Rolnictwo i środowisko
7. PROPOZYCJA KLASYFIKACJI ŚRODOWISKOWEJ ROZPYLACZY
W poprzednich rozdziałach ocenie środowiskowej poddano różne rozpylacze płaskostrumieniowe. Na podstawie ustalonych wartości sumarycznego oddziaływania można podjąć próbę środowiskowej klasyfikacji tych rozpylaczy. Punktem wyjścia do stworzenia klasyfikacji jest przedstawienie wartości tego oddziaływania do momentu osiągnięcia przez rozpylacze granicznych parametrów zdolności do użycia (rys. 7.1).
Rys. 7.1 Oddziaływanie środowiskowe rozpylaczy do momentu osiągnięcia przez nie granicznych parametrów zdolności do użycia
Po zidentyfikowaniu wartości sumarycznego poziomu oddziaływań środowiskowych (w cyklu życia oraz w kategoriach szkód: zdrowie ludzkie, stan ekosystemu, wyczerpywanie się zasobów) podjęto próbę ich środowiskowej klasyfikacji rozpylaczy.
Aby było możliwe sklasyfikowanie rozpylaczy, konieczne jest przeliczenie oddziaływań środowiskowych (generowanych do momentu zużycia rozpylaczy), na wspólną wartość czasu pracy. W rozprawie przyjęto tę wartość równą 100 godzinom pracy rozpylaczy (rys.
7.2). W przykładu, jeśli rozpylacz pracuje w rzeczywistości średnio 200 godzin to jego sumaryczny nakład środowiskowy (z rys. 7.1) podzielono przez dwa, a kiedy rozpylacz pracuje średnio 20 godzin, to jego nakład środowiskowy pomnożono przez pięć.
Kolejne założenie związane jest i prowadzi do ustalenia ekologiczności, to utrzymanie parametrów jakościowych pracy badanych rozpylaczy płaskostrumieniowych.
Proekologiczne rozpylacze to, te których parametry jakościowe, a zwłaszcza zmiana natężenia wypływu (wydatku jednostkowego) nie przekracza ± 10 %, średnia średnica kropel Dv50 znajduje się w granicach: dla rozpylaczy standardowych od 136 μm do 177 μm, dla rozpylaczy antyznoszeniowych od 177 μm do 218 μm oraz dla rozpylaczy eżektorowych od 349 μm do 622 μm, nierównomierność poprzeczna Cv nie przekroczy ± 15 % uśrednionej objętości cieczy z rynienki stołu rowkowego [cm3], ponadto sumaryczny poziom generowanych oddziaływań środowiskowych mieści się w przedziale od - ∞ do n
Pkt środowiskowych w kategoriach zdrowie ludzkie, stan ekosystemu, wyczerpywanie się zasobów.
DG11003VS; 621,62
XR11003VS; 497,62
EZMM11003; 424,90 AZMM11003; 1234,93
AI11003VS; 44,13 DG11003VP; 357,44 11003; 727,11
XR11003VB; 711,75 AIXR11003; 695,05
XR11003VK; 345,801
XR11003VP; 34,87 RSMM11003; 32,98 0
200 400 600 800 1000 1200
99 100 101
Czas [h]
Punkt środowiskowy [pkt]
Rys. 7.2. Sumaryczne oddziaływanie rozpylaczy płaskostrumieniowych przeliczone na 100 godzin pracy
Brak tej cechy (proekologiczności) mają te rozpylacze, które przekraczaj którykolwiek z parametrów jakościowych: zmiana natężenia wypływu przekracza ± 10 %, parametr nierównomierność poprzeczna Cv przekracza ± 15 % uśrednionej objętości cieczy z rynienki stołu rowkowego [cm3], średnia średnica kropel Dv50 dla rozpylaczy jest poza granicami dla rozpylaczy standardowych od 136 μm do 177 μm, dla rozpylaczy antyznoszeniowych od 177 μm do 218 μm oraz dla rozpylaczy eżektorowych od 349 μm do 622 μm i sumaryczny poziom generowanych oddziaływań środowiskowych w kategoriach zdrowie ludzkie, stan ekosystemu, wyczerpywanie się zasobów znajduje się w przedziale od n do + ∞.
