W latach 1989-2009 we Wrocławiu liczba pracujących w przemyśle spadła z 80 200 do 50 097 osób w 2009 r., czyli o ponad 1/3. Obecnie w przemyśle pracuje 21,7% pracujących w mieście. TakŜe liczba przemysłowych podmiotów gospodar-czych w latach 1999-2009 uległa istotnemu obniŜeniu, z 8573 do 6397 podmiotów (co stanowiło 25,4% wszystkich podmiotów przemysłowych). W 2009 r. stanowiły one tylko 6,6% podmiotów gospodarczych miasta.
We Wrocławiu, w największym mieście regionu, istniało lub istnieje ponad 50 waŜnych zakładów przemysłowych wymienionych w Encyklopedii Wrocławia (2001). Wśród nieistniejących juŜ fabryk warto zwrócić uwagę na:
- Cukrownię "Wrocław" S.A. (fot. 1) (producent cukru): zlokalizowaną przy al. Poprzecznej 37, która powstała w 1881 r. Jeszcze w 1999 r. była duŜym za-kładem pracy, aby w 2008 r. zostać zamknięta, a w 2010 r. wyburzona. Obecnie tereny cukrowni są przykładem nieuŜytku poprzemysłowego (fot. 2);
- Młyn Sułkowice (producent mąki): zlokalizowany przy al. Poprzecznej 33-35, który powstał w 1890 roku. Od kilku lat juŜ nic nie produkuje. Obecnie na tere-nie młyna zlokalizowanych jest 9 tere-nieprzemysłowych podmiotów gospodarczych (głównie handlowych), a co niedzielę na placu wokół zakładu odbywa się giełda (targ) z kilkudziesięcioma stoiskami. Warto zanotować, Ŝe właściciel Młyna Suł-kowice poszukuje obecnie inwestora strategicznego w celu przeprowadzenia re-witalizacji zakładu i stworzenia na jego terenie Centrum Wielofunkcyjnego Biu-rowo-Usługowo-Handlowego;
- Browary Dolnośląskie "Piast" S.A. (producent piwa): zlokalizowane przy ul.
Jedności Narodowej 204-210, powstałe w latach 1892-1894. Browary te produ-kowały piwo do 2004 r. W 2007 r. amerykański deweloper firma Clairmont Glo-bal postanowiła wykupić cały teren browaru z myślą jego rewitalizacji i utwo-rzenia kompleksu budynków mieszkalnych z funkcjami usługowymi oraz biuwymi. Koszt inwestycji szacowano na ok. 500 mln zł. Jeszcze w tym samym ro-ku przystąpiono intensywnie do realizacji inwestycji poprzez wyburzenie kilro-ku budynków (nie znajdujących się na liście zabytków) i uporządkowania placu bu-dowy. Niestety w 2008 r. niespodziewanie, tempo realizacji inwestycji spadło drastycznie. Inwestor tłumaczył to światowym kryzysem gospodarczym. Od kil-ku lat tereny Browaru Piastowskiego są przykładem nieudanej i zaniechanej re-witalizacji;
5
Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalneg
Fot. 1. Cukrownia "Wrocław" na pocz Autor:
Fot. 2. NieuŜytek poprzemysłowy po Cukrowni "Wrocław"
Autor:
- Wrocławskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych S.A.
bów ceramicznych): zlokalizowane przy ul. Trzmielowickiej 16 wstały w 1889 r. Jeszcze w 1999 r. prowadziły działalno
prawie 10 lat popadać w ruinę i zostać
Wrocław jest przykładem miasta, gdzie niewiele wartych rewitalizacji obiektów poprzemysłowych zdołano z p
zwyczaj były one wyburzane, a na ich miejsce powstawały nowe inwestycje lub zamieniane były w nieuŜytek poprzemysłowy.
Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego 24
Cukrownia "Wrocław" na początku XXI wieku.
: D. Sikorski.
ytek poprzemysłowy po Cukrowni "Wrocław".
: D. Sikorski
Wrocławskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych S.A. (fot. 3) (producent wyro-bów ceramicznych): zlokalizowane przy ul. Trzmielowickiej 16-20, które po-ły w 1889 r. Jeszcze w 1999 r. prowadzipo-ły działalność, aby następnie przez
i zostać ostatecznie wyburzone w 2009/2010 r.
