Zasadnicza sprzeczność jest w poprawianiu warunków egzystencji i bezpieczeństwa, wydłużaniu życia i skracaniu czasu pracy ludzkiej, a równocześnie przyznawaniu nadrzędnych praw ptakom, listkom, trawie, Naturze. Każda z tych pierwszych (ludzkich potrzeb) oznacza pogorszenie szans tych drugich (środowiskowych) na co wskazuje raport WRI–2018.
Słuszne postulaty geośrodowiskowe w sensie globalnym wiążą się z jakże bolesnymi ludzkimi sprawami w masowym sensie indywidualnych spraw: utrzymania siebie i coraz większej rzeszy tych, mieszczących się w przedziale „usługi”, bytów nieprodukcyjnych.
Zmiany w postępowaniu ludzkim
Rozwój techniki, rozbudowa infrastruktur, zwiększone wymagania w życiu społecznym oraz po-wszechne zmiany przyrody w otoczeniu człowieka, stały się przyczyną ewolucji ludzkiego stosunku do bliźnich, do zwierząt i do przyrody, jako przestrzennego kontinuum, w którym ludzie są umiejscowieni.
Stosunek ludzi do zwierząt uległ znacznemu polepszeniu od niedawnych czasów. Nie ma już oficjalnych walk zwierząt w cyrkach i na stadionach, polowań ze szczuciem i rozszarpywaniem, ani okrutnego od-straszania szkodników, jak opisane w historii Puszczy Białowieskiej, pod hasłem ochrona barci przed niedźwiedziem. Samobitnia: „Ciężka kłoda zawieszona na sznurze tuż obok barci stosowana do ochro-ny przed niedźwiedziami. Często pod drzewem bartochro-nym z samobitnią wbite były w ziemię zaostrzone pale, na które strącony przez samobitnie niedźwiedź często się nadziewał”(1). Pozostały jednak polo-wania, ale kompensowane przez wstrzymywanie robót ziemnych, leśnych i porządkowych w ptasich okresach lęgowych. Buduje się kosztowne przejścia dla zwierząt nad i pod trasami komunikacyjnymi, stawia ekrany ochronne i podświetlane, podobnie, jak podświetlane są wysokie konstrukcje na tra-sach przelotu ptactwa. Ludzie, jako rodzaj zaludniający Ziemię, zaczynają odchodzić od naturalnych odruchów dominowania słabszych i zaczynają traktować (niekonsumowalną) faunę i florę, jako mniej sprawne organizmy na planecie Ziemia, którym z tego powodu należy się respekt i pomoc w zagroże-niu. Także prawa „konsumowalnej” hodowlanej fauny są stopniowo humanizowane w zakresie redukcji niewygód, redukowania dręczenia i stresów w procesach hodowlano-technologicznych prowadzących
(1) https://pl.wikipedia.org/wiki/Samocc logo; Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Unported (CC BY-SA 3.0) bitnia, https://puszcza-bialowieska.blogspot.com/2013/04/cos-o-barciach.hthttp://rcin.org.pl/ Content/11406/WA308 _7998_II6416_BARCIE-I-KLODY.pdfm, http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu/ index.php?dzial=haslo&id=69, http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu/index.php?dzial=haslo&id=69.
do konsumpcji. Tu sprzężenia zwrotne zasadzają się na rozwoju ludzkiego poczucia obowiązku ochrony otoczenia, któremu dotychczas szkodzono.
Coraz więcej wagi ludzie, a ściślej ludzkość, przywiązuje do ochrony środowiska przed powszech-nym zaśmiecaniem. Porządkuje się formalnie gospodarkę ściekami i odpadami. Wprowadzane są re-strykcje dotyczące produkcji, dystrybucji i pozbywania się wyrobów plastikowych. Problem plastiku w środowisku jest wyjątkowo młody, ale zarazem stał się dotkliwy z oczywistych powodów, jego przy-datności i taniości.
