Czy apostołom i ich następcom został przeznaczony jakikolwiek rodzaj władzy, skoro władza sądzenia została zabroniona? Marsyliusz zamierza odpowiedzieć na to pytanie poprzez analizę jednego z głównych argumentów obozu papieskiego221: władzę kluczy. Określenie to pochodzi z rozdziału 16 Ewangelii św.
Mateusza, gdy Jezus zwraca się do Piotra następującymi słowami: „I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w
220 Andrzej Wójtowicz, Model władzy państwowej Marsyliusza z Padwy, Katowice 1977, s. 104.
221 Fragment z Ewangelii Mateusza (Mt 16,19) był jednym z najczęściej wykorzystywanych cytatów z Pisma Świętego: obóz papieski używał go jako argumentu potwierdzającego dominację papieża w sporze papiestwa z cesarstwem, stanowił również dowód na to, iż duchowni posiadają władzę świecką.
niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie”222. Kapłani interpretują to zdanie jako wyraźne potwierdzenie, że posiadają władzę w wymiarze nie tyko duchowym, lecz również świeckim. Jest to podstawa dla przypisywanej sobie przez biskupa rzymskiego pełni władzy i zwierzchności nad władcami ziemskimi223.
Jezus w istocie przekazał apostołom pewnego rodzaju władzę i autorytet, lecz Marsyliusz twierdzi, że nie jest to władza polityczna, jak utrzymują osoby duchowne z papieżem na czele. Chrystus widział w apostołach oraz w ich następcach wyłącznie szafarzy sakramentów ustanowionych dla zbawienia rodzaju ludzkiego. Do tych sakramentów zaliczany jest sakrament pokuty, czyli moc odpuszczania ludziom aktualnych grzechów i przywrócenie stanu łaski bożej. Tę właśnie moc Jezus przekazał Piotrowi i (przez niego) pozostałym apostołom – moc nazywaną władzą kluczy. Związanie i rozwiązywanie, o których mówił Chrystus, to odpuszczanie lub zatrzymywanie grzechów. Dla filozofa władza kluczy jest władzą jedynie symboliczną, ponieważ kapłan działa w pewnym sensie jako boży klucznik:
nie dokonuje wymazania grzechów osobiście, lecz tylko oświadcza w imieniu Kościoła, komu grzechy zostały zatrzymane, a kto otrzyma rozgrzeszenie224. Żaden duchowny, niezależnie od jego rangi, nie ma pod tym względem realnych uprawnień. Są one wyłącznie symboliczne, ponieważ niekiedy w imieniu Kościoła można uznać za grzesznika osobę, która w rzeczywistości u Boga jest niewinna i zbawiona. Kapłan pełni funkcję publiczną: nie jest osobą, która zwraca się do grzeszników, ale odtwarza działalność i wpływ Boga dokonujące się w grzeszniku225.
Jedyny rzeczywisty autorytet kapłanów to autorytet do nauczania. Jezus powiedział Piotrowi, że da mu klucze do królestwa niebieskiego, nie zaś władzę sądzenia, co jest jednoznaczne z tym, iż żaden duchowny nie posiada władzy dysponującej sankcją przymusu, ponieważ jej nie otrzymał. Kapłani jako następcy
222 Mt 16,19.
223 Argument ten jest wykorzystywany przez biskupów rzymskich do uzasadnienia ich dominacji nad władcami świeckimi.
224 W założeniu Marsyliusza kapłan odpuszcza grzechy stosując się do praw Bożych i Bożych przykazań – nie jest to w żadnym stopniu (nie powinna być) samowolna decyzja kapłana.
225 „Il sacerdote ha dunque una funzione pubblica, cioѐ non ѐ lui a rimettere i peccati, ma sta a lui solo rendere visibile l’azione e la potenza di Dio che ha operato nel peccaore” – Gianluca Briguglia, Marsilio da Padova, Roma 2013, s. 127.
apostołów dzięki posiadanej władzy mogą jedynie odpuszczać grzechy bądź je zatrzymywać. Marsyliusz zdaje sobie sprawę, że jego interpretacja może spotkać się z nieprzychylnym przyjęciem, dlatego odwołuje się do słów komentatorów Pisma, między innymi cytuje fragment tekstu św. Bernarda O rozważaniu, z którego wynika, że władza kapłanów tkwi w możności rozsądzania win, gdyż to właśnie zawiera się w otrzymanej władzy kluczy226. Dla filozofa jest to wyraźne potwierdzenie nie tylko tego, na czym polega władza kluczy. To także podkreślenie, że apostołowie winni zajmować się wyłącznie sprawami duchowymi, zostawiając
bardziej kompetentnym osobom (władcom lub mianowanym przez nich urzędnikom) wszelkie działania związane ze sprawami ziemskimi. Jest to porządek boży, o którym nauczał Jezus i który starał się urzeczywistnić poprzez swoje zachowania i nauki. Wszyscy ludzie, żyjący pod panowaniem władców świeckich, zobowiązani są do posłuszeństwa i przestrzegania praw ziemskich, gdyż prawa boże.