Wrocław jest przykładem miasta, gdzie niewiele wartych rewitalizacji obiektów poprzemysłowych zdołano z powrotem przywrócić do uŜytkowania. Za-zwyczaj były one wyburzane, a na ich miejsce powstawały nowe inwestycje lub
ytek poprzemysłowy.
Fot. 3. Wrocławskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych 1 - koniec XIX w., 2
Do najwaŜniejszych przemysłowych podmiotów gospodarczych istniej obecnie na terenie miasta moŜna zaliczyć
- PZL-Hydral (dawna Wytwórnia Sprzę woustego) (producent zespołów i częś
wych, pomp hydraulicznych): zlokalizowany przy ul. Bierutowskiej 57/59, który powstał w 1946 r. Przez wiele lat zakład ten zatrudniał ponad 1000 pracown ków, obecnie zatrudnia ok. 850 osób,
1
Wrocławskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych. Źródło: Harasimowicz 2001.
XIX w., 2 - 2005 r., 3 - 2011 r.
niejszych przemysłowych podmiotów gospodarczych istniejących na zaliczyć:
(dawna Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego im. Bolesława Krzy-woustego) (producent zespołów i części do maszyn, w tym silników spalino-wych, pomp hydraulicznych): zlokalizowany przy ul. Bierutowskiej 57/59, który powstał w 1946 r. Przez wiele lat zakład ten zatrudniał ponad 1000 pracowni-ków, obecnie zatrudnia ok. 850 osób,
Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego 24
- Fabryka Maszyn Rolniczych "Archimedes" (producent m.in. narzędzi pneuma-tycznych, elementów ciągników i maszyn rolniczych): zlokalizowana przy ul.
Robotniczej 72, która powstała w 1875 r. Obecnie zatrudnia ona ok. 170 pracow-ników. Na terenie zakładu działa takŜe 8 innych przemysłowych i 48 nieprzemy-słowych podmiotów gospodarczych (22 z sekcji G 6, 6 z sekcji M, po 4 z sekcji F, H, N, 3 z sekcji J, po 2 z sekcji K, S oraz jedna firma z sekcji L),
- Fabryka Maszyn Rolniczych Pilmet (producent m. in. narzędzi pneumatycz-nych): zlokalizowana przy ul. Metalowców, która została załoŜona w 1952 r.
Obecnie zatrudnia ok. 100 pracowników. Na terenie zakładu dodatkowo działają 4 przemysłowe i 32 nieprzemysłowe podmioty gospodarcze (12 z sekcji G, 8 z sekcji F, po 3 z sekcji M, N, po 2 z sekcji K, S, po jednym z sekcji H i L), - Fabryka Wagonów "Pafawag" (producent wagonów, głównie towarowych):
zlokalizowana przy ul. Fabrycznej 12, która powstała w 1839 r. Obecnie fabryka ta nosi nazwę Bombardier Transportation Polska Sp. z o.o. i zatrudnia ok. 800 pracowników. Na terenie fabryki działa ponadto 7 przemysłowych i 29 nieprze-mysłowych podmiotów gospodarczych (11 z sekcji G, po 5 z sekcji N, S, 3 z sekcji M, 2 z sekcji F oraz po jednym z sekcji H, I i L),
- Fabryka samochodów cięŜarowych i autobusowych "Volvo": zlokalizowana przy ul. Mydlanej 2, obecnie zatrudniająca ponad 1000 pracowników. Ponadto na terenie fabryki działa związek zawodowy oraz firma świadcząca usługi nauko-wo-techniczne,
- Dolnośląskie Zakłady Wytwórcze Maszyn Elektrycznych "Dolmel" (producent generatorów dla elektrowni i silników duŜej mocy): zlokalizowane przy ul. Fab-rycznej 10, które powstały w 1947 r. Obecnie zakłady te wchodzą w skład kon-cernu Siemens. Dodatkowo na terenach zwolnionych przez ten zakład pracy działa 11 przemysłowych i 69 nieprzemysłowych podmiotów gospodarczych (29 z sekcji G, 7 z sekcji S, 6 z sekcji M, po 4 z sekcji F, J, N, po 3 z sekcji H, P, R, po 2 z sekcji K, Q oraz po jednym z sekcji L i O),
- i wiele innych zakładów przemysłowych.
Na terenie miasta moŜna wyróŜnić aŜ 257 większych terenów przemysło-wych, które zajmują łączną powierzchnie 1882,27 ha (6,4% powierzchni miasta) (ryc. 2). Średnia powierzchnia jednego terenu przemysłowego w stolicy wojewódz-twa dolnośląskiego wynosiła 7,33 ha w 2009 r.