Przed 150 laty wynaleziono materiał lekki, odporny na wiele czynników niszczących i łatwy obróbce – plastik. Wkrótce plastik stał się przydatny we wszystkich dziedzinach życia, od medycyny i przemysłu spożywczego, do przemysłu motoryzacyjnego, budowlanego, odzieżowego oraz zabawkar-skiego i hydraulicznego, na jednorazowych nakryciach stołu piknikowego kończąc. Stał się nieodzow-nym elementem użytkowym codziennego bytu i przyzwyczajeń. I okazał się z czasem tani oraz trudno zniszczalny w warunkach naturalnych. Po 150 latach w drodze licznych sprzężeń zwrotnych dodatnich i ujemnych stan plastiku wobec problemów geośrodowiska jest następujący (cyt. za NGM 2018):
Produkcja roczna plastików wynosi około 450 mln ton (w r. 2015), w tym około 1 trylion torebek plastikowych jednorazowego użytku (trwającego średnio 15’); dotychczas nagromadziło się 6,3 mld ton poza recyklingiem; około 9 mln ton dociera w nierozdrobnionej postaci do mórz i oceanów, powodując szkody i przynosząc cierpienia licznym okazom fauny, co jest dostrzegane od dawna (rys. 43).
Prądy morskie i falowanie powodują koncentrowanie się rozdrobnionych pozostałości plastiku przy powierzchni oceanów. Na północnym Pacyfiku utworzyły się rotujące przypowierzchniowe(1) wy-spy pływające, o łącznym areale około 2,6 mln km2. Ale stosowanie plastiku w miejsce wyrobów z na-turalnych surowców przyczyniło się do ograniczenia nadmiernej eksploatacji flory i fauny ziemskiej, zwiększyło higienę przygotowania produkcji i transportu żywności, sterylności ubioru i opakowań.
Z sukcesami technologicznymi i rozwojem inżynierii wiążą się osiągnięcia ekonomiczne oraz podnoszenie wielkości Produktu Krajowego Brutto (PKB) oraz szczególnie PKB na osobę. Z tymi
suk-(1) „Przypowierzchniowych”, bo ze względu na małą pływalność, szczątki odpadów plastikowych unoszą się tuż przy powierzchni wód oceanicznych; z tego powodu nie są dostrzegalne bezpośrednio na obrazach satelitarnych.
Rys. 43. Model wieloryba ulepiony przez dzieci szkolne z plastikowych odpadów wyrzucanych przez morze;
eksponowany w północnych okolicach Mombasa, w Kenii w części wystawienniczej parku i ogrodu zoologicznego założonego w 1970 roku przez Rene Hallera w wyrobiskach wapiennych cementowni Bamburi
Cement; foto S.O. 2008.
cesami wiąże się z kolei zwyżka ryzyka ich utraty oraz wzrasta możliwość antagonizowania sąsiadów, przy równoczesnym obojętnieniu społeczeństwa na zagrożenia. Przeciwdziałania są podejmowane formalnie przez utrzymywanie systemów obronnych na poziomie sprawności odstręczającej możliwe zagrożenia z zewnątrz oraz zapewnienie porządku obywatelskiego wewnątrz państwa. Zwiększanie wy-datków na obronność może być jednak wskaźnikiem pogarszania się sytuacji ekonomicznej państwa, a uzasadnieniem konieczności ponoszenia kosztów obrony jest wskazywanie rzekomych powodów za-grożenia – rzekome zakusy sąsiedzkie oraz zmowa ekonomiczna silniejszych państw. Wreszcie pojawia się „konieczność” siłowego rozwiązania problemów gospodarczych przez agresję, inwazję i akwizycję obcych terenów. Lub tylko utrudnianie innym możliwości korzystania z przysługujących przywilejów w ramach prawa międzynarodowego, na przykład o nieszkodliwej żegludze.
