władca rządzi dla dobra poddanych i zgodnie z ich wolą; w innym przypadku mówimy o systemie wadliwym189.
Elvio Ancona zwraca uwagę na ważną rolę uprawnień prawodawcy do tworzenia prawa:
La potestà del legislatore si prospetta in tal modo come realmente suprema e viene quindi legittima a costituire il fondamento unico della comunità politica anche sul piano giuridico. 190
Uprawnienia te są fundamentem do tworzenia jedności wspólnoty politycznej na planie prawniczym. Działania prawodawcy są przyczyną pierwszą i zarazem sprawczą życia wspólnotowego Dla zachowania równowagi i pokoju w życiu mieszkańców danej społeczności niezbędne jest prawo, które będzie regulowało wszelkie działania społeczne człowieka. Dotyczy to oczywiście życia ziemskiego – jest to koncentrowanie się na utrzymaniu życia przede wszystkich. Ancona pisze, że sam Marsyliusz w rozdziale XVII swojego traktatu podkreśla konieczność istnienia jednego rządu i władzy cywilnej w każdej wspólnocie politycznej, o ile ta ma przetrwać:
XVII capitolo (dimostrare) la necessità dell’esistenza di un unico governo e governante civile i ogni comunità politica, a partire dalla città e dal regno.191
Aby uniknąć nieścisłości w dalszych wywodach, filozof omawia wszelkie możliwe znaczenia terminu „prawo” (lex): skłonność do działania, pewna sprawność operacyjna, reguła zawierająca przykazania odnoszące się do postępowania ludzi, doktryna (nauka) o tym, co pożyteczne i sprawiedliwie dla państwa. Definicję
189 Podział ten wzorowany jest na arystotelesowskich systemach wadliwych i poprawnych, opisanych w Polityce.
190 Elvio Ancona, All’origine della sovranità. Sistema gerarchica e ordinamento giuridico nella disputa sui due poteri all’inizio del XIV secolo, Torino 2004, s. 19.
191 Elvio Ancona, op. cit., s.177.
czwartą Briguglia określa jako posiadającą najwłaściwszy politycznie sens192; jest zarazem najbardziej rozpowszechniona i można ją rozpatrywać w dwóch aspektach:
Po pierwsze samo w sobie, o ile pokazuje ono tylko to, co jest słuszne, a co niesłuszne, co jest korzystne, a co szkodliwe i w tym znaczeniu nazywa się nauką lub wiedzą prawa. Po drugie, można je rozpatrywać w odniesieniu do czegoś, do czego ono zobowiązuje, o ile wynikają z niego nakazy wymuszające coś przy pomocy kary lub nagrody udzielanej na tym świecie czy też przekazywanej na modłę takich przykazań (…) A więc prawem jest formuła, czyli oświadczenie, wynikłe z jakiejś mądrości praktycznej i z rozumu, czyli z polityki, i w tym sensie wiąże się z odpowiednim powiadomieniem o tym, co sprawiedliwie i pożyteczne oraz o tym, co jest im przeciwne, pochodzące z mądrości politycznej; mająca moc zniewalającą, to znaczy taka formuła, której przestrzeganie jest nakazem zobowiązującym każdego do jego wypełniania, albo która ogłoszona została w formie takiego nakazu (DP, I.10.4).
Marsyliusz podkreśla, że prawa boskie nauczane przez kler nie są spójne i nie obowiązują w sferze cywilnej (wspólnotowej), ponieważ dotyczą jedynie życia przyszłego, a nie obecnego193. Zachowanie bezpieczeństwa i ciągłości władzy dla panującego to drugorzędny cel tworzenia prawa. Prawa stanowione są dla wszystkich obywateli bez wyjątku, zarówno dla ich bezpieczeństwa, jak i dla zachowania bezstronności sądów. Marsyliusz słusznie zauważa, że dla sędziego
osoby wezwane do sądu mogą być przyjaciółmi albo wrogami, ludźmi użytecznymi lub nieużytymi ze względu na składane dary i obietnice. Podobnie ma się rzecz z innymi ich zamiarami, które mogą wywoływać u sędziego emocje wpływające szkodliwie na wydawany przez niego sąd. Dlatego żadnej sprawy nie powinno się, o ile to możliwe, pozostawiać do swobodnej decyzji sędziego, lecz należy rozstrzygać według prawa i zgodnie z nim wydawać orzeczenia (DP, I.11.1).
Briguglia pisze, że prawa utworzone w państwie realizują dwa cele: są zasadą sprawiedliwości cywilnej i dobrego społeczeństwa oraz stanowią gwarancję bezpieczeństwa rządów:
192 „Il quarto senso, più propriamente politico” – Gianluca Briguglia, Marsilio da Padova, Roma 2013, s.
98.
193 Gianluca Briguglia, op. cit., s. 101.
La legge infatti ha due finalità: quella principale ѐ la >giustizia civile e il bene comune<, quella secondaria ѐ >la sicurezza di chi governa, sopratutto secondo il diritto ereditario, e la durata del governo.194
Właściwie opracowane regulacje prawne nie tylko zabezpieczają ludność danego państwa przed osobistymi sympatiami sędziego, stanowią także ochronę przed jego niewiedzą czy ignorancją. W prawie bowiem zostały zawarte informacje na temat tego, co jest właściwe, a co niewłaściwe, co jest dopuszczalne i zabronione w działaniach człowieka w społeczeństwie. Powołując się na słowa Arystotelesa z I księgi Retoryki, Marsyliusz podkreśla, że dobre prawa są tworzone przez wiele lat, co sprawia, że odnoszą się do wszelkich możliwych sytuacji. Prawa definiują to, co sprawiedliwe i konieczne do właściwego funkcjonowania państwa.