Ostatecznego podziału rozpylaczy na ekologiczne i nie ekologiczne dokonano mając na uwadze:
1. konieczność wymiany rozpylaczy,
2. wielkość oddziaływania rozpylaczy na zdrowie ludzkie, 3. wielkość oddziaływania na stan ekosystemu,
4. wielkość oddziaływania na stan wyczerpujących się zasobów.
Wprowadzono współczynnik wymiany rozpylaczy WW (zależność 7.1), który zawiera parametry jakościowe — zmianę natężenia wypływu, średnią średnicę kropel Dv50, nierównomierność poprzeczną Cv (tabela 7.1) — zawiera liczbę wymian rozpylacza spowodowaną odchyłką od norm jakościowych (ANSI/ASAE S572.1 MAR2009, EN12761-1:2001, ISO 5682-1, PN-EN 13790-1:2003) i równy jest liczbie koniecznych wymian rozpylaczy aby osiągnąć sto godzin pracy.
Współczynnik wymiany WW = liczba wymian powodowanych odchyleniem od norm
jakościowych (7.1)
Wprowadzono wartość ekologiczności WE (zależność 7.2), która zawiera sumę wartości poziomu oddziaływań w punktach środowiskowych w ujęciu kategorii szkód (zdrowie ludzkie, stan ekosystemu, wyczerpywanie się zasobów) osiąganych do setnej godziny pracy.
∑ Pkt środowiskowych w kategorii = Wartość Ekologiczności WE (7.2)
Suma wartości ekologiczności stanowi podstawę do wyznaczenia Rankingu Ekologiczności RE, który jest umiejscowiony na „osi ekologiczności”.
Według proponowanej klasyfikacji rozpylacze ekologiczne to te, które są zdolne do pracy ponad 100 godzin i ich parametry zużycia nie uległy przekroczeniu wartościom granicznym opisanym w normach. Oba wprowadzane kryteria ekologiczności (tj. zdolność do pracy ponad sto godzin i nie przekroczone wartości graniczne parametrów zużycia) są wiążące i traktowane na tym samym poziomie, są równie ważne. W grupie pięciu rozpylaczy pozytywnie ocenionych (tabela 7.1), czyli uznanych jako rozpylacze ekologiczne (lub bardziej trafnie – proekologiczne), wyróżniają się trzy rozpylacze płaskostrumieniowe o bardzo długim okresie użytkowania i bardzo niskim poziomie oddziaływań środowiskowych. Można określić je zatem jako „super ekologiczne” do tych rozpylaczy należą RSMM11003, XR11003VP, AI11003VS. Pozostałe rozpylacze uznano jako nie ekologiczne.
Tabela 7.1. Ranking Ekologiczności RE
Nazwa rozpylacza Współczynnik wymiany rozpylaczy
Wartości bezwzględne dla 1 szt.
rozpylacza [Pkt środowiskowy]
Wartości w odniesieniu do jednostki funkcjonalnej [Pkt środowiskowy]
RANKING EKOLOGICZNOŚCI [Pkt środowiskowy]
Oddziaływanie na zdrowie ludzkie Oddziaływanie na stan ekosystemu Oddziaływanie na stan wyczerpujących się zasobów SUMA WARTOŚCI EKOLOGICZNOŚCI Oddziaływanie na zdrowie ludzkie Oddziaływanie na stan ekosystemu Oddziaływanie na stan wyczerpujących się zasobów SUMA WARTOŚCI EKOLOGICZNOŚCI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
RSMM11003 0,1 140,5 61,4 127,9 329,8 14,05 6,14 12,79 32,98 1 XR11003VP 0,1 148,5 64,9 135,3 348,7 14,85 6,49 13,53 34,87 2 AI11003VS 0,1 187,9 82,2 171,2 441,3 18,79 8,22 17,12 44,13 3 XR11003VK 1 147,26 64,4 134,14 345,8 147,26 64,4 134,14 345,8 4 DG11003VP 1 152,21 66,56 138,66 357,43 152,21 66,56 138,66 357,43 5 EZMM11003 2 90,47 39,56 82,42 212,45 180,94 79,13 164,83 424,9 6 XR11003VS 23 9,23 3,99 8,40 21,63 212,32 91,98 193,33 497,63 7 DG11003VS 4 66,18 28,93 60,29 155,41 264,73 115,72 241,17 621,62 8 AIXR11003 12 24,66 10,78 22,46 57,92 295,99 129,42 269,63 695,04 9 XR11003VB 27 11,22 4,88 10,25 26,36 303,2 131,81 276,74 711,75 10
11003 9 34,41 15,03 31,34 80,79 309,73 135,31 282,07 727,11 11 AZMM11003 9 58,43 25,55 53,23 137,21 525,88 229,98 479,07 1234,93 12
Jeżeli przekroczone zostaną wartości liczbowe parametru zużycia po 100 godzinach pracy (tzn. rozpylacz będzie pracował dłużej niż sto godzin), to rozpylacz można nazwać ekologicznym, tylko wtedy gdy sumaryczny nakład generowanych obciążeń mieści się w przedziale od -∞ do n Pkt środowiskowych w kategoriach zdrowie ludzkie, stan ekosystemu i wyczerpywanie się zasobów.
