na forach internetowych 1
1. Program „Rodzina 500+”
Rządowy program „Rodzina 500+” rozpoczął funkcjonowanie w roku 2016. Podstawowym instrumentem programu jest świadczenie wychowaw-cze w wysokości 500 zł miesięcznie na dziecko. Do 1 lipca 2019 roku upraw-nionymi do otrzymywania świadczenia były wszystkie rodziny z przynajmniej dwójką dzieci (do 18. roku życia). W przypadku pierwszego dziecka upraw-nione do otrzymywania świadczenia były rodziny spełniające kryterium dochodowe (800 zł na członka rodziny, 1200 zł na członka rodziny z dziec-kiem niepełnosprawnym). Począwszy od 1 lipca 2019 roku prawo do świad-czenia wychowawczego przysługuje na każde dziecko (do ukońświad-czenia 18. roku życia) w rodzinie.
Zgodnie ze stanem na koniec lutego 2019 roku z programu korzysta 3,62 milionów dzieci i 2,38 milionów rodzin12. Głównie w konsekwencji wpro-wadzenia tego programu wydatki budżetowe skierowane bezpośrednio do rodzin z dziećmi wzrosły między rokiem 2015 a 2017 o 1,33 punktu procento-wego, z 1,78% do 3,11% PKB. Z danych na koniec lutego 2019 roku wynika, że w ciągu niemal trzech lat funkcjonowania programu do rodzin trafiło
bli-11 E.I. Knudsen et al., Economic, neurobiological, and behavioral perspectives on build-ing America’s future workforce, „Proceedbuild-ings of the National Academy of Sciences of the United States of America” 2006, t. 103, nr 27, s. 10155–10162; M.E. Young, Early child development…, op. cit.
12 MRPiPS, Rodzina 500+. Już trzy lata…, op. cit.
sko 67 miliardów zł13. W kontekście analizy przedstawionej w tym artykule nie bez znaczenia jest, że „Rodzina 500+” z jednej strony jest programem powszechnie znanym14 i cieszącym się dużym poparciem15 wśród Polaków.
Program „Rodzina 500+” stał się obiektem zainteresowania wielu bada-czy. Dotychczas analizowano m.in.: jego wpływ na zachowania prokreacyjne16, aktywność zawodową kobiet17, ubóstwo i deprywację społeczną18. Weryfika-cji poddaje się cele programu19, jego uwarunkowania20 i konsekwencje poli-tyczne. Póki co, według wiedzy autora, brakuje jednak badań, których auto-rzy szukają odpowiedzi na temat potencjalnego wpływu 500+ na inwestycje w nowe pokolenie. Powód wydaje się być oczywisty: efekt inwestycyjny będzie widoczny najwcześniej za kilka lub kilkanaście lat. Dlatego ten artykuł służy ocenie postrzeganego wpływu wypłacanych współcześnie świadczeń na jakość kapitału ludzkiego w przyszłości.
13 Ibidem.
14 CBOS, Program „Rodzina 500 plus” jako element systemu wspierania rodzin i dzietności,
„Komunikat z badań” 2016, nr 25.
15 B. Roguska, Postrzeganie programu „Rodzina 500 plus”, Warszawa 2018.
16 I. Magda et al., Raport: „Rodzina 500 plus” – ocena programu i propozycje zmian, FOR, Warszawa 2019, https://for.org.pl/pl/d/8aac2498710dbf7b1626846048c1ca70; P. Michoń, Praca, Opieka, Płeć. Nauka…, op. cit.; D. Puślecki, Polityka wsparcia rodziny czy stymulowa-nie wzrostu demograficznego w Programie Rodzina 500 plus, „Przegląd Politologiczny” 2016, t. 21, nr 3, s. 79–91.
17 I. Magda, A. Kiełczewska, N. Brandt, The “Family 500+” Child Allowance and Female Labour Supply in Poland, „IBS Working Paper”, 2018, nr 1481; A. Ruzik-Sierdzińska, Czy program “Rodzina 500+” wywołał efekt na rynku pracy?, „Instytut Obywatelski” 2017, nr 5.
18 M. Brzeziński, M. Najsztub, The impact of „Family 500+” programme on household incomes, poverty and inequality, „Polityka Społeczna” 2017, t. 44, nr 1, s. 16–25; R. Szarfen-berg, Ubóstwo i pogłębiona deprywacja materialna rodzin w kontekście wdrożenia programu
„Rodzina 500 plus”, „Polityka Społeczna” 2018, nr 1, s. 11–17; R. Szarfenberg, Wpływ świad-czenia wychowawczego (500+) na ubóstwo na podstawie mikrosymulacji, „Polityka Społeczna”
2017, nr 4, s. 1–6; S. Golinowska, A. Sowa-Kofta, Estimating Labour Supply Response to the Introduction of the Family 500+ Programme, „Polityka Społeczna” 2017, t. 44, nr 1, s. 7–12;
S. Golinowska, Modele polityki społecznej w Polsce i Europie na początku XXI wieku, Fundacja Batorego, Warszawa 2018, http://www.batory.org.pl/upload/files/Programy operacyjne/Forum Idei/Modele polityki spolecznej.pdf.
