Postępowanie z przedmiotami odnalezionymi w trakcie przeszukania
1. Przedmioty zawierające informację, chronione tajemnicą państwową, służbową, zawodową oraz osobistą
Ochrona informacji objętych wskazanymi w tytule rodzajami tajem nic jest w zasadzie regulowana odrębnymi aktami prawnymi1, poza ko
deksem postępowania karnego. Nie określają one bliżej samego pojęcia tajemnicy2, ograniczając się do sprecyzowania kręgu informacji podle
gających ochronie. Kodeks postępowania karnego zawiera jednak normy szczegółowe, określające sposób postępowania organów procesowych w przypadku potrzebykorzystania z tego typu informacji w toku procesu karnego3. Jednym z tego rodzaju przepisów jest art. 196 k.p.k., regulu jący postępowanie ze znalezionymi w trakcie przeszukania pismami, zawierającymi wskazane informacje.
1 Zasadniczą rolę odgrywa ustawa z 14 grudnia 1982 r. o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej, Dz. U. nr 40, poz. 271. Ustawa ta jest krytykowana, przy
gotowuje się jej zmianę. Obowiązek ochrony tajemnicy państwowej i służbowej wynika również pośrednio z treści norm rozdz. XXXIV k.k., regulującego naru
szenia tajemnic. Zakres tajemnicy zawodowej regulują przepisy wydane odrębnie dla poszczególnych zawodów, cytowane szczegółowo dalej.
2 Tajemnica jest pojęciem wieloznacznym. W znaczeniu użytym wyżej określić ją można jako informację o zakazie rozpowszechniania wiadomości znanej jedynie poszczególnym jednostkom lub grupom, nie przeznaczonej do udostępnienia osobom postronnym. Istotą tajemnicy jest niejawność. Por. H. D e s c h 1: Das Berufsge
heimnis im Strafrecht. Emsdetten 1938, s. 32—33; B. Kunicka-Michalska:
Ochrona tajemnicy zawodowej w polskim prawie karnym. Warszawa 1972, s. 5 i n.
* Por. B. Kunicka-Michalska: Nowe przepisy o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej. PiP 1983, z. 11, s. 28.
1 Por. przyp. 1.
s Ponieważ znalezione pisma mogą mieć charakter bardzo różny, właściwe wydaje się tutaj zastosowanie szerokiej definicji tego terminu. Pismem będzie więc każda informacja, utrwalona za pomocą znaków graficznych na odpowiednim podłożu. Por. J. Bafia i inni: Kodeks postępowania karnego. Komentarz. War
szawa 1976, s. 231.
Stosowanie art. 196 k.p.k. nasuwa jednak pewne wątpliwości. Jak stwierdza art. 3 ustawy o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej4, informacje podlegające ochronie mogą być zawarte na wszelkiego rodza
ju nośnikach, takich jak pisma, plany, rysunki, zdjęcia, taśma magne
tofonowa. Ponieważ art. 196 k.p.k. reguluje jedynie sposób postępowania z pismami5, powstaje problem określenia postępowania z przedmiotami innymi niż pisma, a zawierającymi informacje objęte ochroną. Wykład nia gramatyczna art. 196 k.p.k. prowadziłaby do wniosku, że w pozo stałych przypadkach należałoby stosować postępowanie przewidziane w art. 7 i nast. powoływanej ustawy o ochronie tajemnicy oraz w od powiednich przepisach o tajemnicy zawodowej. Należałoby więc w
każ-dym przypadku ubiegać się o zgodę odpowiedniego organu administracji uprawnionego do ujawnienia tajemnicy. Prowadziłoby to do utrudnienia uzyskania (w porównaniu z pismami) dostępu do tych informacji przez organ ścigania — szczególnie w przypadku tajemnicy zawodowej i służ
bowej. Z artykułu 196 § 4 k.p.k. wynika bowiem, że pisma zawierające informacje objęte tajemnicą służbową, zawodową lub osobistą, znajdu
jące się w posiadaniu podejrzanego, nie podlegają ochronie.
