Powodzenie interwencji zdrowotnych w odniesieniu do nowotworu piersi jest oceniane za pomocą względnej szansy przeżycia (wskaźnik przeżywalności, ang. relative survival rate). Wskaźnik ten określa „proporcję liczby osób w danym wieku chorujących na nowotwór, które przeżywają dany okres (np. 1 rok, 2 lata, 5 lat), w stosunku do liczby osób w danym wieku niechorujących na nowotwór, przeżywających ten sam okres” [55].
PPP$ - Purchasing Power Parity in current international dollars
Rycina 9. Wskaźnik 5-letnich przeżyć z nowotworem piersi w latach 2005-2009 w zależności od całkowitych wydatków na zdrowie w krajach europejskich. Źródło: opracowanie na podstawie danych Narodowego
Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny i World Health Organization
Polska pod względem 5-letnich przeżyć pacjentek z nowotworem piersi latach 2005-2009 osiągała niezadowalający wynik 74.1% i plasowała się obok Bułgarii (73.9%), Estonii (72.4%), Słowacji i Litwy (72.1%) oraz Łotwy (71.1%). Pozostałe kraje europejskie z wyjątkiem Chorwacji osiągały wynik 80% i powyżej, najwyższą przeżywalność osiągały
102 Francja (86.9%) i Finlandia (86.8%), Szwecja i Włochy (86.2%). W krajach europejskich wskaźniki 5-letniej przeżyć zwiększały się wraz ze wzrostem całkowitych wydatków na zdrowie (rycina 9). W odniesieniu wyników uzyskiwanych we Francji i krajach skandynawskich należy zwrócić uwagę na niektóre aspekty systemów ochrony zdrowia decydujące wyższej przeżywalności z nowotworem piersi w porównaniu do Polski.
We Francji zwiększa się finansowanie działań związanych z jakością leczenia onkologicznego, w tym zachęt do korzystania z badań przesiewowych i identyfikacji barier w uczestnictwie grup o niskiej zgłaszalności tj. do 50%. Znaczącą rolą odgrywają lekarze kierujący, którzy dysponują przewodnikami zawierającymi ścieżki pacjenta. Powołano także koordynatorów (lekarzy pierwszego kontaktu, prywatnych pielęgniarzy lub farmaceutów) w celu zapełnienia ciągłości opieki nad pacjentem. Pełnią oni funkcje pośrednika między gminą, personelem szpitala a specjalistami lokalnej opieki zdrowotnej [56]. W opracowaniu
„Biała Księga” wskazano, że w krajach skandynawskich duży nacisk położono na wieloletnie i konsekwentne prowadzenie programów wczesnego wykrywania nowotworów. W Szwecji programy skriningowe w kierunku nowotworu piersi są prowadzone od lat 70. ubiegłego wieku, kobiety są objęte programem w grupie wieku 40-74 lat, natomiast w Polsce w grupie wieku 50-69 lat. W Finlandii program mammograficzny działa od 1986 roku i dociera do 80%
pacjentów. Ponadto w krajach nordyckich działa system zarządzania przebiegiem leczenia, wsparcia organizacyjnego i logistycznego (case-management). Nacisk położony na edukację i zwiększanie kompetencji lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i onkologów. Pacjenci posiadają dostęp do nowoczesnych terapii lekowych, umożliwiający skuteczne leczenie w opiece ambulatoryjnej [55]. Funkcjonowanie odpowiedniej opieki onkologicznej często wymaga wysokich nakładów finansowych. Jednak w Czechach obserwuje się wysoką 5-letnią przeżywalność (80%) przy relatywnie niskich nakładach na onkologię (85 euro) w porównaniu do Francji (156 euro). Poprawa wyników zdrowotnych w Czechach była związana z wprowadzeniem populacyjnych programów przesiewowych i rozwojem lecznictwa specjalistycznego. Obecnie opiekę sprawuje 13 Kompleksowych Centrów Onkologicznych zapewniających równomierny dostęp do leczenia [46,56,57].
Pomimo niekorzystnej pozycji Polski w na tle Europy pod względem działań z zakresu profilaktyki i leczenia nowotworów piersi warto wspomnieć, że stopniowo wdrażane są przykłady dobrej praktyki. Jednym z takich rozwiązań jest organizacja tzw. Breast Cancer Unit (BCU), rekomendowanych przez European Society of Breast Cancer Specialist (EUSOMA) [55]. BCU to wielodyscyplinarny ośrodek zapewniający koordynowane leczenie
103 nowotworu piersi. Tego typu ośrodek utworzono na przykład w Dolnośląskim Centrum Onkologii we Wrocławiu, jego działania koncentrują się na diagnostyce i leczeniu nowotworów piersi według najnowszych standardów leczenia w jednym systemie pod opieką zespołu specjalistów. Koncepcja BCU zakłada koordynację ścieżki leczenia pacjentki z nowotworem piersi, od diagnozy, przez leczenie, a nawet pomoc w rekonstrukcji piersi, rehabilitację i wsparcie ze strony psychologów [58]. Podobne przykłady aktywności w zakresie tworzenia ośrodków BCU wykazały również inne miasta w Polsce [59]. Dalszy rozwój tych instytucji jest konieczny w związku z ograniczeniami w dostępie do leczenia nowotworu piersi.