Ilustracją takiego stanu jest fizjograficzna, polityczna, sąsiedzka i strategiczna sytuacja cieśniny Piławskiej. Jest zarazem przykładem sprzężeń zwrotnych między potrzebami, chęciami oraz realiami, czyli możliwościami egzekwowania praw własnych, w których antropogeniczny czynnik niewymierny staje się decydujący. W tym przykładzie sprzęgają różne motywy anomalnego, choć naturalnie ty-powego, sprzężenia wielu antropogenicznych motywów. Sytuacja gospodarcza sąsiadujących krajów o różnym poczuciu własnych możliwości i znaczenia, zagrożenia faktyczne lub rzekome przyjmowanych pryncypiów oraz geopolityczna sytuacja w postaci bogatych złóż bursztynów, unikalnych żywic kopal-nych, a także względy bezpieczeństwa i obrony terytorium oraz atawistyczne poczucie nadrzędności z pozycji siły(1) stawiające Polską gospodarkę w konieczności omijania utrudnień żeglugowych powo-dowanych przez stronę silniejszą (rys. 44). Należy tu unikać pojęcia „silniejszą w sporze”, bo tu nie
(1) http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19460020005, D.R. Bugajski, Prawo do żeglugi w Cieś- ninie Piławskiej a praktyka międzynarodowa, Prawo Morskie, XXIV; 2008, s. 215, 223–227.
Rys. 44. Sytuacja fizjograficzna Zalewu Wiślanego (ZW); Port Morski Elbląg (E), Cieśnina Piławska (CP), (RU) Rosja, Terytorium Kaliningradzkie, (PL) Polska; różowe strzałki – transgraniczna droga wodna,
praktycznie nieużyteczna; (m m m) Mierzeja Wiślana; pomarańczowa strzałka dwustronna – miejsce planowanego przekopu Mierzei
występuje realna podstawa jakiegokolwiek sporu, natomiast występuje realne utrudnianie w sensie fizycznym i administracyjnym.
Zmiany zasad i postępowania, jak na przykład administracyjne utrudnianie i użytkowania wód śródlądowych, było obiektem wrogich działań w Iraku. W Mezopotamii mokradła w delcie Tygrysa i Eufratu nad Zatoką Perską w Iraku były poddane wpływom ludzkim od 5000 lat. Budowano tam zapo-ry, kanały irygacyjne i wały ochronne umożliwiających irygacje rolne, ochronę przed powodziami oraz retencję wody na czas okresów suchych(1). Jednak ogólnie dopływ wody do naturalnych mokradeł ule-gał zmniejszeniu. W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku olbrzymie obszary mokradeł zostały zdrenowane w celu odcięcia miejscowych rybaków i rolników od ich źródeł utrzymania, w rewanżu za udział w rebeliach antyrządowych. Stopniowo mokradła i tereny uprawne oraz pozostałości stawów zaczęły zanikać, jak to widać na obrazach satelitarnych (NASA EO) z lat 2000–2003. Dopiero podczas Drugiej Wojny w Zatoce, w latach 2003–2004 zaczęto demolować budowle wodne i kanały drenujące obszary bagien Mezopotamii; na obrazach satelitarnych z tego okresu można dostrzec spontaniczne nawodnienie terenów, wypełnienie stawów i zalewisk, ale roślinność pozostawała uboga. Dopiero na obrazach z lat 2007–2008 można dostrzec wyraźną poprawę wegetacji szczególnie na obszarach kulty-wowanych, mimo suszy w roku 2009, w 2010 widać poprawę stanu upraw rolnych, ale naturalna zieleń uległa dalszemu pogorszeniu. Według UNO już w 2006 roku odtworzono mokradła w delcie Tygrysa i Eufratu do poziomu 58% w porównaniu z latami siedemdziesiątymi XX wieku(2).
Pojawia się tu jednak sprzężenie zwrotne – w miarę stabilizowania się gospodarki Iraku oraz krajów sąsiednich i eksploatacji zapór wodnych w górnym dorzeczu, zaczyna brakować wody na dalsze odtwarzanie mokradeł Mezopotamii, mimo, że wartość rocznej precypitacji w dorzeczu Tygrysa i Eu-fratu stała się większa o około 30% w latach 1991–2015 niż była w latach 1961–1990(3).
Konflikty i wojny
W miarę postępu cywilizacji eurogennej, dającej światu silniki zastępujące fizyczne wysiłki ludzi i zwierząt, automatykę podnoszącą sprawność działań i zmniejszająca prawdopodobieństwo nieinten-cjonalnych działań szkodliwych, komunikację kołową i powietrzną umożliwiającą przyjazne kontakty społeczeństw odległych w czasie (rozwoju) i w przestrzeni oraz wprowadzającą globalną specyficzną ekoetykę odśrodkową, występują narastające konflikty śród- i międzyludzkie oraz międzynarodowe.