Rozważając omawiany problem, należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że ratio legis zarówno pozakodeksowych przepisów o tajemnicy, jak i art. 196 k.p.k. jest nie tyle ochrona takiego czy innego nośnika, ile raczej samej informacji. Trafny wydaje się w związku z tym wniosek, że art. 196 k.p.k., regulujący sposób postępowania z pismami, należy tym bardziej stosować w przypadku nośników innych niż pisma, z re
guły niosących informację trudniejszą do odkodowania. Wydaje się rów nież trafny postulat de lege jerenda, by w sposób wyraźny wskazać w kodeksie postępowania karnego możliwość stosowania procedury z art. 196 k.p.k. w przypadku każdego z możliwych nośników.
W trakcie podejmowania decyzji o zwolnieniu od tajemnicy organ uprawniony do jej podjęcia staje wobec konfliktu sprzecznych ze sobą interesów. Rozważyć więc należy, czym powinien kierować się on przy podejmowaniu tej decyzji. Artykuł 196 k.p.k. nie zawiera ustawowych przesłanek jej podjęcia. Przepis ten powołuje jednak do odpowiedniego stosowania m.in. art. 162 § 2 k.p.k., który stwierdza, że zwolnienia od tajemnicy państwowej wolno odmówić tylko wtedy, gdyby złożenie zeznania mogło wyrządzić poważną szkodę państwu. Z przepisu tego zdaje się wynikać, że przy podejmowaniu decyzji przewagę powinno zyskać dążenie do ujawnienia prawdy w toczącym się procesie. Jeżeli jednak ujawnienie informacji wywołałoby szkody niewspółmiernie duże w stosunku do zysków, jakie przyniesie to postępowaniu, tajemnica po
winna zostać zachowana. Jest to więc sytuacja, w której organ decydu
jący powinien się kierować zasadą proporcjonalności zysków i strat spo
łecznych, związanych ze stosowaniem instytucji procesu karnego. Ocena zysków i strat jest jednak trudno wymierna i w znacznym stopniu su
biektywna. Jej wynik uzależniony będzie również od pozycji podejmu jącego ją organu.
W przypadku tajemnicy państwowej, gdy podmiotem decydującym jest organ pozaprocesowy (art. 162 k.p.k.), może więc łatwo dojść do nadmiernej ochrony interesów struktur organizacyjnych, w jakich jest on umieszczony6. W przypadku pozostałych rodzajów ochrony tajemnicy
•Wskazuje na to m.in. K. M a r s z a ł: Zagadnienia ogólne procesu karnego.
T. 2. Katowice 1985, s. 50.
organem decydującym jest sąd lub prokurator (art. 163 k.p.k.). Organy te, a szczególnie prokurator, zainteresowane są szybkim i skutecznym prowadzeniem postępowania. Sytuacja ta nie gwarantuje więc obiek
tywnej oceny i ochrony informacji objętych tajemnicą7. Właściwe wy- daje się wprowadzenie do kodeksu postępowania karnego przepisów określających, kiedy do ujawnienia informacji objętych tajemnicą dojść powinno. Mogłaby to być np. norma stwierdzająca, że tajemnica ulega uchyleniu w trakcie postępowania, jeżeli brak jest innych sposobów wykazania faktów, jedynie w niezbędnym zakresie oraz z zachowaniem zasady proporcjonalności zysków i strat społecznych wywołanych ujaw
nieniem. Trafne również wydaje się przekazanie kompetencji do podej
mowania decyzji wyłącznie dla sądu. W przypadku tajemnicy państwo wej mógłby to być sąd odpowiednio wysokiego rzędu (np. SN)8.
7 Na temat niedostatecznej ochrony tajemnicy zawodowej i prywatnej por.
B. Kunicka-Mi chalska: Ochrona tajemnicy..., s. 201.
8 Por. K. Mar szal: Zagadnienia ogólne..., s. 50.
9 Por. przyp. 1.
10 W części końcowej przepis ten stwierdza również, że tajemnicą objęta jest treść umowy międzynarodowej lub wiadomość uzyskana w ramach stosunków międzynarodowych, jeżeli tajność umowy lub wiadomość została zastrzeżona przez co najmniej jedną ze stron (art. 2 ust. 1 zd. ost. cytowanej ustawy).
