Przepływy, blok kompetencji i selekcja ekonomiczna

Przez długi czas sądzono (np. Nelson, 1986; Jaffe, 1989), Ŝe prawidła naukowe, opracowywane na uniwersytetach i politechnikach przyczyniają się do rozwoju przemy-słowego, gdyŜ są przetwarzane w aplikacje inŜynieryjne. JednakŜe niektórzy uwaŜają, Ŝe naukowcy i inŜynierowie uniwersyteccy tylko kodują reguły juŜ istniejących aplika-cji (innowaaplika-cji). Inni twierdzą, Ŝe środowiska uniwersyteckie są wystarczająco kreatyw-ne, aby popierać prawdziwie nowatorskie odkrycia. Stąd wiele nowych pomysłów biz-nesowych powinno szukać się w środowisku eksperymentalnym, gdzie pracownicy, jeśli chcą przetrwać, muszą być nowatorscy. Jako Ŝe nowe studia empiryczne skłonne są popierać ten pogląd, duŜa część niŜej zamieszczonej analizy powierza nauce i uni-wersytetowi udokumentowaną rolę w rozwoju przemysłowym.

Krótkie spojrzenie na rzeczywistość nowej formacji przemysłowej (Eliasson, 1995, 1996b, 1997b, 1997c) ukazuje, Ŝe przepływy mają naturę raczej przemysłową niŜ technologiczną. Aby osiągnąć stadium pomyślnej aplikacji przemysłowej, nowa techno-logia jest filtrowana przez konkurencyjny proces rynkowy, który zawiera w sobie zło-Ŝone kompetencje. NaleŜy wziąć pod uwagę, Ŝe studia, które informują o silnych i zna-czących przepływach technologicznych bazują na przykładach, gdzie takie konkuren-cyjne filtrowanie ma miejsce. Studia te nie popierają pomysłu, Ŝe zwiększenie środków na naukę i rozwój technologiczny automatycznie zwiększy konkurencyjność przemysłową i rozwój technologiczny. Najbardziej wydajnym sposobem na dodanie Ŝycia innowa-cjom drzemiącym w środowisku akademickim lub biznesowym moŜe być raczej zadba-nie o proces filtracji ekonomicznej. Jest to jednak kwestia „polityki instytucjonalnej”.

Blok kompetencji jest to konfiguracja „aktorów gry ekonomicznej”, inicjująca i stymulująca wzrost przemysłowy. NaleŜą do niej: rzetelni i aktywni klienci, innowato-rzy, którzy integrują technologie nowymi sposobami ich uŜycia, przedsiębiorcy identy-fikujący opłacalne innowacje i je wdraŜający. WaŜnym elementem są fundusze venture capital, których zarządy rozpoznają i finansują przedsiębiorców innowatorów oraz kształtują drugorzędne rynki umoŜliwiające dokonywanie zmian własnościowych. Do-konują tego równieŜ przemysłowcy wprowadzający innowacje do produkcji na skalę przemysłową (Eliasson, 1996). Blok kompetencji jest definiowany w kategoriach rezul-tatów końcowych, pliku funkcjonalnie powiązanych ze sobą produktów rynkowych, a nie w kategoriach technologii, czy teŜ aportów (wkładów rzeczowych) wnoszonych do zakładanych lub restrukturyzowanych organizacji. Jego funkcją dominującą jest dobór przodujących rozwiązań ekonomicznych i technicznych. Selekcja ta minimalizuje dwa błędy:

1) przyzwolenie przegrywającym na zbyt długie przetrwanie i uzasadniona jest reakcjami obserwatorów,

2) charakteryzuje się postawą polegającą na odrzuceniu zwycięzców.

W tych okolicznościach blok kompetencji będzie się rozwijał szybciej niŜ suma wyników działań występujących w niej uczestników. To właśnie te aspekty stanowią przyczyny podstawowych zarzutów o nieudolnym i nieefektywnym procesie prywaty-zacji gospodarki, pojawiające się we wszystkich krajach, a zwłaszcza poddanych trans-formacji.

Aby blok kompetencji mógł zaistnieć, potrzebna jest minimalna masa krytyczna i róŜnorodność niezbędnych działań. Problem strategiczny dotyczy jedynie tego, czy inicjatorzy strategii mogą zapoczątkować blok kompetencji i/lub spowodować, Ŝeby dotarł do masy krytycznej szybciej. Dotyczy to równieŜ problemu, czy moŜna znaleźć takich inicjatorów wśród społeczności naukowej, którzy są w stanie stymulować ten proces.