Zdecydowana większość terenów przemysłowych Wrocławia powstało przed 1989 r. (ryc. 2 i tab. 1). Średnia powierzchnia przypadająca na jeden podmiot przemysłowy wynosiła 0,29 ha w 2009 r.
6 Sekcje według Polskiej Klasyfikacji Działalności 2007.
Tab. 1. Tereny przemysłowe we Wrocławiu w latach 1989-2009. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z systemu REGON, badań terenowych oraz map ze zbioru IGRR.
Podmioty przemysłowe Średnia powierzchnia na 1 podmiot przem.7
[ha]
liczba powierzchnia [ha]
1989 b. d. 1846,95 b. d.
1999 8573 1879,78 0,22
2009 6403 1882,27 0,29
Budynki, w których prowadzona była działalność produkcyjna zajmowały 355,49 ha, co stanowiło 18,9% powierzchni terenów przemysłowych miasta pod koniec 2009 r. Łącznie na badanych terenach było 6403 podmioty przemysłowe w aŜ 946 obiektach przemysłowych. Były to przede wszystkim podmioty z sekcji C − 6285 podmiotów, podmiotów z sekcji B było 53, z sekcji D − 54 a z sekcji E − 11. DuŜa liczba budynków, ale przy tym relatywnie mała ich powierzchnia przy dość znacznej liczbie podmiotów przemysłowych powodowała, Ŝe średnia po-wierzchnia budynku przypadająca na jeden podmiot przemysłowy wynosiła tylko 560 m². Natomiast na 1 budynek przypadało średnio aŜ 6,77 podmiotów przemy-słowych.
Większość przemysłowych podmiotów gospodarczych we Wrocławiu wstała po 1989 r. (tab. 2). Najwięcej obecnych firm przemysłowych w mieście po-wstało w latach 1990-1994 (2480 podmioty − 38,7% ogółu podmiotów). Do 1999 r.
powstało łącznie 4390 (68,5%) podmiotów przemysłowych obecnie działających.
Świadczy to o ich umiejętności utrzymaniu się na rynku przez dłuŜszy okres czasu.
Tab. 2. Podmioty przemysłowe we Wrocławiu wg czasu powstania w 2009 roku.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z systemu REGON wg stanu na 31.12.2009.
Rok 1989 1994 1999 2004 2009 Suma Podmioty
przemysłowe
liczba 283 2480 1627 843 1170 6403 udział 4,4% 38,7% 25,4% 13,2% 18,3% 100,0%
Analizując przemysłowe podmioty gospodarcze Wrocławia w 2009 r. warto zaznaczyć, Ŝe w mieście występowało 22 duŜych podmiotów przemysłowych, 61 średnich oraz 339 małych i aŜ 5981 mikroprzedsiębiorstw (tab. 3). W poprzed-nich latach struktura ta prezentowała się lepiej i tak np. w 1999 r. w badanym mie-ście było 51 duŜych i aŜ 121 średnich przedsiębiorstw przemysłowych. Upadek lub redukcja zatrudnienia w tych zakładach przemysłowych miasta na pewno negatyw-nie wpłynęła na lokalny rynek pracy.
7
Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego 24
Tab. 3. Struktura zatrudnienia w podmiotach przemysłowych we Wrocławiu w 2009 roku.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z systemu REGON wg stanu na 31.12.2009.
Podmioty przemysłowe
Pod względem struktury własności we Wrocławiu dominowały prywatne przemysłowe podmioty gospodarcze (było ich 6202, co stanowi 96,9% wszystkich podmiotów przemysłowych w mieście). Tylko 22 podmioty były własnością sektora publicznego i aŜ 179 inwestora z zagranicy.
Większość zakładów produkcyjnych Wrocławia było aktywnych (5595 pod-miotów − 87,4% wszystkich podmiotów). JednakŜe 808 przemysłowych podmiotów gospodarczych w mieście przeŜywało większe lub mniejsze problemy z utrzyma-niem się na rynku (w tym 688 zakłady było nieaktywnych, a 120 w recesji).
Z przedstawionych powyŜej informacji wynika, Ŝe tereny przemysłowe Wrocławia po 1989 r. z roku na rok traciły liczbę zatrudnionych i zakładów. Uru-chomiło to proces sukcesji funkcjonalnej.