11 Np. przygotowania obronne w gospodarce, rodzaje i ilość uzbrojenia, prace naukowe, działalność banków (art. 2 ust. 2 cytowanej ustawy).
12 W stosunku do banków — na prezesa NBP.
Wracając do problematyki stosowania art. 196 k.p.k. w trakcie prze
szukania, należy podnieść, że odrębnie reguluje on sposób uzyskania do
stępu do pisma w zależności od rodzaju tajemnicy, chroniącej informacje w nim zawarte.
1.1. Tajemica państwowa
Określenia zakresu informacji objętych tajemnicą państwową doko nała ustawa z 4 grudnia 1982 r. o ochronie tajemnicy państwowej i służ
bowej9. Artykuł '2 ust. 1 tej ustawy stanowi, że tajemnicą państwową jest objęta wiadomość, której ujawnienie osobom nie upoważnionym może narazić na szkodę obronność, bezpieczeństwo lub inny ważny inte res państwa10. W ustępie 2 wymienia on natomiast szczegółowo te dzie
dziny życia11, których tajemnica może dotyczyć. Ustawa nakłada również na naczelne i centralne organy państwowe oraz terenowe organy admi nistracji państwowej stopnia wojewódzkiego12 obowiązek ustalania wy kazów rodzajów wiadomości stanowiących tajemnicę państwową, wystę pujących w zakresie działania tych organów, a także działalności jedno stek organizacyjnych im podległych (art. 6 ust. 1—3 cyt. ustawy). Wyka
zy te powinny być ogłaszane13 w dziennikach urzędowych lub innych odpowiednich wydawnictwach (art. 6 ust. 4) oraz odpowiednio aktuali zowane (art. 6 ust. 5). Jednocześnie w art. 12 cytowanej ustawy nałożono obowiązek kwalifikowania dokumentów ze względu na zawartą w nich treść i oznaczenia ich odpowiednio godłem: „tajne specjalnego znaczenia” i„tajne” (w przypadku tajemnicy państwowej) oraz „poufne” (w przy
padku tajemnicy służbowej).
13 Z wyjątkiem wykazów dotyczących obronności, sił zbrojnych i bezpieczeństwa państwa.
14 B. Kunicka-Michalska: Nowe przepisy..., s. 32.
15 Tamże.
>• Por. zarządzenie nr 55 MSW z 19 lipca 1976 r. w sprawie prowadzenia przez MO postępowania przygotowawczego, wprowadzającego Instrukcję
dochodzeniowo-3 Problemy prawa...
Wskazane przepisy mają charakter bezwzględny i powinny być sto sowane w przypadku każdej informacji objętej tajemnicą. Trafny w związku z tym wydaje się prezentowany w doktrynie pogląd14, że przepisy art. 6 ust. 1 i 2, art. 3 ust. 2 i art. 12 oraz 13 cytowanej ustawy są uzupełnieniem legalnej definicji tajemnicy państwowej i służbowej, zawartych w art. 2 i 3 ustawy. Pojęcie tajemnicy państwowej i służbo
wej ma więc charakter materialno-formalny. Objęte nią są informacje mieszczące się we wskazanej definicji, jeżeli równocześnie zostały ujęte w odpowiednim wykazie, a w przypadku dokumentów również oznaczone odpowiednim godłem15. Stwierdzenie to ma duże znaczenie dla organu dokonującego przeszukania. Jeżeli uprawniona osoba powoła się w trak
cie czynności na tajemnicę państwową, istnieje możliwość wstępnej we ryfikacji prawdziwości tego twierdzenia bez potrzeby zapoznawania się z treścią zakwestionowanych pism. Organ ścigania ma bowiem możliwość kontroli godła dokumentów oraz sprawdzenia w odpowiednim wykazie, czy informacje wskazane przez tę osobę w nich figurują. W razie stwier
dzenia niezgodności może on uznać, że oświadczenie nie jest prawdziwe, a zakwestionowane pisma nie są chronione tajemnicą i mogą zostać od czytane. Tego rodzaju wstępna weryfikacja pozwala wyeliminować oświadczenia nieprawdziwe, składane wyłącznie w celu przewleczenia i utrudnienia postępowania.