Zasadzają się na występowaniu w cywilizacji eurogennej sprzężeń zwrotnych dodatnich powodują-cych coraz szybszy rozwój gospodarczy, techniczny i etniczno-mentalnościowy, a zatem coraz większe różnicowanie w obrębie coraz bardziej globalizowanej społeczności świata. Co powoduje, że wbrew formalnym zamierzeniom łagodzenia napięć międzyludzkich, międzykulturowych i między różnymi cywilizacjami, ujawniają się atawistyczne tendencje rozwiązywania siłowego sytuacji konfliktowych.
Zdobywa przewagę mentalna skłonność do preferowania i wyzwalania zła nawet przy negocjacjach i próbach łagodzenia napięć międzyludzkich, międzynarodowych oraz ogólnie ujmując między spra-wującymi władzę a jej podległymi(4).
Ilustracją tych atawistycznych ujawnień skłonności do zaburzania współczesnych formalnych tendencji łagodzenia napięć może być opisany problem inżynierskiego połączenia śródlądowego akwe-nu z otwartym morzem. W sprzężeniach zwrotnych stanowi istotny element nieogłoszonej strategii
(1) https://earthobservatory.nasa.gov/Features/WorldOfChange/iraq.php.
(2) https://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=1716, https://eoimages.gsfc.nasa.gov/images/imagerecords /1000/1716/mesopotamia.pdf, https://eoimages.gsfc.nasa.gov/images/imagerecords/1000/1716/meso2.pdf [dostęp: 2018].
(3) index.cfm?page=country_histori cal_climate&ThisC Code=IRQ.
(4) Złożoność sprzężeń zwrotnych w stosunkach międzyludzkich jest ujęta w zbeletryzowanej syntezie życiorysu Człowieka uwikłanego w społeczne zawiłości dróg współczesnej cywilizacji eurogennej (W. Hop, Przed wyrokiem, LSW 2016, s. 1–244.
silniejszego wobec słabszego. Ale argumenty przeważające będą miały i mają charakter odbiegający od meritum strategicznego, trudnego do zrozumienia przez społeczność międzynarodową. Obciążają stronę słabszą sporu i w znacznej części są zasadne, bo inżynierskie zamierzenie wzmaga zagrożenia ekologiczne, narusza niekorzystnie geodynamiczną równowagę chwiejną, utrudnia ruch drogowy i na-turalne wędrówki zwierząt. Ale zasadność tych argumentów wynika wyłącznie z faktu jawnego naru-szenia praw morskich, zwyczajowych i dobrosąsiedzkich stosunków.
Szwedzki Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) założony w 1966 roku pro-wadzi działalność informacyjną ukierunkowaną na ukazanie pokojowych wartości społeczeństwa, jako wartościowego przeciwieństwa wychowania w duchu przemocy(1), a równocześnie skrupulatnie reje-struje, gromadzi i udostępnia informacje dotyczące zagrożeń i polityczno-gospodarczych sytuacji kon-fliktowych na świecie. I tu podobnie, jak w problemie przekopu Mierzei i drożności Cieśniny Piławskiej, działalność SIPRI jest uzasadniona wyłącznie powszechnością naruszania praw współżycia międzynaro-dowego, nieuprawnionych roszczeń oraz częstym (i skutecznym) poprawianiem wewnętrznej sytuacji krajów źle gospodarowanych kosztem krajów gospodarowanych lepiej.
Postanowienia międzynarodowe w sprawie wspólnych zagrożeń generowanych przez poszcze-gólne państwa są respektowane głównie, lub wyłącznie przez te państwa, które zagrożeń nie generują.
Działają w nich bowiem sprzężenia zwrotne ujemne, prowadzące do wzmocnienia ładu i eliminowania zagrożeń. Te państwa, które generują zagrożenia, odrzucają zarazem i postanowienia oraz przyjęte za-sady postępowania wobec wspólnych zagrożeń, czyli w istocie generują sprzężenia zwrotne dodatnie, podtrzymujące permanentny stan zagrożenia.