Na podstawie rankingu ekologiczności poziom n proponuje się umieścić w przedziale od 357 do 424 punktów środowiskowych (ze względu na krotność wymiany rozpylaczy).
8
PODSUMOWANIE
W rolnictwie występuje szereg zagrożeń o charakterze agrotechnicznym, jak i środowiskowym, na które narażone są osoby pracujące przy uprawie zbóż, warzyw i owoców. Ponadto narażone są same uprawy, na które kierowane są środki ochrony roślin.
Wiedza i racjonalne postępowanie rolników w czasie wykonywania zabiegów agrotechnicznych ogranicza wpływ szkodliwych substancji na środowisko. Pozostaje jednak problem oddziaływania środowiskowego obiektów stosowanych w trakcie tych zabiegów agrotechnicznych. doktorskiej środowiskowa analiza rozpylaczy płaskostrumieniowych stosowanych w usłudze opryskiwania środkami ochrony roślin miała umożliwić wskazanie poziomu oddziaływań generowanych przez te rozpylacze na zdrowie ludzkie, stan ekosystemu i stan wyczerpujących się zasobów.
Na podstawie analizy dostępnej literatury stwierdzono, że rozpylacze nie były badane z punktu widzenia oddziaływania środowiskowego. Nie zwracano uwagi na poziom oddziaływań generowanych przez rozpylacze na zdrowie ludzkie, stan ekosystemu, czy stan wyczerpujących się zasobów. Z uwagi na fakt, iż nie stwierdzono przykładów oceny oddziaływań środowiskowych identyfikowanych w procesach produkcyjnym, eksploatacyjnym i likwidacji rozpylaczy płaskostrumieniowych, w ramach niniejszej rozprawy, podjęto się próby kompleksowej oceny. Za cel główny pracy przyjęto środowiskową ocenę cyklu życia rozpylaczy płaskostrumieniowych, uwzględniającą specyficzne aspekty (efekty) agrotechniczne usługi opryskiwania środkami ochrony roślin, a za kryterium osiągnięcia tego celu identyfikację źródeł dominujących oddziaływań środowiskowych wraz z liczbowym określeniem ich poziomu w każdym etapie cyklu życia rozpylaczy.
W pierwszym etapie badań zebrano niezbędne dane potrzebne do stwierdzenia stanu faktycznego w zakresie oddziaływań środowiskowych procesów produkcji, eksploatacji i likwidacji. Następnie dokonano przeglądu procedur pomiaru parametrów zużycia rozpylaczy oraz wybrano procedurę pomiaru natężenia wypływu (wydatku jednostkowego), nierównomierności poprzecznej oraz zużycia rozpylaczy. Opracowano procedury badawcze do przeprowadzenia badań wstępnych do procesu eksploatacji wybranych rozpylaczy (11003, AI11003VS, DG11003VS, XR11003VS, AIXR11003, DG11003VP, RSMM11003, XR11003VP, XR11003VB, XR11003VK, AZMM11003, EZMM11003). Przeprowadzono badania i zebrano dane do opisu tego etapu życia rozpylaczy. Kolejnym krokiem było przygotowanie danych do szacowania procesu likwidacji, w tym zagospodarowania odpadów.
