Przemoc w rodzinie

Rodzina jest naturalnym środowiskiem życia człowieka. W rodzinie człowiek się rodzi, wychowuje, kształci, dorośleje i tworzy własną przyszłość. Nie zawsze jednak dom rodzinny jest miejscem pełnym ciepła, miłości i bezpieczeństwa. Problem przemocy w rodzinie występuje we wszystkich społeczeństwach i kręgach kulturowych. Rodziny, w których dochodzi do krzywdzenia najbliższych najczęściej skrzętnie ukrywają swój problem, a do przemocy dochodzi za szczelnie zamkniętymi drzwiami domów i mieszkań. Wiele osób doświadcza przemocy latami, skrywając rozmiar doznawanej krzywdy. Stosowanie przemocy stanowi zwarty system zachowań sprawcy wobec ofiary, mający na celu całkowite jej podporządkowanie. Przemoc stanowi sposób utrzymania dominacji, kontroli, wyeliminowania suwerenności drugiego człowieka.

Przemoc w rodzinie postrzegana jest jako wstydliwy element życia małżeńskiego i rodzinnego. W ocenie społecznej zjawisko to uznane jest za naganne, ale jednocześnie, jako niepiętnowane i niewymagające interwencji z zewnątrz.

W poszukiwanie skutecznych form przeciwdziałania przemocy w rodzinie i sposobów pomagania osobom dotkniętym przemocą angażuje się wielu profesjonalistów z organizacji pozarządowych i specjalistycznych instytucji. Nie jest to jednak łatwe zadanie, bowiem środowisko rodzinne jest skutecznie chronione przed ingerencją z zewnątrz. Zajmowanie się przemocą w rodzinie wymaga wnikliwego rozumienia złożoności zjawisk występujących w życiu rodzinnym oraz szczególnej troski i rozwagi w trakcie interwencji. Ważne jest, aby zintensyfikować podejmowanie działań o charakterze profilaktycznym, aby zapobiegać wystąpieniu zjawiska przemocy w rodzinie.

Według definicji zawartej w art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie – przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych bądź innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające

ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

Rodzaje przemocy rozróżnia się na podstawie dwóch przesłanek.

Po pierwsze ze względu na przebieg:

 Przemoc chłodna – wyrafinowana, gdzie jej sprawca przykłada dużą uwagę na brak widocznych śladów, objawów czy świadków jej stosowania; w takich przypadkach z racji utrudnionej możliwości zaobserwowania policja interweniuje rzadko – ten rodzaj przemocy domowej jest częściej spotykany w środowiskach o tzw. wysokim statusie społecznym.

 Przemoc gorąca – przepełniona wybuchami niekontrolowanej agresji, wściekłością i brutalnością, ma bardzo gwałtowny przebieg, a sprawca nie przebiera w środkach przy okazywaniu swojej złości i wyższości, jej objawy są zauważalne dla społeczności, toteż w tych przypadkach policja interweniuje najczęściej – ten rodzaj przemocy jest charakterystyczny w środowiskach o niższym statusie społecznym.

Po drugie – ze względu na strategię działania przyjętą przez sprawcę:

 Przemoc fizyczna – każde zachowanie (działanie lub zaniechanie) połączone z użyciem siły fizycznej i skierowanie przeciwko innej osobie np.: bicie, kopanie, szarpanie, wykręcanie rąk, duszenie, zadawanie ran, głodzenie, ciągnięcie za włosy, popychanie, policzkowanie.

 Przemoc psychiczna – każde działanie lub zaniechanie ukierunkowane na zniszczenie lub obniżenie poczucia własnej wartości, powodujące wywołanie poczucia lęku np.:

używanie słów uznanych powszechnie za obelżywe wobec ofiary, poniżanie, stałe krytykowanie, izolowanie ofiary od otoczenia i rodziny, stałe kontrolowanie, wyszydzanie, straszenie, zmuszanie do wysiłku przekraczającego możliwości dziecka.

 Przemoc seksualna – każde zachowanie mające na celu zmuszenie ofiary do podjęcia współżycia seksualnego lub niechcianych zachowań seksualnych np.: gwałcenie, obmacywanie, zmuszanie do nieakceptowanych form współżycia.

 Przemoc ekonomiczna – zachowanie zmierzające do ekonomicznego uzależnienia ofiary od sprawcy np.: zabieranie wynagrodzenia, zakazywanie wykonywania pracy zarobkowej,

53

ograniczenie dostępu do wspólnych zasobów, wymuszanie pracy płatnej i zagarnianie dochodów z niej.

 Zaniedbanie – to ciągłe niezaspokajanie podstawowych potrzeb fizycznych i emocjonalnych m.in. dzieci, osób starszych i niepełnosprawnych, np.: głodzenie, niedbanie o higienę, brak uwagi i zainteresowania ze strony opiekunów.