W latach 1999–2011 roku wydatki na zbrojenia na świecie wzrastały systematycznie, w latach od 2012–2016 nastąpiła stabilizacja, a ponowny wzrost rozpoczął się w roku 2017 od poziomu około 2,2% globalnego PKB, co w przeliczeniu na osobę wynosiło 230 US$. Ten globalny wzrost wynikał ze zwiększenia wydatków na obronność głównie w Chinach, Indiach i Arabii Saudyjskiej(2). Ogólnie cię-żar wydatków na zbrojenia przesunął się w skali globalnej z obszaru euroatlantyckiego w stronę Azji i Oceanii.
Obecnie zbrojenia, czyli sprawy obronności, na których zdaje się ciążyć jeszcze zeszłowieczne określenie „najlepszą obroną jest atak”, stają się w ogóle potężnym obciążeniem gospodarki global-nej, regionalnej i często państwowej, ale równocześnie, wskutek sprzężeń zwrotnych, są jej napędem.
Jednak w ogólnym rozrachunku, rozbudowa struktur obronnych nawet bez prowadzenia wojny jest rujnująca ekonomicznie, mimo ożywiania wielu gałęzi przemysłu i likwidowania bezrobocia. Bowiem sprzężenie zwrotne w przedziale zagrożenia i prewencja jest dodatnie. Następuje „wyścig zbrojeń”,
„eskalacja napięć” międzynarodowych oraz ogólne pogorszenie komfortu życia w krajach „zagrożo-nych” wskutek konieczności wyrzekania się wielu dotychczasowych osiągnięć cywilizacyjnych. Pojawia się w tym jeszcze jedno sprzężenie zwrotne. Mianowicie stała gotowość obrony przed zagrożeniami powoduje dystorsję proporcji rozwoju w ogóle. Preferencje wspomagania potrzeb obronnych kraju powodują hipertrofię przemysłu obronnego i ciężkiego kosztem przemysłu spożywczego, rozbudowę zapasowych ośrodków dowodzenia i dróg transportu. Oszczędność dewiz, potrzebnych do zakupu pro-duktów koniecznych do podtrzymania marniejących sektorów gospodarczych, powoduje braki w za-opatrzeniu w lekarstwa, owoce egzotyczne, a z czasem w wyroby codziennego użytku. Przy zmniejsze-niu pretensji międzynarodowych, nadprodukcyjne moce przemysłu obronnego stają się potencjalnym dobrem eksportowym do krajów trzecich, a zatem i elementem wzmagania napięć stosunków między-państwowych i wewnętrznych w innych regionach świata.
Można podać wirtualny przykład kraju biednego, bez własnych bogactw naturalnych i niezdol-nego ekonomicznie, w którym niedostatki wszystkiego są tłumaczone koniecznością szykowania się do
(1) SIPRI: Press Release, 2 May 2018, https://www.sipri.org/publications/2018/sipri-fact-sheets/trends-world-military-expenditure–2017, https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/sipri_fs_1805_milex_ 2017.pdf, https://
www.sipri.org/sites/default/files/2017-09/yb17-summary-eng.pdf.
(2) Nan Tian, AMEX SIPRI (2018).
obrony przez wrogimi zakusami z zewnątrz. Choć trudno jest wykazać, na co te zakusy byłyby ukierun-kowane. Dlatego utrzymanie przekonania społeczeństwa o konieczności znoszenia niedostatków jest możliwe przez indoktrynowanie „jesteśmy najlepsi, najszczęśliwsi i mamy wszystko”, co jest skuteczne tylko przy drastycznym ograniczaniu informacji z zewnątrz przez cenzurę, zakazy ruchu granicznego i budowanie zróżnicowanej hierarchii dostępności do dóbr materialnych oraz do godziwej żywności.
Według raportu SIPRI z 20 czerwca 2018 roku(1) zawierającego zestawienia i analizy informacji na temat operacji pokojowych na świecie, w roku 2018 przypada 70 rocznica operacji sił pokojo-wych ONZ. Rada Bezpieczeństwa autoryzowała w maju 1948 roku pierwszą akcję pokojową na Bliskim Wschodzie, gdzie toczyła się wojna Arabsko-Izraelska(2).