W drugim etapie badań zebrano dane niezbędne do przeprowadzenia analiz, dokonano przeglądu metod ekobilansowych oraz wybrano metodę oceny cyklu życia (LCA), której przystosowanie do specyfiki (kompleksowość, wymierność, zorientowanie na obiekt) niniejszej rozprawy umożliwiło przeprowadzenie badań ekobilansowych i dokonano środowiskowej oceny oddziaływań identyfikowanych w procesach produkcji, eksploatacji i likwidacji rozpylaczy.
W trzecim etapie podjęto próbę oceny rozpylaczy płaskostrumieniowych pod względem: oddziaływania rozpylaczy na zdrowie ludzkie, oddziaływania na stan ekosystemu i oddziaływania na stan wyczerpujących się zasobów oraz konieczności
wymiany rozpylaczy (zmiany natężenia wypływu, wielkości kropel rozpylaczy tj. średnia średnica kropel Dv50, nierównomierności poprzecznej).
Analizie ekobilansowej poddano rzeczywiste procesy, jak i oszacowane procesy produkcji, które są lub mogą być realizowane w przedsiębiorstwach produkcyjnych.
Ponadto analizie poddano rzeczywiste i modelowe procesy eksploatacji rozpylaczy w czasie 100 godzin pracy, a także modelowy proces likwidacji i zagospodarowania odpadów. Podkreślić należy, że przeprowadzone analizy zostały wykonane w oparciu o zmierzone wartości, które w ilościowy sposób określają realizację procesów produkcji i eksploatacji.
W efekcie przeprowadzonych badań określono sumaryczny poziom oddziaływań środowiskowych procesów: produkcji, eksploatacji, likwidacji wraz z zagospodarowaniem rozpylaczy wycofanych z eksploatacji. Zdefiniowano dominujące kategorie oddziaływań w każdym z etapów cyklu życia (produkcyjnym, eksploatacyjnym, likwidacji). Tym samym zrealizowano główny cel niniejszej rozprawy, czyli środowiskowej oceny cyklu życia rozpylaczy płaskostrumieniowych, uwzględniającej specyficzne aspekty (efekty) agrotechniczne usługi opryskiwania środkami ochrony roślin.
Analizując uzyskane wyniki podjęto próbę klasyfikacji rozpylaczy. Wprowadzono pojęcie wskaźnika wymiany rozpylaczy, wartości ekologiczności, rankingu ekologiczności, a podziału rozpylaczy na ekologiczne i nie ekologiczne dokonano według kategorii jakościowych związanych z parametrami zużycia, jak i kategoriami dotyczącymi oddziaływania rozpylaczy na zdrowie ludzkie, stan ekosystemu i wyczerpywanie się zasobów. Ostatecznie do grupy rozpylaczy ekologicznych zaliczono pięć typów rozpylaczy.
Przechodząc do bardziej szczegółowych kwestii wynikających z przeprowadzonych badań stwierdzono:
1) w odniesieniu do jednostki funkcjonalnej rozpylacze płaskostrumieniowe generują oddziaływanie na poziomie od 32,982 Pkt do 1234,927 Pkt środowiskowych, co świadczy o względnie dużym obciążeniu środowiska aktywnością związaną z rozpylaczami (co dodatkowo uzasadnia celowość podjętych badań),
2) najmniejszy sumaryczny poziom oddziaływań środowiskowych generuje rozpylacz płaskostrumieniowy RSMM11003,
3) największy sumaryczny poziom oddziaływań środowiskowych generuje rozpylacz płaskostrumieniowy AZMM11003,
4) przyczyn różnic w poziomie oddziaływań środowiskowych upatrywać trzeba przede wszystkim w różnicach konstrukcyjnych badanych rozpylaczy, a w mniejszym stopniu – różnicach materiałowych,
5) największe oddziaływania środowiskowe powstają na etapie eksploatacji (średnio 99,87 % oddziaływań generowanych przez rozpylacz w całym cyklu życia), a w nim zabieg aplikacji środków ochrony roślin 99,9 % w odniesieniu do całkowitego poziomu oddziaływań etapu eksploatacji,
6) spośród stosowanych materiałów do produkcji rozpylaczy płaskostrumieniowych największy poziom oddziaływań środowiskowych generuje miedź (0,075 Pkt/ 1 g), następnie UHMWPE (0,009 Pkt/1 g), potem - POM (0,007 Pkt/1 g), 1 gram stali generuje 0,002 Pkt, a najmniej oddziałuje na stan środowiska ceramika, bowiem 1 gram wywołuje oddziaływanie rzędu 0,00079 Pkt,
7) rozpylacze wykonane z elementów: stalowego i UHMWPE są źródłem korzyści środowiskowych na poziomie od - 0,030 do - 0,0004 Pkt, bowiem niniejsze materiały są poddawane procesom recyklingu (stal przetwarzana jest w arkusze blach, a tworzywo poddawane granulacji),
8) na podstawie porównania wartości poziomu oddziaływania środowiskowego stwierdzić można, iż zdecydowanie najbardziej korzystne z punktu widzenia oddziaływania na środowisko są trzy rozpylacze: AI11003VS, RSMM11003, XR11003VP mogące pracować ponad 1000 godzin, przy zachowaniu dopuszczalnych parametrów pracy.