19 A. Gromada, Czemu służy program Rodzina 500 plus…, op. cit.; A. Ruzik-Sierdzińska, Krótkookresowe skutki programu Rodzina 500+, „Studia z Polityki Publicznej” 2018, t. 17, nr 1, s. 63–75.
20 M. Gajewicz, Dwa lata z programem ,,Rodzina 500 plus” – ocena oraz uwarunkowa-nia ekonomiczne programu, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”
2018, nr 528, s. 76–87.
2. Metoda
W artykule wykonana została analiza postów umieszczonych na forach internetowych. O ile zawartość forów internetowych była już analizowana w ramach badań społecznych21 o tyle poza nielicznymi wyjątkami22 nie były one badane w odniesieniu do polityki społecznej. Fora dostarczają badaczom
„nieskażonych” danych. Korzystający z anonimowości internauci dobrowol-nie dzielą się swoimi opiniami, co w przypadku badania percepcji i oceny jest szczególnie istotne.
W tym artykule zastosowano analizę dyskursu konwencjonalnego. Jest to metoda, która służy odkrywaniu kierunków argumentacji używanej w dysku-sji na określony temat, a nie ocenie (nie)słuszności używanych argumentów.
A zatem zidentyfikowane dyskursy nie odzwierciedlają w żaden sposób poglą-dów i wiedzy autora na temat badanego programu.
W tym artykule badaniu poddano dyskurs prowadzony na polskich forach internetowych w okresie między październikiem 2015 a listopadem 2018 roku. Istotne jest, by podkreślić, że internauci formułowali swoje wypo-wiedzi w odniesieniu do rozwiązań, które funkcjonowały, zanim rząd ogło-sił projekt zniesienia kryterium dochodowego w odniesieniu do pierwszego dziecka w rodzinie (zob. charakterystyka programu).
Celem analizy dyskursu konwencjonalnego jest opis, prezentacja poglą-dów, sposobów postrzegania, ocen. Badania dyskursu nie mają charakteru wyjaśniającego, nie służą też ocenie poprawności poglądów głoszonych przez badane osoby. W artykule zaprezentowane zostały dyskursy konwencjonalne na temat roli programu Rodzina 500+ w inwestowaniu w jakość przyszłych pokoleń Polaków. Zgodnie z zaleceniami Claudii Strauss23 przeprowadzona analiza rozpoczęła się od zgromadzenia i zapoznania się z materiałem
empi-21 C. Soussan, A. Kjellgren, “Chasing the high” – Experiences of ethylphenidate as described on international internet forums, „Substance Abuse: Research and Treatment”, 2015, t. 9, s. 9–16; K.O. Hwang et al., Quality of Weight Loss Advice on Internet Forums, „American Journal of Medicine”, 2007, t. 120, nr 7, s. 604–609; B. Bickart, R.M. Schindler, Internet forums as influential sources of consumer information, „Journal of Interactive Marketing”, 2001, t. 15, nr 3, s. 31–40; S. McSwain, D. Lester, J.F. Gunn, Warning Signs for Suicide in Internet Forums, „Psychological Reports” 2012, t. 111, nr 1, s. 186–188; P. Michoń, POLSKA NUDA – badanie for internetowych na temat nudy w pracy (w recenzji), [w:] Sekretne życie organizacji. Barwy codzienności, R. Tomaszewska-Lipiec (red.), 2019.
22 P. Michoń, Praca, Opieka, Płeć. Nauka…, op. cit.; P. Michoń, The “Family 500 Plus”
as Social…, op. cit.
23 C. Strauss, Making Sense of Public Opinion. American Discourses About Immigration and Social Programs, Cambridge University Press, Cambridge–New York 2012.
rycznym. Poszukiwanie forów internetowych odbywało się za pomocą wyszu-kiwarki internetowej „google.com” przy użyciu haseł: „program 500+”,
„500 plus”, „500+ forum”, „rodzina 500+”. Badaniu poddano posty zamiesz-czone na 52 forach internetowych. Łącznie zgromadzone wypowiedzi to mate-riał obejmujący blisko 700 stron standardowego maszynopisu. Część z anali-zowanych forów miała charakter ogólny: dotyczyła programu i zmian w nim planowanych, inne były poświęcone wąsko określonemu tematowi (np. wpływ programu na liczbę rodzących się dzieci). Niektóre z dyskusji na forach były inspirowane artykułami publikowanymi w mediach elektronicznych inne zaś brały swój początek od pytań, kwestii, problemów opisanych przez autora pierwszej wypowiedzi.