Innowacyjna natura wybranej i wyprodukowanej wytwórczości w ramach bloku kompetencji jest ograniczana przez uprawnienia klientów. Kompetentni klienci są zaw-sze obecni w innowacyjnych i zaawansowanych gałęziach przemysłu. Innowator inte-gruje róŜne (stare i nowe) technologie w innowacyjny sposób. Przedsiębiorca szuka i rozpoznaje komercyjnie uŜyteczne innowacje i przygotowuje je do wdroŜenia oraz wprowadzenia na rynek.

Poszukiwanie innowacji połączone jest z pojęciem nieliniowej ekonomii z fazami nieprzewidywalnych zachowań, których stopień zaleŜy od organizacji gospodarki, róŜ-norodności jej baz wiedzy, bodźców do działania oraz dynamiki konkurencji. Organiza-cja bloku kompetencji określa istotę i róŜnorodność podstaw wiedzy oraz moŜliwości inwestycyjne.

W obszernym, nieprzejrzystym bloku kompetencji odnoszącej sukcesy gałęzi przemysłu Ŝaden „aktor” nie jest ubezpieczony przed niszczącym wpływem konkurencyj-nego wejścia na jego rynki. Firmy beneficjentów muszą ciągle podejmować działania zapobiegawcze (poprzez reorganizację i racjonalizację) przed nieoczekiwanym konku-rencyjnym wejściem, co wiąŜe się z ryzykiem poraŜki i wycofaniem z biznesu. W kon-sekwencji inni „aktorzy-beneficjenci” zmuszani są do bycia coraz bardziej konkuren-cyjnymi. Takie działanie prowadzi do wzrostu ekonomicznego w eksperymentalnie,

rynkowo zorganizowanej ekonomii. Następuje on, gdy mamy do czynienia z konkuren-cyjną selekcją opartą na następujących mechanizmach wzrostu (Eliasson, 1996): – innowacyjnym wejściu w celu dywersyfikowania dotychczasowego profilu

działalności,

– reorganizacji – poprawy efektywności,

– racjonalizacji – usprawnienia procesów biznesowych, – wymuszonym wycofaniu w wyniku dywersyfikacji, – poprzez fuzje i przejęcia – koncentracja,

– tworzenie barier dla działań korupcyjnych.

Najlepsza byłaby teoria mogąca uchwycić dynamikę reorganizującej się produkcji ponad granicami istniejących firm. JednakŜe jak dotąd nikt takiej nie opracował. Model wzrostu poprzez selekcję konkurencyjną lub eksperymentalnie zorganizowaną ekono-mię sprawiają, Ŝe moŜliwe jest:

– określenie roli nauki i twórcy strategii w endogennym procesie wzrostu, – określenie róŜnicy między tymi rolami dla róŜnych przemysłów, – wybór środków stymulowania rozwoju innowacyjności.

Pozostaje pytanie, jaką rolę, z jednej strony, pełnią pojedyncze dziedziny nauki i twórcy strategii w nowych gałęziach przemysłu, które rozwijają się przez konkuren-cyjne wejścia, takie jak: technologia informacji (Information Technology – IT) lub bio-technologia. Z drugiej strony zaś, jaką rolę pełnią one w reorganizacji istniejących doj-rzałych sektorów, takich jak zaawansowana technologia? Pytania te są szczególnie waŜne, a odpowiedź na nie będzie w wielu przypadkach prowadziła do uzyskania jed-noznacznych decyzji o wyborze priorytetów.

Proces rozpowszechniania innowacji ze źródeł przepływów (politechniki i za-awansowane firmy) odbywa się czterema głównymi ścieŜkami: ruch kompetentnego personelu; zakładanie nowych firm przez przedsiębiorców, którzy odchodzą z innych firm; uczenie się od i przez poddostawców; wiedza pozyskiwana od liderów technolo-gicznych. Pierwsze dwie ścieŜki są najwaŜniejsze. Jeśli rynek pracy nie działa dobrze i warunki dla przedsiębiorczości nie są wykształcone, prawdopodobnie nowatorskie gałęzie przemysłu będą bardzo rzadko tworzone. Rozpowszechnianie technologii przez sieć poddostawców i prostego odtworzenia mocy wytwórczych, naleŜy bardziej do zaawansowanych technologicznie gałęzi przemysłu, ze stabilną i w miarę dobrą znajo-mością procesów inŜynieryjnych. I tak, np. w przemyśle lotniczym dominuje druga i trzecia ścieŜka, podczas gdy w przemyśle komputerowym i w komunikacji (Computer and Communication Industry – C&C) najwaŜniejsze są pierwsza i ostatnia.