Prawa boże są potrzebne do osiągnięcia zbawienia wiecznego, lecz nie czyni to kapłanów osobami stojącymi ponad prawem ludzkim. Są oni takimi samymi poddanymi władców, jak reszta społeczności. Posiadana przez nich władza kluczy nie wpływa w żaden sposób na działania władców, nie niesie ze sobą również żadnych przymusowych sankcji, odgrywa natomiast istotną rolę w pełnieniu jednej z najważniejszych funkcji stanu kapłańskiego – dzięki niej duchowny pełni rolę pośrednika między Bogiem a człowiekiem. Ponadto określa, komu Bóg odpuścił, a komu zatrzymał grzechy. Jest to istotne, ponieważ w koncepcji Padewczyka to dzięki kapłanom możliwe jest zachowanie ładu społecznego: w obawie przed wiecznym potępieniem ludzie będą przestrzegać praw bożych, co przełoży się na harmonijne współżycie w danej społeczności227.
Poza władzą kluczy, duchowni otrzymali jeszcze jeden rodzaj wiązania i rozwiązywania – mianowicie ekskomunikę. Do wykluczenia z grona wiernych
226 Zob. Marsyliusz z Padwy, Obrońca Pokoju, tłum. W. Seńko, Kęty 2006, s.153.
227 Już w pierwszej części Obrońcy Pokoju Marsyliusz zwracał uwagę na fakt, że stan kapłański znacząco wpływa na utrzymanie wewnętrznego pokoju.
potrzebny jest głos kapłana i jego czynny udział, jednakże wykonanie wyroku oraz wydanie nakazu nałożenia lub zdjęcia z kogoś ekskomuniki nie leży w kompetencji jednego kapłana ani nawet całego ich kolegium. Ustanowienie takiego sędziego, którego rzeczą byłoby wezwanie winnego, przeprowadzenie śledztwa, uniewinnienie lub wydanie wyroku skazującego na publiczną niesławę albo postawienie poza nawiasem społeczności wiernych, należy do wszystkich wiernych tej społeczności, w której ktoś ma być sądzony, albo do przełożonego tej wspólnoty lub do soboru powszechnego (DP, II.6.12).
Rolą kapłana jest jedynie uzasadnić wyrok i formalnie nałożyć ewentualną ekskomunikę. Żaden duchowny, nie wyłączając biskupów i papieża, nie ma ani możliwości, ani realnej władzy do nałożenia ekskomuniki bez wyroku sądowego wydanego przez świeckiego prawodawcę.
Briguglia zauważa, że dla Marsyliusza brak władzy sądzenia oraz ograniczenia nałożone na duchownych w naukładaniu ekskomuniki są istotne dla funkcjonowania społeczeństwa228, mają za zadanie uchronić przed nadużyciami ze strony przekupnych kapłanów, którzy mogliby (idąc za czyjąś namową) obłożyć ekskomuniką panujących i tym samym spowodować upadek państw i królestw229. Marsyliusz nie tylko bardzo mocno zawęża możliwości ingerencji osób duchownych w sprawy polityczne230, zarazem podkreśla tak ważną dla jego koncepcji jedność i trwałość wspólnoty politycznej – jeżeli nie ograniczy się swoistego rodzaju samowoli kapłanów, państwo będzie słabe i narażone nie tylko na ataki z zewnątrz, ale też i na wewnętrzny upadek. Filozof zastrzega zarazem, iż te ograniczenia nie oznaczają, że heretycy, schizmatycy lub niewierni231 nie będą karani. Osąd i ewentualny wyrok leżą gestii prawodawcy świeckiego, duchowni natomiast nie mogą nawracać błądzących siłą bądź sprawować nad nimi sądów, ponieważ byłoby to bezprawne.
228 Zob. Gianluca Briguglia, Marsilio da Padova, Roma 2013.
229 Jest to wyraźne nawiązanie do aktualnej sytuacji politycznej XIV wieku – do konfliktu między Ludwikiem Bawarskim a papieżem Janem XXII, w którym cesarz został przecież obłożony ekskomuniką.
230 Bez wyraźnego polecenia ze strony świeckiego prawodawcy, kapłani nie mają żadnej możliwości ingerowania i wtrącania się w sprawy polityczne; mogą ewentualnie wyrazić słowne potępienie, lecz nic ponad to – nie mogą ogłaszać wyroków potępienia ani ekskomuniki, kierując się jedynie własną wolą.
231 A także schizmatyk czy po prostu innowierca, patrz: Marsyliusz z Padwy, op. cit., s. 195.