W nowej edycji rocznika(3) z zestawionych comiesięcznych danych wynika, że w 2017 roku były 63 militarne operacje wielostronne: 25 w Afryce, 18 w Europie, 9 na Bliskim Wschodzie, 6 w Azji i Oceanii oraz 5 w obu Amerykach. Pięć z tych operacji zapoczątkowano w roku 2017, a cztery zakoń-czono. Brało w nich udział 145 911 osób, czyli o 4,5% mniej niż poprzednio, w tym 125 803 żołnierzy, 11 846 policjantów oraz 8262 osób cywilnych. W latach 2008–2015, liczba pokojowych sił w Afryce wzrosła z 75 000 osób do 120 000, ostatnio jednak uległa zmniejszeniu o 7,3% w roku 2016 i o 4%
w 2017. Jednocześnie wzrosły zagrożenia terrorystyczne.
Doświadczenia dotychczasowych wojen, działalność międzynarodowych organizacji pokojowych oraz postępy cywilizacji dobrych obyczajów i rozwoju technologii obronnych, nie zmniejszają skłonno-ści ludzkich do powodowania konfliktów wielkoskalowych i koniecznoskłonno-ści ich rozwiązywania sposobami atawistycznymi, wywodzącymi się z nieuchronnej walki o byt połączonej z dążeniami do likwidacji przeciwników (konkurentów) do pozyskiwania naturalnych dóbr i opanowania przestrzeni życiowej.
Podtrzymywanie tych skłonności jest ścisłe związane z bodźcami ekonomicznymi, a ściślej z produkcją broni i amunicji do niej, oraz z osiąganiem korzyści bezpośrednich ze stosowania akcji zbrojnych.
Wielonarodowe siły zostały autoryzowane w 2015 roku(4) do podjęcia działań przeciwko Boko Haram w Basenie Jeziora Czad, a w 2017 zjednoczone siły Grupy 5 do działań przeciwko kryminalnym gangom pogranicznym i ekstremistom z Sahelu(5).
W warunkach wzrastającej populacji ludzkiej kształtują się dwie linie sprzężeń, dzielące się już wariantowo na ciągi sprzężeń podrzędnych o różnej złożoności. Pierwsza linia obejmuje współoddzia-ływania człowieka z jego przyrodniczym otoczeniem. Druga, to oddziaływanie interesów ogólnych ludzkości na interesy poszczególnych ludzi i ich grup, wśród których też powstają zróżnicowane od-działywania wzajemne, co w efekcie prowadzi do nieustającej przemiany świata ludzi (rys. 45) pod względem zamożności, edukacji, higieny i zdrowotności oraz demokracji.
W przyrodzie, oddziaływania wzajemne, nawet wieloczynnikowe, są związane głównie z fizycz-nymi pojęciami akcja – reakcja, oraz przyczyna – skutek. Dlatego, jeśli czynniki są znane, skutki są za-wsze pewne, a co najmniej przewidywalne. W tych samych okolicznościach czynnik ludzki powoduje, że skutki jakichkolwiek oddziaływań nie są pewne, a nawet pozostają nieprzewidywalne, jak na przy-kład akcje przeciwko szczepieniom prewencyjnym, edukacji i postępowi technologii, wydłużającymi życie ludzkie, do których dołączają także ludzie wykształceni i studenci.
Normalnie, logika obowiązująca w przyrodzie oraz w pracy przyrodników nie obejmuje sytuacji, w której podejmowanie inżynierskich prac ochronnych wewnątrz własnego terytorium może wywoły-wać protesty w państwach sąsiednich. A jednak wywołuje. Zatem inżynierskie przedsięwzięcia
ochron-(1) “SIPRI” update@sipri.org “To” so@igf.edu.pl Backgrounder: Global and regional trends in multilateral peace operations, 2008–17.
(2) https://list.sipri.org//lt.php?tid=uBtAjEPC3YeL5oyoI4j290D1+PocmGeIsfrnAXuqAf/h +E4k1dSDH46S5Nkt5TU2.