Reasumując, w efekcie przeprowadzonych badań stwierdzić można, iż rozpylacze jako urządzenie nieodzowne w procesach ochrony roślin, choć małe gabarytowo, ale z kolei stosowane w milionach sztuk rocznie w Polsce (na świecie – w miliardach sztuk), powodują względnie duże obciążenie środowiskowe. Trzeba mieć więc świadomość, iż choć rola ich w procesach realizowanych w ramach usług opryskiwania środkami ochrony roślin jest podstawowa, to wiąże się ze znacznymi obciążeniami środowiskowymi. Tak więc celowe jest pogłębianie badań w odniesieniu do rozpylaczy, w kierunku poszukiwania bardziej przyjaznych środowiskowo rozwiązań konstrukcyjnych i materiałowych tychże rozpylaczy. Istotna rola, jaką pełnią rozpylacze w obszarze ochrony upraw rolnych, stanowi tu dostateczne uzasadnienie.
LITERATURA
1. Badania trwałości rozpylaczy dla sprzętu do ochrony roślin – część II, PIMR, Zakład Maszyn do Siewu, Nawożenia i Ochrony Roślin, nr pracy BO/4/752/2002
2. Bernardini O., Gilli R.: Dematerialisation: long-term trends in the intensity of use of materiale and energy, „Futures” 1993, No 25(4), s.431-448
3. Blonk T.J.: Feasibility of operationalisation of depletion of abiotic resources in LCA via key resources energy and land, Amsterdam 1996
4. Borecki Z.: Nauka o ochronie roślin. Podręcznik dla studentów akademii rolniczych, Wyd. Rolnicze i Leśne, Poznań 1987
5. Czaczyk Zb.: Charakterystyka użytkowa wybranych rozpylaczy do ochrony upraw przestrzennych, Journal of Research and Application in Agricultural Engineering.
2012, Vol. 57 (2), s 23 – 30
6. Czaczyk Zb.: Charakterystyka użytkowa wybranych rozpylaczy płaskostrumieniowych do ochrony upraw polowych, Journal of Research and Application in Agricultural Engineering. 2012, Vol. 57 (2), s. 31 - 40
7. Czaczyk Zb. Grusowski B.: Comparison of fungicide residures in apple flesz depending on spraying categories. Annales of the University of Craiova, Vol.XXXVII/A-2007, s. 554-557
8. Czaczyk Zb. Szulc T.: Charakterystya użytkowa i produkcyjna wybranych rozpylaczy płaskostrumieniowych, Journal of Research and Application in Agricultural Engineering. 2012, Vol. 57 (2), s. 52 – 59
9. Czaczyk Zb.: Potencjał znoszenia cieczy wybranych rozpylaczy płaskostrumieniowych mierzonych w tunelu aerodynamicznym, Journal of Research and Application in Agricultural Engineering. 2012, Vol. 57 (2), s 41 – 46
10. Czaczyk Zb.: Wpływ zużycia rozpylaczy szczelinowych na charakterystykę ich pracy.
Materiały z II Konferencji „Racjonalna Technika Ochrony Roślin”, Skierniewice, 23-24 października 2001, s. 95-100
11. Desplanque C. Rolland C., Schweingruber F.H.: Influence of species and abiotic factors on extreme tree ring modulation: Picea abies and Abies alba in Tarentaise and Maurienne (French Alps). Trees, Structures and Function, 1999, 13:218-227
12. Doble S. J., Matthews G. A., Rutherford I., Southcombe E. S. E.: A System for Classifying Hydraulic and Other Atomizers Into Categories of Spray Quality.