Wnioski
1. Nowotwór piersi zajmuje pierwsze miejsce wśród rozpoznań onkologicznych u kobiet w Polsce (22.8%), rocznie rejestruje się 18 tysięcy zachorowań na ten nowotwór.
2. Od lat 80. w Polsce i Unii Europejskiej liczba zachorowań na nowotwór piersi stale wzrasta i trend ten utrzyma się, co wymaga podjęcia działań związanych z poprawą stylu życia oraz prowadzenia edukacji w zakresie zaleceń dotyczących wykonywania badań kontrolnych.
3. Pomimo wdrożenia Populacyjnego Programu Wczesnego Wykrywania Raka Piersi zgłaszalność na mammografię wśród Polek jest niewystarczająca, co wymaga podjęcia działań zwiększających świadomość kobiet na temat korzyści wynikających z uczestnictwa w badaniach przesiewowych.
4. Niepokojący wzrostowy trend umieralności z powodu nowotworu piersi w populacji polskich kobiet obserwowany po 2011 roku wymaga prowadzenia dalszych badań.
5. Polska ma niską zachorowalność i umieralność z powodu nowotworu piersi na tle krajów Unii Europejskiej, jednak Polki mają mniejsze szanse na przeżycie pięciu lat po zdiagnozowaniu choroby, co świadczy o gorszej jakości opieki onkologicznej i nieskuteczności leczenia.
Bibliografia
1. Krajowy Rejestr Nowotworów: Rak piersi kobiet. www.onkologia.org.pl [online].
Data pobrania: 17.04.2018.
2. Łyszczarz B. Productivity losses and public finance burden attributable to breast cancer in Poland, 2010–2014. BMC Cancer 2017;17(1):676. doi: 10.1186/s12885-017-3669-7.
104 3. Jassem J, Krzakowski M. Rak piersi. Zalecenia postępowania
diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych. Via Medica, Gdańsk 2013.
4. Kordek R, Jassem J, Jeziorski A, Kornafel J, Krzakowski M, Pawlęga J. Onkologia podręcznik dla studentów i lekarzy.Via Medica, Gdańsk 2013.
5. Foulkes WD. Smith I, Reis–Filho J. Triple-negative breast cancer. N Engl J Med.
2010;363(20):1938-1948.
6. Kornafel J, red. Rak piersi. Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa 2011.
7. Murawa D, Dyzmann–Sroka A, Kycler W, Lamch K, Kubiak A, Jędrzejczak A, Trojanowski M, Szczepański Ł. ABC raka piersi. Wielkopolskie Centrum Onkologii, Poznań 2010.
8. Jeziorski A. Rak piersi. W: Kordek R, red. Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Via Medica, Gdańsk 2013.
9. Jeziorski A, red. Onkologia: podręcznik dla pielęgniarek. PZWL, Warszawa 2009.
10. Jatoi I, Kaufman M. Management of Breast Diseases. Springer Verlag, Berlin 2009.
11. Prażmowska B, Puto G, Huras H. Czynniki wpływające na częstość wykonywania badania mammograficznego. Med Og. 2010;16:475-481.
12. Ślusarska B, Nowicki G, Łachowska E, Piasecka H, Marciniak A. Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka piersi w wybranych uwarunkowaniach socjo-demograficznych.
Med Og Nauk Zdr. 2016;22(1):59-65.
13. Skrzypczyk–Ostaszewicz A, Jagielska B, Śpiewankiewicz B, Osuch B. Rak piersi współistniejący z ciążą. Curr Gynecol Oncol. 2014;12(1):14-24.
14. Bednarski P, Dobruch–Sobczak K, Chrapowicki E, Jakubowski W. Badanie ultrasonograficzne piersi – oczekiwania chirurga. J. Ultrasonogr. 2015;15:164-171.
15. Brzozowska A, Duma D, Mazurkiewicz T, Brzozowski W, Mazurkiewicz M.
Przyczyny opóźnień leczenia chorych na raka piersi wykrytego w trakcie samobadania u kobiet w województwie lubelskim. Ginekol Pol. 2014;85(1):14-17.
16. Jokiel M, Bielska–Lasota M. Czynniki ryzyka raka piersi: możliwości profilaktyki pierwotnej. Przegl Epidemiol. 2010;64(3):435-438.