(3) SIPRI Yearbook, https://list.sipri.org//lt.php?tid=Us+V57elgdmqjaETfkfo8kD1+PocmMeIsfrnAXuqAf/h+E4k1dS jH46S5Nkt5TU2.
(4) The AU authorized the Multinational Joint Task Force (MNJTF), https://list.sipri.org//lt.php?tid=C3JvwhS1C7mw38 fQMJ0+AUD1+PocmNeIsfrnAXuqAf/h+E4k1dRzH46S5Nkt5TU2.
(5) Joint Force of the Group of Five for the Sahel (JF-G5S), https://list.sipri.org//lt.php?tid=mTZGfJs6Z7 yIjwzqXj+cD0D1+
PocmMeIsfrnAXuqAf/h+E4k1dSzH46S5Nkt5TU2.
ne na własnym terytorium, konkretnie systemów wczesnego ostrzegania o zagrożeniach, na przykład instalacje radarowe, są konfliktogenne i przez to powodują u sąsiadów reakcję w postaci obronnych zbrojeń, lub inwencji zwiększających bezpieczeństwo własnego terytorium.
Znaczna część obiektów inżynierii obronnej może być lokalizowana pod powierzchnią ziemi.
Przez to staje się niedostrzegalna i niekonfliktogenna. Tu można wymienić magazyny środków obrony, produkcję wrażliwych urządzeń i materiałów, organizowanie zapasowych stanowisk dowodzenia i ste-rowania, instalowanie silosów wyrzutni niszczących obiekty we własnej przestrzeni powietrznej. Ale lokowanie podziemne daje asumpt domniemywania intencji wykraczających poza funkcje wyłącznie obronne. W tym sprzężeniu, sensownym wyjściem z pętli wzajemnego stymulowania do eskalacji, w budowie wyprzedzających środków obrony, jest wykorzystanie poeksploatacyjnych pustek i wyro-bisk górniczych, co można by uznać za rodzaj rekultywacji lub zmianę sposobu użytkowania górniczych przestrzeni na- i podziemnych(1).
Sprzężenia socjologiczno-administracyjne
W tej grupie sprzężeń występują często działania irracjonalne lub przeciwne generalnym tren-dom polepszania ludzkiego bytu, lub w ogóle postępu i rozwoju.
(1) https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_ongoing_armed_conflicts, https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_artificial_
islands, https://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?pagename= Mischief_Reef¶ms=9_55_N_115_32_E_type:isle_
source:kolossus-dewiki.
Rys. 45. Jak się nam zmienia świat ludzi według Maxa Rosera „Our World Data” w przedziale prawie 200 lat;
w tym czasie populacja ludzka zwiększała się z około 1,1 mld w 1820 roku, do 1,7 mld w roku 1900, i 7,4 mld w 2015 (a w roku 2018 osiągnęła już 7,6 mld)
W 2017 roku w Warszawie mieszkańcy nie chcą odnogi metra między Saską Kępą a Gocławkiem (bo im może przeszkadzać), wolą linię tramwajową przez tereny ogródków działkowych.
Mieszkańcy dzielnicy w Warszawie nie chcą tramwaju łączącego Wolę z Ochotą i Mokotowem (bo im może przeszkadzać), bo mają metro, którym dotrą gdzie trzeba.
Mieszkańcy warszawskiego Żoliborza nie chcą budowy mostu przez Wisłę w przedłużeniu ulicy Krasińskiego (choć pozostałe mosty przez Wisłę stają się nieprzejezdne w okresach szczytowego natę-żenia ruchu ulicznego).
Przykłady zwrotnego generowania „chęci” (B) i „niechęci” (A) społecznych przejawianych wobec planowanych decyzji dotyczących obiektów górniczych były opisane przez Z. Heliasza (2017) z oko-lic Pszczyny. Lokalna społeczność protestowała tam zarówno przeciw zaniechaniu eksploatacji węgla
Przykłady zwrotnego generowania „chęci” (B) i „niechęci” (A) społecznych przejawianych wobec planowanych decyzji dotyczących obiektów górniczych były opisane przez Z. Heliasza (2017) z oko-lic Pszczyny. Lokalna społeczność protestowała tam zarówno przeciw zaniechaniu eksploatacji węgla