Głównym problemem badawczym pracy jest światopogląd zawarty w przekazie kulturowym, a dokładniej doświadczenie życia, obraz świata i ideał życia transmitowany, „przemycany” w tekstach utwo-rów muzycznych i czasopism adresowanych do młodzieży, oraz jego recepcja. Pewną część tych tekstów (zwłaszcza muzycznych) ułożyli sami młodzi, a prezentowany światopogląd, jak można przypuszczać, jest efektem ich doświadczeń życiowych. Inne teksty są pisane dla młodzieży przez ludzi dorosłych; powstają za sprawą twórczego działania specjalistów różnych dziedzin, których nierzadko głównym celem jest jedynie sprzedaż określonego towaru w obszarze kultury popularnej. Ponieważ interpretacja wszelkich tekstów (dyskursów), czyli „zgodne z regułami rozumienie utrwalonych uzewnętrznień ży-cia” (D i l t h e y, 1982: 293) — w tym przypadku takim uzewnętrz-nieniem są czasopisma i treść muzyki — może uwzględnić trzy zna-czenia: to nadane przez autora, dalej znaczenie samego tekstu, który wyzwala się od zamiarów, jakie towarzyszyły jego powstawaniu, autonomizując swoje istnienie, oraz znaczenie percypowane przez młodzież, które może być całkowicie odmienne od zamierzonego, to badania przekazu mogą przyjąć bardzo różne ukierunkowanie. O po-dobnych semiotycznych subtelnościach w zakresie „czytania” kultury popularnej przez młodzież pisze Z. M e l o s i k, zauważając, że
„tekst »wchłonięty« na poziomie życia codziennego może mieć zupełnie inny charakter i wymiar ideologiczny niż tekst »wysłany«.
Młodzież jest w stanie nadawać własne znaczenia każdemu tekstowi.
Mogą one być przy tym sprzeczne z intencjami jego twórców” (2005b:
230—231). Sprawę dodatkowo komplikuje specyfika słowa pisanego.
Młodzież może nadawać dyskursom własne znaczenia (interpretacje), jednak również sam tekst wyzwala się spod wpływu autora. W dys-kursie pisanym bowiem — jak utrzymuje P. Ricoeur — „intencja au-tora i znaczenie tekstu przestają się zbiegać. To rozdzielenie
słowne-go znaczenia tekstu i mentalnej intencji jesłowne-go autora nadaje rangę pojęciu zapisu; zapis jest czymś więcej niż tylko utrwaleniem wcze-śniejszego dyskursu mówionego. Dzięki zapisowi tekst zyskuje se-mantyczną autonomię; ta autonomia jest konsekwencją zerwania związku między mentalną intencją autora i słownym znaczeniem tekstu. Dalsze losy tekstu wymykają się ze skończonego horyzontu, w którym żył jej autor. Ważniejsze staje się teraz znaczenie samego tekstu niż to, co miał na myśli autor, kiedy go pisał” (podaję za: G o -d l e w s k i, 2003: 425). I znowu znaczenie samego tekstu trzeba o-d- od-różnić od jego interpretacji (zwłaszcza sensownych, uprawomocnio-nych), których — wedle koncepcji nieograniczonej semiozy — może być nieskończenie dużo. Pozostając w kręgu rozważań o wielości sen-sownych interpretacji tekstu pisanego, należy przytoczyć krytykę koncepcji nieograniczonej semiozy w wydaniu Umberta Eco. Wyróż-nia on podzbiór dopuszczalnych interpretacji, którego dopełnienie stanowią jednak nadinterpretacje (Ż y c i ń s k i, 2001: 142). Jeszcze inaczej ujmuje analizę tekstu B. Berelson, który wyróżnia trzy po-dejścia do materiału symbolicznego. „W pierwszym badacz interesuje się głównie cechami samej treści. W drugim próbuje on, wychodząc z analizy treści, sformułować wnioski o autorze treści bądź też wnio-ski dotyczące czynników tę treść wyznaczających. W trzecim podej-ściu badacz interpretuje treść po to, aby dowiedzieć się czegoś o ce-chach jej odbiorców bądź o skutkach jej oddziaływania. Rzecz jasna, iż każde z konkretnych badań może, choć nie musi, zawierać więcej niż jedno z tych pojęć” (podaję za: N o w a k, 1965: 150). W sposób bardzo jasny i odmienny kwestię tę wykłada P.T. N o w a k o w s k i (2004: 16), pisząc o trzech funkcjach tekstu pisanego. Pierwsza jest funkcją intencjonalną i wynika z zamiaru nadawcy, następnie można mówić o funkcji pełnionej, czyli o faktycznym sposobie percepcji i „re-akcji” odbiorcy na tekst. Trzecia funkcja — nadana — ma charakter obiektywny i jesteśmy w stanie ją odczytać (choć nie musi być ona zgodna z zamiarem komunikatora).