Jednym z nadrzędnych i długofalowych celów polityki prorodzinnej państwa jest tworzenie warunków do pełnego rozwoju i prawidłowego funkcjonowania rodziny oraz zapobieganie występowaniu postaw i zachowań aspołecznych, grożących dysfunkcjami, w tym przemocą domową. W tym celu, na podstawie art. 9a ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2020 r. poz. 218, z późn. zm.) oraz Uchwały Nr VII/70/19 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 18 czerwca 2019 r. w sprawie trybu i sposobu powoływania i odwoływania członków zespołu interdyscyplinarnego oraz szczegółowych warunków jego funkcjonowania z późn. zm. (Dziennik Urzędowy Województwa Lubelskiego z 2019 r., poz. 5535) został powołany Miejski Zespół Interdyscyplinarny do Spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Białej Podlaskiej, któremu Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Białej Podlaskiej zapewnia obsługę organizacyjno - techniczną. Obecnie obowiązującym zarządzeniem jest Zarządzenie Nr 201/19 Prezydenta Miasta Biała Podlaska z dnia 31 października 2019 r. powołujące Zespół na lata 2019 – 2023.

W skład Zespołu wchodzą przedstawiciele:

1. Prokuratury Rejonowej w Białej Podlaskiej 2. Komendy Miejskiej Policji w Białej Podlaskiej

3. Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Białej Podlaskiej 4. Kuratorskiej Służby Sądowej

5. Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Miasta Biała Podlaska 6. Niepublicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej w Białej Podlaskiej

7. Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Białej Podlaskiej 8. Organizacji pozarządowych

Dążąc do zapewnienia skutecznego rozwiązywania problemów z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, Miejski Zespół Interdyscyplinarny do Spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Białej Podlaskiej opracował, Program

Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie Miasta Biała Podlaska na lata 2021 - 2025.

Celem Programu jest zmniejszenie skali zjawiska przemocy w Białej Podlaskiej oraz zwiększenie skuteczności ochrony podejmowanych działań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Jako cele strategiczne wyznaczono:

 diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie;

 podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku;

 inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie;

 rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokalnym;

 inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie

Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę „Niebieskie Karty” i nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie.

Procedura „Niebieskie Karty" obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie.

Wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” następuje przez wypełnienie formularza

„Niebieska Karta” w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie.

Głównym celem „Niebieskich Kart" jest rozpoznawanie przemocy i usprawnienie pomocy oferowanej przez przedstawicieli różnych służb w środowisku lokalnym, ale też tworzenie warunków do systemowego, interdyscyplinarnego modelu pracy z rodziną.

Podstawą skuteczności procedury i oferowanej pomocy jest współpraca przedstawicieli różnych służb stykających się z osobami dotkniętymi przemocą lub osobami stosującymi przemoc w rodzinie. Rozpoznanie przemocy w rodzinie i wypełnienie

„Niebieskiej Karty" przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej,

55

gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, policji, oświaty i ochrony zdrowia to początek procesu pomagania.

Każda z tych służb ma w swoich zapisach ustawowych możliwość i obowiązek korzystania z pomocy innych osób, instytucji i organizacji, a także obowiązek współpracy, gdy zostanie o to przez nie poproszona. W przypadku przemocy w rodzinie działania w pojedynkę nie przynoszą pożądanych efektów.

Interwencja to pierwszy i podstawowy krok w procesie pomagania, jej celem jest zatrzymanie przemocy w rodzinie. To także początek procesu pomagania.

Łączenie kompetencji policji, pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, oświaty i ochrony zdrowia nie tylko podnosi skuteczność udzielanej pomocy ofiarom przemocy w rodzinie, ale także daje możliwość szybkiego zareagowania i objęcia rodziny kompleksową pomocą i ochroną, do czasu rozwiązania problemu.

W 2018 roku zostało sporządzonych 181 „Niebieskich Kart”, natomiast w roku 2019 sporządzono ich 194.

Tabela 5. Liczba wypełnionych „Niebieskich Kart” związanych z przemocą domową wg danych z Miejskiego Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Białej Podlaskiej

2018 r. 2019 r.

Sporządzono ogółem wniosków, w tym przez : 181 194

o Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej 10 10

o Miejską Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

7 9

o Oświatę i Ochronę Zdrowia 1 4

o Komendę Miejską Policji 159 168

o Gminne Zespoły Interdyscyplinarne ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

4 3

Według danych uzyskanych z Miejskiego Zespołu Interdyscyplinarnego ds.

Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na terenie miasta Biała Podlaska najczęściej przemocy w rodzinie doświadczają kobiety, natomiast sprawcami przemocy są mężczyźni, często pozostający pod wpływem alkoholu.

Tabela 6. Liczba osób pokrzywdzonych oraz stosujących przemoc wg danych Komendy Miejskiej Policji w Białej Podlaskiej w latach 2018 - 2019

2018 r. 2019 r.

Liczba osób pokrzywdzonych w związku z przemocą w rodzinie ogółem, w tym:

346 327

o Kobiety 216 191

o Mężczyźni 18 20

o Dzieci 112 116

Liczba sprawców przemocy domowej ogółem, w tym:

233 213

o Kobiety 18 11

o Mężczyźni 215 202

Warto podkreślić, że sprawy dotyczące przemocy w rodzinie są sprawami trudnymi, dotykającymi zamknięte środowiska rodzinne, skąd informacje rzadko przedostają się na zewnątrz. W bardzo wielu przypadkach poszkodowani nie zgłaszają incydentów przemocy domowej, nie chcą współpracować z Policją, a także z instytucjami działającymi na rzecz rodziny, w celu ukarania sprawcy przestępstwa, który jest przecież jednocześnie członkiem ich rodziny. Stąd dane dotyczące faktycznych ofiar i sprawców przemocy domowej mogą być niedoszacowane.

3.3. Diagnoza problemów społecznych w ujęciu badań ankietowych mieszkańców