Po to, Ŝeby utworzyć radykalnie nowy przemysł potrzebny jest proces całkowitej selekcji bloku kompetencji. Zwraca się specjalną uwagę na potrzebę sprawnego, zróŜni-cowanego i kompetentnego przemysłu kapitałowego funduszy wysokiego ryzyka (ven-ture capital), którego brakuje w wielu przemysłowych krajach, szczególnie w Europie środkowo-wschodniej. W rezultacie bardzo mało przedsiębiorczości istnieje poza trady-cyjnymi gałęziami przemysłu (Eliasson, 1997). Główną funkcją kompetencji przedsię-biorców podejmujących projekty wysokiego ryzyka jest dostarczenie środków finanso-wych po rozsądnych kosztach (Eliasson, 1996). Kapitał ryzyka publicznego pozostający pod wpływem decyzji politycznych jest czasami nieskuteczny w tego rodzaju procesach selekcyjnych.

Źródła wiedzy przemysłowej i naukowej nie są zwykle takie same. Naukowców nie interesuje zwykle wartość komercyjna ich odkryć. Budują oni wiedzę, która czasami staje się technologią. Aby innowacyjna wiedza techniczna stała się przydatna cyjnie, do bloku kompetencji muszą wejść inni aktorzy. W ocenie perspektyw komer-cyjnych nowych wynalazków ekonomiczna filtracja innowacji technicznych pełni rolę rozstrzygającą.

Kiedy obecność technologicznych przepływów z zaawansowanych przedsiębiorstw jest powszechnie uznana, firmy te mogą być postrzegane jako instytuty badań technicz-nych lub uniwersytety (Eliasson, 1995, 1996b, 1997c). Poparte doświadczeniem dowo-dy efektów technologicznych przepływów są często przytłaczające dla ich odbiorców. Prawie cały amerykański sektor IT i przemysł komunikacyjny zostały załoŜone w rezul-tacie przepływów z firm (Eliasson, 1996a), które w pierwszej fazie tworzenia wiedzy przemysłowej posiadały doświadczenie, jak innowacje są filtrowane przez system eko-nomiczny i jak stają się formą nowych gałęzi przemysłu. Trzeba równieŜ zrozumieć, w jak małym stopniu innowacje te są sortowane i wycofywane z rynku. Wszystko to ma miejsce w ramach bloku kompetencji określanym przez następujące dwa elementy skła-dowe.

Po pierwsze, istnieje dojrzały sektor produkcyjny przeŜywający potencjalnie kry-zys, co dotyczy przemysłu elektromaszynowego. Jest to dojrzała produkcja z korzeniami technologicznymi w rewolucji przemysłowej i w zindustrializowanym świecie, szcze-gólnie w Europie i Japonii.

Po drugie, istnieje obszar nowej produkcji – przemysł komputerowy i komunikacja (Computer and Communication Industry). Tworzą one dobrze rozwinięty i wciąŜ rozwi-jający się sektor, który zmienił krajobraz przemysłowy w ciągu ostatnich kilku dekad.

Rozwój zaawansowanych produktów inŜynieryjnych, ich wytwarzanie i dystrybu-cja powiązane są z dominującą technologią organizacyjną przeznaczoną do integrowa-nia duŜej liczby zróŜnicowanych rozwiązań technologicznych. Zintegrowana technolo-gia jest rozwijana stopniowo, ma charakter kompleksowy i bazuje głównie na doświad-czeniu. Podczas gdy moŜna nauczać róŜnych jej cech w szkołach, kluczowe kompeten-cje załogi projektującej wyroby w przemyśle lotniczym mogą być rozwijane i przeka-zywane jedynie w miejscu pracy. InŜynierowie pracujący w przemyśle lotniczym są niezwykle poszukiwani na rynku pracy, bowiem ich zawodowa działalność oparta jest na rozwiązaniach stosowanych w nowoczesnej technologii (Eliasson, 1995).