Zasadniczo moje przedsięwzięcie badawcze miało pięć głównych celów poznawczych:
1. Przeprowadzenie analizy treści światopoglądowych wpisanych w wybrane teksty kultury popularnej (analiza zapisu, czyli zczenia tekstu samego w sobie, tzw. intencji tekstu, znazczenia na-danego).
2. Ustalenie, czy funkcja nadana (intencja tekstu) pokrywa się z funkcją rzeczywistą, funkcją pełnioną tekstu (znaczenie odbiera-ne) kultury popularnej. Osiągnięcie tego celu możliwe jest dzięki analizie recepcji.
3. Zbadanie, w jakiej mierze takie zmienne, jak płeć, wykształcenie ojca i miejsce zamieszkania (wieś, miasto), modyfikują recepcję tekstów kultury popularnej przez młodzież.
4. Poznanie pedagogicznych treści młodzieżowej kultury popularnej w zakresie upowszechnianych obrazów świata, dominujących do-świadczeń oraz obecnych w tej kulturze ideałów życia.
5. Zbadanie, czy młodzież potrafi krytycznie dekodować treści kultu-ry popularnej.
Wymienione cele dają się uporządkować w dwie grupy pytań.
W badaniach tych wyróżnić można bowiem dwie płaszczyzny. Z jednej strony przedmiotem analizy są światopoglądowe treści najpopular-niejszych periodyków czytanych przez młodzież oraz popularnej młodzieżowej muzyki. Z drugiej strony analizie poddane zostały wy-powiedzi gimnazjalistów — odbiorców kultury popularnej. Odpowied-nio zatem pierwsza grupa pytań badawczych dotyczy problemu świa-topoglądu wpisanego w wybrane teksty, czyli interpretacji zawartości przekazu skierowanego do młodzieży, druga zaś grupa — druga płaszczyzna badań — dotyczy recepcji tych treści. W ramach tych dwóch grup pytań badawczych wyróżnić dały się pytania szczegółowe:
1. Jakie kategorie pojęciowe występują w tekstach młodzieżowych, gdy mowa w nich o doświadczeniu życia? Czy można zidentyfiko-wać dominujące pojęcia wraz z ich polami semantycznymi?
2. Czy i jakie kategorie pojęciowe składają się na obraz świata (re-prezentacje świata) zawarty w tekstach młodzieżowych? Analiza ich pól semantycznych.
3. Czy i jakie elementy zawarte w przekazie kultury popularnej awansują do roli niezbędnych składników udanego życia (koncepcji dobrego życia, ideału życia)? Analiza ich pól semantycznych.
4. Czy można mówić o homogenizacji przekazu kultury popularnej w zakresie treści światopoglądowych, czy raczej mamy do czynie-nia ze zróżnicowanymi doświadczeczynie-niami, obrazami świata oraz ideałami życia odbieranymi przez młodzież za pośrednictwem kul-tury popularnej? Analiza porównawcza, analogie i różnice w dys-kursach.
5. Czy pełniona funkcja tekstu jest zbieżna z funkcją nadaną?
6. Czy istnieje jakiś model2 recepcji wytworów kultury popularnej (dominujący, opozycyjny, negocjujący)?
2 Należy wskazać na istnienie subtelnych różnic i podobieństw występujących między pojęciami: model, typ, wzór i teoria. Użyty przeze mnie termin model można by zastąpić jeszcze terminem wzór. Częsta ekwiwalencja pojęć modelu i teorii nie znajduje w tym miejscu zastosowania, ponieważ nie chodzi tutaj o opracowanie teorii
7. Czy i w jakim stopniu zmienna płci modyfikuje recepcję — model dekodowania i krytyczny odbiór — tekstów kultury popularnej przez młodzież?
8. Czy i w jakim stopniu zmienna pochodzenia społecznego (wy-kształcenie ojca3) modyfikuje recepcję — model dekodowania i krytyczny odbiór — tekstów kultury popularnej przez młodzież?
9. Czy i w jakim stopniu zmienna miejsca zamieszkania (miasto versus wieś) modyfikuje recepcję — model dekodowania i kry-tyczny odbiór — tekstów kultury popularnej przez młodzież?
10. Jaki potencjał wychowawczy (wzory zachowań, stosunek do uży-wek itp.) mają wybrane wytwory kultury popularnej?
11. Czy i w jakim stopniu młodzież potrafi krytycznie dekodować treści kultury popularnej? Czy rozpowszechniane przez kulturę popularną informacje traktuje jako rzeczywiste (np. okres podej-mowania współżycia seksualnego przez młodych)?
Tak sformułowane pytania szczegółowe wyznaczą ramy części ba-dawczej, poświęconej odzwierciedleniu światopoglądowych treści, któ-rych nośnikami są młodzieżowe czasopisma i muzyka, jak też recep-cji tych treści.