17. Mavaddat N, et al. Pathology of breast and ovarian cancers among BRCA 1 and BRCA 2 mutation carriers: Results from the Consortium of Investigators of Modifiers of BRCA ½ (CIMBA). Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2012;21(1):134-147.
105 18. Masciari S, et al. Breast cancer phenotype in women with TP53 germline mutations:
a Li-Fraumeni syndrome consortium effort. Breast Cancer Res Treat.
2012;133(3):1125-1130.
19. Al-Ajmi K, Lophatananon A, Ollier W, Muir KR. Risk of breast cancer in the UK biobank female cohort and its relationship to anthropometric and reproductive factors.
PLoS One. 2018;13(7):e0201097. doi: 10.1371/journal.pone.0201097.
20. Tamimi RM, Hankinson SE, Chen WY, Rosner B, Colditz GA. Combined estrogen and testosterone use and risk of breast cancer in postmenopausal women. Arch Intern Med. 2006;166(14):1483-1489.
21. Malczyk E, Majkrzak Ż. Wybrane elementy stylu życia a ryzyko rozwoju raka piersi.
Probl Hig Epidemiol. 2014;95(4):827-830.
22. Macacu A, Autier P, Boniol M, Boyle P. Active and passive smoking and risk of breast cancer: a meta-analysis. Breast Cancer Res Treat. 2015;154(2):213-224.
23. Pięta B, Chmaj–Wierzchowska K, Opala T. Life style and risk of development of breast and ovarian cancer. Ann Agric Environ Med. 2012;19(3):379-384.
24. Zhang M, Holman CD. Low-to-moderate alcohol intake and breast cancer risk in Chinese women. Br J Cancer. 2011;105(7):1089-1095.
25. Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W. Prognozy zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe w Polsce do 2025 roku. Centrum Onkologii, Instytut im. M. Skłodowskiej – Curie, Warszawa 2009.
26. Wojtczak A. Zdrowie publiczne wyzwaniem dla systemów zdrowia XXI wieku.
PZWL, Warszawa 2009.
27. Głowacka D, Zdanowska J. Zdrowie Publiczne w Polsce. Wolters Kluwers Business, Warszawa, 2013.
28. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 2016 roku w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020. Dz.U. 2015 poz. 1916.
29. Rada Ministrów: Sprawozdanie z realizacji Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce w 2015 roku. Rada Ministrów, Warszawa 2016.
30. Wojciechowska M, Roda M. Rola prasy w promocji zdrowia. Hyg Publ Health.
2015;50(2):401-405.
31. Turbiarz A, Kadłubowska M, Kolonko J, Bąk E. Rola mediów w promocji zdrowia.
Probl Pielęg. 2010;18(2):239-242.
32. Borek E, Brzeziński M, Dessoulavy–Gładysz I, Gac A, Gronek B, Janus A, Libura M, Oddsson K, Sitek A, Turkiewicz J. Raport z audytu społecznego narodowych
106 programów profilaktyki nowotworowej: Czy skutecznie dbamy o zdrowie kobiet?
Fundacja MY pacjenci, Warszawa 2016.
33. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Dz.U. 2004, nr 210, poz. 2135 z pózn zm.
34. Demidowicz J, Kowalska J, Tyszko P. Lokalne programy profilaktyki nowotworów w realizacji Narodowego Programu Zdrowia na przykładzie wybranych województw.
Probl Hig Epidemiol. 2010;91(3):463-467.
35. Narodowy Fundusz Zdrowia, Zachodniopomorski oddział w Szczecinie; Historie
prawdziwe o walce z chorobą (2007).
www.nfz-szczecin.pl/f80zh_historie_prawdziwe_o_walce_z_choroba.htm?PHPSESSID=c78a46 2ef64bf66c6c084e30ea88398b [online]. Data pobrania: 26.08.2018.
36. Stowarzyszenie Różowa Wstążeczka. http://www.rozowawstazeczka.com.pl [online].
Data pobrania: 26.08.2018.
37. Świętokrzyskie Centrum Onkologii w Kielcach: Świętokrzyski Onkopiknik dla kobiet.
www.onkol.kielce.pl/pl/aktualnosci/10-marca-i-swietokrzyski-onkopiknik-dla-kobiet [online]. Data pobrania: 26.08.2018.
38. Tuchowska P, Worach–Kardas H, Marcinkowski J. Najczęstsze nowotwory złośliwe w Polsce – główne czynniki ryzyka i możliwości optymalizacji działań profilaktycznych. Probl Hig Epidemiol. 2013;94(2):166-171.