Jeżeli osoba, u której dokonuje się przeszukania, albo kierownik in stytucji państwowej lub społecznej oświadczy, że wydane lub znalezione przy przeszukaniu pismo zawiera informacje objęte tajemnicą państwo wą, organ przeprowadzający przeszukanie nie może zapoznać się z jego treścią ani dołączyć ich jako dowody do materiałów postępowania (art. 196 § 1 k.p.k.). Powinien natomiast oddzielnie je zapakować, a pa kunek opieczętować w taki sposób, by rozpakowanie nie było możliwe bez naruszenia pieczęci16. Pakunek ten powinien być niezwłocznie prze
kazany w trakcie postępowania przygotowawczego prokuratorowi, póź
niej natomiast sądowi prowadzącemu postępowanie.
Artykuł 196 § 1 k.p.k., regulujący sposób postępowania z pismami zawierającymi tajemnicę, powołuje odpowiednio art. 162 k.p.k. Artykuł ten zawiera zakaz przesłuchiwania osób związanych tajemnicą państwową do chwili, w której zostaną zwolnione przez uprawniony organ nad rzędny. W doktrynie podnosi się, że odpowiednie stosowanie art. 162 k.p.k.
w sytuacji określonej w art. 196 § 1 k.p.k. polega na tym, że znalezione w czasie przeszukania pisma dopóty nie będą mogły być dostępne dla organów prokuratorskich lub sądowych oraz nie będą stanowiły dowo
dów w sprawie, dopóki sąd lub prokurator nie uzyska od właściwego organu administracji państwowej zezwolenia na zapoznanie się z ich treścią17.
-Sledczą (nie publikowaną). Akt ten określany będzie dalej jako Instrukcja...
Instrukcja... wymaga dodatkowo, by osoba, u której pismo znaleziono, umieściła na opakowaniu własny podpis (§ 21 pkt 4). Nieprawidłowe wydaje się umieszczenie tego wymogu właśnie w niej, a nie w kodeksie postępownaia karnego.
17 Tak J. Waszczyński, H. Maliszewska: Istota i granice przeszu
kania w kodeksie postępowania karnego. „Palestra” 1972, nr 2.
18 Por. rozp. Min. Spraw, z 9 października 1970 r. w sprawie przechowywania protokołów zeznań i innych dokumentów oraz przedmiotów stanowiących tajemnicę państwową, służbową lub zawodową (Dz. U. nr 27, poz. 217).
19 Por. przyp. 1.
Uprawniony organ, otrzymując opieczętowany pakiet pism, zobowią zany jest przechowywać je w sposób gwarantujący ochronę przed oso
bami postronnymi. Sposób ten został określony w odpowiednich przepi
sach szczególnych18. Po zabezpieczeniu występuje on z wnioskiem do organu przełożonego nad osobą, od której pisma uzyskano, o wyrażenie zgody na zapoznanie się z pismami oraz dołączenie ich do sprawy jako dowodów (art. 162 § 1 k.p.k.). W przypadku odmowy przysługuje mu prawo odwołania się do odpowiedniego naczelnego organu administracji państwowej (art. 162 § 2 k.p.k.). Decyzja tego organu jest ostateczna.
Jeżeli osoba, od której pisma uzyskano, nie jest pracownikiem żadnej instytucji państwowej, określenie organu nadrzędnego nie jest możliwe.
Właściwe w takiej sytuacji wydaje się pominięcie szczebla pośredniego i zwrócenie się od razu do naczelnego organu administracji państwowej, właściwego ze względu na rodzaj informacji, o jakie w przedmiotowej sprawie chodzi.