Proceedings British Crop Protection Conference - Weeds, 1985, 3, s.1125-1133 13. Doruchowski G, Hołownicki R.: Przewodnik Dobrej Organizacji Ochrony Roślin.
Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, 2008, wyd. 2, 90s.
14. Encyklopedia Zarządzania www.mfiles.pl/pl/index.php/Us%C5%82uga (15.07.2012r.) 15. Encyklopedia PWN, www.encyklopedia.pwn.pl
16. Flizikowski J.: Projektowanie środowiskowe maszyn, Wyd. Uczelniane ATR, Bydgoszcz 1998
17. Gajtkowski A.: Dobór parametrów pracy rozpylaczy i opryskiwaczy polowych.
Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, Rozprawy Naukowe, z.151, Poznań 1985
18. Godyń A.: Wykład podczas „Międzynarodowych Targów AgroShow 2011” na podstawie prac badawczych dr Grzegorza Doruchowskiego
www.e-sadownictwo.pl/artykuly/gorace-tematy/651-edas-opryskiwacz-na-medal (15.05.2013)
19. Goedkoop M, Spriensma R.: The Eco-indicator 99, A damage oriented metod for Life Cycle Impast Assessment Methodology Report. 17 April 2000 Second edition PRé Consultants b. V., Amersfoort, The Netherlands, www.pre.nl
20. Goedkoop M., Oele M., An de Schryver, Vieira M., Sander H.: SimaPro Database Manual Methods Library, Wyd. PRé Consultants, October 2010
21. Gollinger M.: Metody oceny ekologicznej i ekonomicznej modernizacji procesów technologicznych na przykładzie wytwarzania związków chromu i fosforu, Wyd. AE, Kraków 2002
22. GUS Informacje i opracowania statystyczne Ochrona środowiska, Warszawa 2012 23. GUS Rocznik Statystyczny Rolnictwa Rocznik branżowy, Warszawa 2012
24. GUS, Rocznik Statystyczny Przemysłu 2013 Rocznik branżowy, Warszawa 2014 25. GUS Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2010, Warszawa 2011,
26. Halozan T., Aldenberg T., van de Meent D.: Definition report – indicator effects toxic substances (Itox), RIVM report, No 607128001, 1996
27. Hofstetter P.: Perspective in Life Cycle Assessment. A structured approach to combine model of the technosphere, ecosphere and valuesphere, Kluwers Academic Publishers, 1998
28. Karta informacyjna opracowana przez British Crop Protection Council: „BCPC Nozzle Card – For 110° Flat Fan Nozzles”, Boom& Fruit Sprayers Handbook i Hand-Held &
Amenity Sprayers Handbook. British Crop Production Council (BCPC) Publications Sales, Bear Farm, Binfield, Bracknell, Berks, RG42 5QE, UK. www.bcpc.org , British Crop Production Council 2000
29. Katalog firmy LECHLER 30. Katalog firmy TeeJet 2012
31. Kłos Z., Kurczewski P., Kasprzak J.: Środowiskowe charakteryzowanie maszyn i urządzeń. Podstawy ekologiczne, metody i przykłady, Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2005
32. Kłos Z.: Ekobilansowanie w przemyśle rolno-spożywczym, Prace PIMR,1996, vol. 41, nr1
33. Kłos Z.: Środowiskowa ocena maszyn i urządzeń. Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 1998
34. Kołodziejczuk K.: Analiza środowiskowa urządzeń wspomagających produkcję żywności, praca magisterska, Poznań 2011
35. Komisja Europejska: Zrozumieć politykę Unii Europejskiej — Rolnictwo, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2013, www.europa.eu/pol/index_pl.html 36. Kowalski Z., Kulczycka J., Góralczyk M.: Ekologiczna ocena cyklu życia procesów
wytwórczych (LCA), Wyd. PWN, Warszawa 2007