39. Didkowska J, Wojciechowska U. Przesiewowe badania mammograficzne - stanowisko Światowej Organizacji Zdrowia. Komentarz. Onkol. Prak. Klin. 2015;11(1):16-19.
40. Ministerstwo Zdrowia: Sprawozdanie z realizacji Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych w 2015 r. MZ, Warszawa 2016.
41. Narodowy Fundusz Zdrowia, Zachodniopomorski Oddział Wojewódzki w Szczecinie:
Wczesne wykrywanie raka piersi.
www.nfz-szczecin.pl/hxavi_wczesne_wykrywanie_raka_piersi.html [online]. Data pobrania:
26.08.2018.
42. Narodowy Fundusz Zdrowia, Łódzki Oddział Wojewódzki w Łodzi:
Sprawozdawczość z profilaktycznych programów zdrowotnych. www.nfz-lodz.pl/dla-
swiadczeniodawcy/rozliczenia-sprawozdawczo/202-sprawozdawczo-z-profilaktycznych-programow-zdrowotnych [online]. Data pobrania: 28.08.2018.
43. Narodowy Fundusz Zdrowia: Mammobusy. www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/mammobusy [online]. Data pobrania: 26.08.2018.
107 44. Perry N, Broeders M, de Wolf C, Tornberg S. European guidelines for quality assurance in breast cancer screening and diagnosis. European Commission, Luxembourg 2006.
45. Narodowy Fundusz Zdrowia: Profilaktyka onkologiczna: dane o realizacji programów profilaktycznych. www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/dane-o-realizacji-programow/ [online]. Data pobrania: 28.08.2018.
46. Organization for Economic Co-Operation and Development: Health at a Glance 2016 – State of Health in the EU cycle. OECD, Paris 2016.
47. Michalik J, Denis U, Wolski D, Stanisławek A, Węgorowski P. Analiza poziomu wiedzy w zakresie nowotworów piersi wśród kobiet zamieszkujących obszary wiejskie i miejskie. J Educ Health Sport. 2017;7(8):325-335.
48. Adamowicz K, Zaucha JM, Majkowicz M. Ocena wiedzy pacjentek Poradni Profilaktyki Chorób Piersi w zakresie profilaktyki chorób nowotworowych.
Nowotwory J. Oncol. 2011;61(5):449-456.
49. Beaglehole R, Bonita R, Kjellström T. Podstawy epidemiologii. Instytut Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera. Łódź 2002.
50. Ministerstwo Zdrowia: Szybka Terapia Onkologiczna.
www.pakietonkologiczny.gov.pl/o-terapii/ [online]. Data pobrania: 28.08.2018.
51. Fundacja Watch Health Care: Onkobaromert WHC. Raport na temat zmian w dostępności do gwarantowanych świadczeń zdrowotnych stosowanych w walce z nowotworami. Nr 11/3/10/2017.
52. Najwyższa Izba Kontroli Dostępność i efekty leczenia nowotworów. NIK, Warszawa 2018.
53. Woźniewski M. Rehabilitacja chorych na raka piersi. W: Rak piersi. Kornafel J, red.
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa 2011.
54. Pacian A, Pakuła E, Gomółka S, Kraczkowski J. Przegląd populacji kobiet zrzeszonych w klubie amazonek oraz analiza ich sytuacji zawodowej i finansowej przed i po przebytym zabiegu mastektomii. Med Og Nauk Zdr. 2013;19(3):357-359.
55. Biała Księga: Zwalczanie raka jelita grubego i raka piersi w Polsce na tle wybranych krajów europejskich. Analiza zasobów systemu opieki onkologicznej i czynników warunkujących sukces. Ośrodek Analiz Uniwersyteckich, Warszawa - Kraków 2011.
56. Ernst & Young: System opieki onkologicznej w wybranych krajach. EY, 2014.
http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/Raport_EY/$FILE/Raport_system_opiek i_onkologicznej_2014.pdf. [online]. Data pobrania: 29.08.2018.
108 57. All.Can. Poprawa efektywności i stabilności opieki onkologicznej. Rekomendacje dla Polski, Marzec 2017. www.all-can.pl/wp-content/uploads/2017/03/raport-All.Can-Rekomendacje-dla-Polski.pdf [online]. Data pobrania: 29.08.2018.
58. Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu: Centrum Chorób Piersi: Breast Unit.
www.dco.com.pl/centrum-chorob-piersi-breast-unit/ [online]. Data pobrania:
29.08.2018.
59. Rynek zdrowia: Breast Cancer Unit w Białymstoku poprawi kompleksowość leczenia.
60.
www.rynekzdrowia.pl/Serwis-Onkologia/Specjalista-Breast-Cancer-Unit-w-Bialymstoku-poprawi-kompleksowosc-leczenia,186957,1013.html [online]. Data pobrania: 29.08.2018.
109