1.2.Tajemnica służbowa i zawodowa
Zakres tajemnicy służbowej określa art. 3 powoływanej wcześniej ustawy19. Obejmuje ona wiadomości nie stanowiące tajemnicy państwo
wej, z jakimi pracownik zapoznał się w związku z pełnieniem swych obowiązków w państwowej, spółdzielczej lub społecznej jednostce orga
nizacyjnej, których ujawnienie może narazić na szkodę interes społeczny, uzasadniony interes tej jednostki organizacyjnej lub obywatela. Wykaz rodzajów wiadomości objętych tajemnicą służbową, występujący w za
kresie działania jednostek organizacyjnych, ustalają kierownicy tych jednostek (art. 3 § 2 cyt. ustawy). Dokumenty je zawierające muszą być sygnowane godłem „poufne” (art. 12 cyt. ustawy). Podobnie jak w przy
padku tajemnicy państwowej, zakres wiadomości określany jest przez elementy merytoryczne i formalne łącznie.
Ustawa wiąże pojęcie tajemnicy służbowej z pojęciem pracownika.
Ustawodawcy chodziło więc wyraźnie o nałożenie obowiązku tajemnicy służbowej wyłącznie na osoby związane z pracodawcą umową o pracę20.
Potwierdza to art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, w którym mowa również o pracowniku i stosunku pracy. Nie są więc objęte tym rodzajem tajem nicy osoby działające (i uzyskujące informacje) w ramach funkcji spo
łecznych oraz na podstawie umowy o dzieło czy zlecenia. Pominięcie tych osób zarówno w przypadku tajemnicy służbowej, jak i zawodowej wyda je się być luką naszego ustawodawstwa21. 1
20 B. Kunicka-Michalska: Nowe przepisy..., s. 37.
21 Tamże.
22 B. Kunicka-Michalska: Ochrona tajemnicy..., s. 7.
23 Patrz ustawa z 26 maja 1982 r. prawo o adwokaturze, Dz. U. nr 16, poz. 124.
24 Patrz ustawa z 28 października 1950 r. o zawodzie lekarza, Dz. U. nr 50, poz. 458 z późn. zm.
25 Patrz ustawa z 26 stycznia 1984 r. prawo prasowe, Dz. U. nr 5, poz. 24.
26 Patrz ustawa z 20 czerwca 1985 r. prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 1990, nr 23, poz. 138 ze zm.).
27 I. Lazavi-Pawłowska: Etyka zawodowa. „Etyka” 1969, nr 4, s. 58;
ta że: Etyki zawodowe jako role społeczne. W: Etyka zawodowa. Red. A. S a r a- p a t a. Warszawa 1971, s. 34; B. K u n i c k a - M i c h a 1 s k a: Ochrona tajemni
cy..., s. 42.
3«
Pojęcie tajemnicy zawodowej nie zostało w naszym prawodawstwie wprowadzone w sposób ogólny, dotyczący większej ilości zawodów22. Jej istnienie i zakres wynika z przepisów wydawanych odrębnie dla poszcze
gólnych zawodów. Chodzi tu np. o tajemnicę adwokacką23, lekarską24, dziennikarską25, sędziego lub ławnika26. W literaturze podnosi się rów nież, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej może wynikać z powszechnie akceptowanego zbioru zasad etyki zawodowej27. Tego rodzaju tajemnica obejmowałaby np. informacje uzyskane przez psy
chologa, socjologa, pracownika naukowego prowadzącego badania bądź pracownika pomocy społecznej.
Tajemnica zawodowa może dotyczyć w zasadzie informacji o dwoja
kim charakterze28. Po pierwsze, może ona obejmować wiadomości doty
czące życia prywatnego określonych osób, uzyskane z racji wykonywa nia funkcji zawodowych. Może tutaj w grę wchodzić tajemnica lekarska, adwokacka itp. Po drugie, chodzić może o obowiązek zachowania w ta
jemnicy wiadomości dotyczących danego zawodu lub jego organizacji.
Do zakresu tak rozumianej tajemnicy zawodowej będą należały np.
szczegóły dotyczące produkcji pewnych artykułów, zagadnienia związane ze sprawą patentów29.
28 M. Cieślak: Zagadnienia dowodowe w procesie karnym. T. 1. Warszawa 1955, s. 271—272; K. Mar szał: Zagadnienia ogólne..., t. 2, s. 51.