37. Kozłowski S.: Gospodarka a środowisko przyrodnicze, Wyd. Naukowe, Warszawa 1991
38. Krężel R., Parylak D., Zimny L.: Zagadnienia uprawy roli i roślin. AR Wrocław. 1999, s. 257
39. Krysztoforski M.: Rolnictwo zrównoważone, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Drukarnia „Pasaż” sp. z o.o., Warszawa 2009
40. Kuczewski J: Eksploatacja maszyn rolniczych Podręcznik dla Techników Mechanizacji Rolnictwa, Państwowe Wyd. Rolnicze i Leśne, Warszawa 1973
41. Kurczewski J., Waszkiewicz Cz.: Mechanizacja rolnictwa Tom II Maszyny i urządzenia do produkcji roślinnej i zwierzęcej” Wydanie II, Wyd. SGGW, Warszawa 1996
42. Kurczewski P., Lewandowska A.(red.): Zasady prośrodowiskowego projektowania obiektów technicznych dla potrzeb zarządzania ich cyklem życia, Wyd. KMB DRUK, Poznań 2008
43. Laskowski G., Kłos Z., Kurczewski P.: Zastosowanie metod LCIA do określania oddziaływań środowiskowych. Materiały VI Konferencji TQM „Przedsiębiorstwo na progu nowego stulecia – ISO, TQM, reengineering…”, Kiekrz, 5-7 kwietnia 2000 44. Lee J., Hye-jin Cho, Choi B., Sung J., Lee S., Shin M.: Life Cycle Assessment of
Tractors, International Jurnal of LCA. 2000, 5 (4) 205-208
45. Leń S.: Precyzyjne rolnictwo, Twój doradca Rolniczy Rynek, 2012, 1, s.42-43
46. Łaszczyk B., Pokrzywa B., Regulski S., Zapendowski F.: Maszyny Rolnicze, Podręcznik dla Techników Mechanizacji Rolnictwa, Wyd. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze
i Leśne, Warszawa 1975
47. Marcinkowski A., Huryń B., Ostrowski M. K., Szydłowski M.: Ekozarządzanie w przedsiębiorstwie Podręcznik, Wyd. Centrum Informacji o Środowisku, Warszawa 2010
48. Mathews G. A.: Pesticide Applicationns Methods. 3rd edn. Blackwell Science, Oxford, England, 2000, 432 s.
49. Miczulski B.: Podstawy praktycznej ochrony roślin, Wyd. Akademii Rolniczej, Lublin 1991
50. Międzynarodowe Targi Poznańskie: Aktualności targowe Bronisze 2012
51. Mrówczyński M, Wachowiak H.: Integrowana ochrona upraw rolniczych przed szkodnikami, Poradnik gospodarki, nr 2/2013, s.4
52. Müller-Wenk R.: Depletion of abiotic resources weighted on base of virtual impacts of lower grades deposits in future. IWÖ Diskussiobeitrag Nr 57, Universität St. Gallen, 1998
53. Norma ANSI/ASAE S572.1 MAR2009: Spray Nozzle Classification by Droplet Spectra
54. Norma EN12761-1:2001: Maszyny rolnicze i leśne – Opryskiwacze oraz maszyny do nawożenia płynnymi nawozami mineralnymi – Ochrona środowiska – Część 1:
Postanowienia ogólne
55. Norma ISO 5682-1 „Equipment for crop protection – Spraying equipment – Part 1:
Test methods for sprayer nozzles”,
56. Norma ISO 9357:1990 Spraying equipment for crop protection. Specification for tank nominal volume and filling hole diameter
57. Norma PN-EN 13790-1:2003 Maszyny rolnicze Opryskiwacze Badani kontrolne opryskiwaczy w eksploatacji Część1 Opryskiwacze polowe
58. Norma PN-EN ISO 14001:2005 System zarządzania środowiskowego. Wymagania i wytyczne stosowania
59. Norma PN-EN ISO 14040 Zarządzanie środowiskowe – Ocena cyklu życia – Zasady i struktura, PKN, Warszawa 2000
60. Norma PN-EN ISO 14041 Zarządzanie środowiskowe – Ocena cyklu życia – Określenie celu i zakresu oraz analizy zbioru, PKN, Warszawa 2002