29 K. Marszał: Zagadnienia ogólne..., t. 2, s. 51.
80 Uwagi dotyczące określenia tego terminu por. tamże, s. 45.
51 B. Kunicka-Michalska: Zakres przesłuchania obrońcy w świetle kodeksu postępowania karnego. NP 1970, nr 12, s. 1778; K. Mar szał: Zagadnie
nia ogólne..., s. 2, s. 46.
82 Por. art. 223 § 3 projektu kodeksu postępowania karnego, opubl. przez Komisję d/s Reformy Prawa Karnego, redakcja z października 1990 r.
Sposób postępowania w trakcie przeszukania z pismami zawierają cymi wiadomości objęte tajemnicą służbową i zawodową przewiduje art. 196 § 2 k.p.k. Przepis ten wprowadza dwa odmienne sposoby ochro
ny tych wiadomości. Szczególnie silnie są chronione pisma zawierające informacje, o których dowiedział się obrońca, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę. Możliwość wykorzystania tych pism jest objęta bezwzględnym zakazem dowodowym30 (art. 161 pkt 1 k.p.k. w zw.
z art. 196 § 2 k.p.k.). W literaturze podkreśla się, że zakaz ten — wyni kający z odpowiedniego powołania art. 161 pkt 1 k.p.k. — należy inter pretować szeroko. Dotyczy on więc nie tylko obrońcy zawodowego występującego w konkretnej sprawie karnej, lecz każdego podmiotu wy pełniającego funkcje obrończe również w postępowaniu o wykroczenie bądź też dyscyplinarnym31. Objęcie tych informacji bezwzględnym za
kazem dowodowym oznacza, że pisma je zawierające nie mogą być wy korzystywane w postępowaniu. Po złożeniu przez obrońcę w trakcie prze
szukania lub później odpowiedniego oświadczenia pisma takie nie mogą zostać zatrzymane, a w razie gdy do tego doszło, powinny podlegać zwro
towi. Postępowanie to, wynikające obecnie z odpowiedniego powołania przepisów, w projekcie kodeksu postępowania karnego zostało sformu
łowane w sposób wyraźny. Projekt zawiera również dodatkowe unormo wanie, zgodnie z którym w razie gdy oświadczenie budzi wątpliwości, organ dokonujący czynności może przekazać pisma sądowi, a ten po za
poznaniu się z nimi w zależności od ich treści zwraca je lub zatrzymuje dla celów postępowania32.
Artykuł 196 § 2 k.p.k. przewiduje odpowiednie stosowanie tylko art. 161 pkt 1 k.p.k. W literaturze spotkać się jednak można z poglądami wskazującymi na bezwzględny zakaz wykorzystania pewnych informacji zdobytych w trakcie przeszukania również w innych sytuacjach.
W związku z treścią art. 161 pkt 2 k.p.k. miałby on więc dotyczyć pism zawierających informacje uzyskane przez duchownego w trakcie spo
wiedzi35. Spory dotyczą również sposobu ochrony tajemnicy dziennikar
skiej. Wynika ona z treści art. 15 i 16 prawa prasowego34, które nie zawierają odwołania od art. 163 k.p.k. Prezentowany jest w związku z tym pogląd, że przepisy te zawierają zamknięty katalog sytuacji, w jakich może dojść do zwolnienia z tajemnicy, i wykluczają w związku z tym stosowanie art. 163 k.p.k.35 W świetle prezentowanej w literaturze argumentacji oba wskazane poglądy wydają się trafne. Potrzebne wy- daje się jednak postulowanie zmiany art. 163 k.p.k. i wprowadzenie tam wyraźnego zapisu dotyczącego obu tych tajemnic.
Przyjęcie podanych poglądów prowadzi do wniosku, że zarówno od powiednie oświadczenie duchownego, jak i dziennikarza powinno pro
wadzić do zwrotu zakwestionowanych w trakcie przeszukania pism. Ich sytuacja byłaby więc w tym zakresie podobna do sytuaęji obrońcy.