61. Norma PN-EN ISO 14042 Zarządzanie środowiskowe – Ocena cyklu życia – Ocena wpływu cyklu życia, PKN, Warszawa2002
62. Norma PN-EN ISO 14043 Zarządzanie środowiskowe – Ocena cyklu życia – Interpretacja cyklu życia, PKN, Warszawa 2002
63. Norma PN-EN ISO 14044 Zarządzanie Środowiskowe – Ocena cyklu życia – Wymagania i wytyczne, PKN, Warszawa 2006
64. Norma PN-EN12761-2 Maszyny rolnicze i leśne – Opryskiwacze oraz maszyny do nawożenia płynnymi nawozami mineralnymi – Ochrona środowiska – Część 2:
Opryskiwacze polowe
65. Norma PN-ISO 5682-2 Sprzęt do ochrony roślin Urządzenia opryskujące Część 2:
Metody badań opryskiwaczy hydraulicznych,
66. Oferta firmy Agrifac: Opryskiwacz Agrifac Conrad z szerokim, regulowanym rozstawem kół WideTrackPlus, notatka prasowa Agrifac, Steenwijk, Holandia, 11.styczeń 2012, (pobrane z Internetu dnia 15.05.2013)
67. Oferta firmy Unia group www.uniagroup.com/ug/site/offer/brand?brand.id=908 (23.04.2013)
68. Orzechowski Z., Prywer J.: Wytwarzanie i zastosowanie rozpylonej cieczy, Wyd.
Naukowo-Techniczne, Warszawa 2008
69. Overview of project, Overview.pdf www.dropdata.net/bcpc_ewg/index.htmn (28.01.2013)
70. Płocki K.: Wypasiony Palmet Opryskiwacz z elektroniką sterującą jego pracą, Rolniczy Przegląd Techniczny, wrzesień 2010, nr 9 (139), s. 80, www.rpt_9_2010_europa ii (15.05.2013r)
71. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, Dz.U.06.137.984
72. Słownik agro-bio-techniczny, 1992, Red. W Niewiadomski, PTNA, Lublin 73. Słownik wyrazów obcych, Wyd. PWN Warszawa, 1972
74. Stein, H. L. (1998): Ultrahigh molecular weight polyethylenes (uhmwpe). Engineered Materials Handbook, 2, 167–171
75. Szulc T., Sadowski K., Grządzielewski J., Sęk P.: Badania wpływu wybranych środków ochrony roślin i stosowania adiutantów na zmianę wielkości kropel rozpylanej cieczy roboczej, nr pracy BO/15/809/2008 PIMR – Poznań
76. Świętochowski B., Jabłoński B., Krężel R, Radomska M.: Ogólna uprawa roli i roślin.
Wyd. 4, popraw. PWRiL, Warszawa 1996, 405 stron.
77. Tarvainen O. Ahone-Jonnat W., Markolla A.M., Vare H: The influence of Al, Cu and Ni on peroxides activity in seedlings of apinus silvestris and mycelia of Svillus variegates. W. Biochemical, molecular, and physiological spects of plant peroxides.
Wyd. Lobarzewski J., Grepin H. Penel C., Gaspar T.H. University of Geneva, 1991, pp 443-445
78. Tomczyk T., Wrzeszcz W., Zegar J. St.: Zrównoważenie polskiego rolnictwa w świetle danych statystyki publicznej, praca zbiorowa pod red. J. St. Zegara, Program Wieloletni 2005-2009, IERiGŻ-PIB, Warszawa 2009, zeszyt nr 161
79. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej: Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE Produkcja zbóż, Wydanie pierwsze luty 2005r
80. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 o odpadach, opracowana na podstawie Dz. U. z 2013r poz. 21, 888, 1238, z 2014r. poz. 695 tekst opublikowano 30.05.2014r.
81. Van de Mement D., Klepper O.: Mapping the Potential Affected Fraction (PAF) of species as an indicator of generic toxic stress, Bilthoven RIVM report 607504001,
81. Van de Mement D., Klepper O.: Mapping the Potential Affected Fraction (PAF) of species as an indicator of generic toxic stress, Bilthoven RIVM report 607504001,