Podobna, szczególna ochrona tajemnicy dziennikarskiej stosowana jest również w Niemczech, gdzie ustawodawstwo i orzecznictwo wprowadzają cały katalog ograniczeń uniemożliwiających uzyskanie materiałów dzien nikarskich w toku przeszukania38. Nie jest więc dopuszczalne przeszu kanie wyłącznie w celu uzyskania nazwisk osób przekazujących infor macje37. Zajęcie przedmiotów znalezionych w trakcie przeszukania re
dakcji i wydawnictw może być dokonane wyłącznie na podstawie decyzji sędziego38. W orzecznictwie wskazuje się również możliwość innych ogra
niczeń39.
Oprócz wskazanych sytuacji, postępowanie organu dokonującego prze
szukania w przypadku złożenia oświadczenia o tajemnicy zawodowej lub
” J. Waszczyński, H. Maliszewska: Istota i granice..., s. 64.
34 Por. przyp. 25.
35 Na temat szczegółowej argumentacji i zajmowanych stanowisk por.: Zamach na tajemnicę. Dyskusja redakcyjna o prawie prasowym. „Prasa Polska” 1988, nr 2, s. 3, oraz Dziennikarska tajemnica zawodowa. Opinia prof. hab. J. Bafii dla SDPRL. „Prasa Polska” 1988, nr 2, s. 8.
36 Por. W. D e g e n e r: Grundsatz der Verhältnismässigkeit und strafprozessuale Zwangsmassnahmen. Berlin 1985, s. 188; G. F e z e r: Straf Prozessrecht I. München 1986, s. 140.
37 Wynika to z treści § 97 ust. 5 StPO. Por. też G. F e z e r: Straf process
recht I..., s. 140.
33 Por. § 98 StPO.
39 Por. szczególnie tzw. Spiegel-Entscheidung, B.VerfGE 20, 162 oraz G. Fe zer:
Straf Prozessrecht I..., s. 140.
służbowej powinno być początkowo podobne jak w przypadku tajemnicy państwowej (art. 196 § 2 k.p.k.). Organ ten nie może zapoznać się z treś
cią pism. Powinien natomiast przekazać je w opieczętowanym opako waniu prokuratorowi lub sądowi. Organy te po zapoznaniu się z ich treś
cią mogą wydać postanowienie o uchyleniu tajemnicy na potrzeby postę
powania (art. 162 k.p.k.). W przypadku jego podjęcia pisma te podlegają szczególnemu trybowi przechowywania40. Ich odtwarzanie w trakcie roz prawy powinno być połączone z wyłączeniem jawności postępowania (art. 164 § 1 k.p.k.).
40 Por. rozporządzenie z przyp. 18.
41 Na temat pojęcia osoby podejrzanej por. A. Murzynowski: Faktycznie podejrzany w postępowaniu przygotowawczym. „Palestra” 1977. nr 10, s. 37.
42 Por. A. Kopii: Koncepcja prawa do intymności i do prywatności życia osobistego. „Studia Cywilistyczne” 1970, T. XX, s. 9—13. Na temat otwartego ka
talogu dóbr osobistych w art. 23 k.c. por. S. Grzybowski: System prawa cywilnego. Część ogólna. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1974, s. 75, 295 i podane tam orzecznictwo SN.
Artykuł 194 § 4 k.p.k. przewiduje również, że jeżeli posiadaczem pisma zawierającego okoliczności objęte tajemnicą służbową lub zawo dową jest osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa, organ dokonujący przeszukania może zapoznać się z treścią takiego pisma bez potrzeby zwracania się do sądu lub prokuratora. Z brzmienia tego przepisu wy nika, iż przesłanką skorzystania z tego wyjątku jest istnienie w chwili przeszukania dowodów na to, że dana osoba jest sprawcą popełnionego przestępstwa41. Nie jest więc konieczne, by osobie tej przedstawiono zarzut, w którejś z jego form (art. 269, 276, 422 k.p.k.).
1.3. Tajemnica osobista
Artykuł 196 § 3 k.p.k. przewiduje szczególny tryb postępowania z pis
mami o charakterze osobistym. Obowiązek ochrony informacji o takim charakterze znajduje oparcie zarówno w art. 87 Konstytucji RP, prze
mami o charakterze osobistym. Obowiązek ochrony informacji o takim charakterze znajduje oparcie zarówno w art. 87 Konstytucji RP, prze