Pod względem technologii przemysł C&C podobny jest do przemysłu inŜynieryj-nego, ale takŜe rozwija się przez przełomowe technologie specjalistyczne, które zrewo-lucjonizowały cały przemysł, czego przykładem jest ciągły rozwój komputerów. Wszystkie technologie specjalistyczne rozwinięto w laboratoriach przemysłowych i sko-mercjalizowano w nowych firmach. Paradoksem jest to, Ŝe przemysł ten bazuje prawie całkowicie na rodzimej technologii (Eliasson, 1994a). Nie wykorzystuje zbyt wielu dobrze wykształconych ludzi, choć jest niezmiernie innowacyjny i sprzyja przedsiębior-czości.

Mocno związana z nowymi odkryciami naukowymi i otrzymująca nowe technologie bezpośrednio od środowisk akademickich jest biotechnologia. W bardzo duŜym stopniu wykorzystuje ona moŜliwości dobrze wykształconych ludzi (Eliasson, 1994; 1996d).

Przemysł usług finansowych tworzy czwartą kategorię produkcji, gdyŜ, po pierw-sze – jest przemysłem czysto usługowym, po drugie – jego technologia produktu była

zaprojektowana w środowiskach akademickich, po trzecie został radykalnie zmieniony poprzez uŜycie technologii C&C, i wreszcie, poniewaŜ jego reorganizacja wymusza radykalne zmiany w globalnej ekonomii. Przemysł ten opiera się na dobrze wykształco-nej kadrze, stosowaniu nowoczesnych technologii ICT i rozwoju wiedzy korporacyjwykształco-nej. Jednak to szkolnictwo w największym stopniu wykorzystuje ludzi dobrze wy-kształconych. Większość szkolnictwa jest publiczna i chroniona przed konkurencją.

Podczas gdy nauka prosperuje dzięki specjalizacji, przemysł bazuje na integrowa-niu technologii specjalistycznych z technologiami o moŜliwości aplikacji industrialnej i komercyjnej. Ponadto przemysł prosperuje dzięki stosowaniu adekwatnych metod organizacyjnych, co nie jest szczególnie rozwinięte w środowiskach akademickich – akademicy nie lubią być kierowani (Eliasson, 1996d). W konsekwencji, środowiska akademickie i przemysłowe mają bardzo róŜne tradycje i podejście do pracy.

Często słyszy się w kręgach akademickich, Ŝe rolą uniwersytetów w przepływie wiedzy są badania naukowe. Badania akademickie rzadko dostają się do laboratoriów przemysłowych; główną zaś rolą środowisk akademickich jest nauczanie. śaden prze-mysł nie jest tak związany swymi początkami ze środowiskiem akademickim, jak wła-śnie system edukacyjny i badania naukowe. W okresie powojennym uniwersytety stały się waŜną siłą gospodarczą, nie tylko jako filtr talentów dla ekonomii. Znaczące elementy nie innowacyjnej przeszłości, jej działania i orientacji wciąŜ dominują w społeczności akademickiej (Eliasson, 1994). Bez wątpienia bardzo trudnym zadaniem jest zreorgani-zowanie tego chronionego przez państwo sektora w taki sposób, aby mógł słuŜyć po-trzebom nowego typu produkcji. MoŜna się przy tym spodziewać silnego wewnętrznego oporu wobec zmian. W świetle przyszłego znaczenia środowiska akademickiego w powstawaniu nowych produktów, restrukturyzacji i nowych technologii jakie moŜe on zaoferować, istnieje zapotrzebowanie na jego uczestnictwo w procesach rozwojowych.

Na wszystkich poziomach szkolnictwo cierpi z powodu braku kontaktów z rynkami, które powinno obsługiwać. Jest to zjawisko typowe dla przemysłów chro-nionych przed konkurencją, co uwidacznia się w braku rozwoju produktu eksperymen-talnego, który jest kojarzony z produkcją komercyjną naraŜoną na konkurencję techno-logiczną. Część tej protekcji jest zapewniana przez polityków, którzy przenieśli „rozwój produktu” na poziom narodowej strategii, z czego wynikło jeszcze większe oderwanie systemu od jego klientów. Systemowi szkolnictwa brakuje rynkowych kompetencji, które coraz bardziej będą jemu potrzebne w przyszłości, a aktualnie funkcjonują szcze-gólnie źle w krajach podlegających transformacji gospodarczej.

Najbardziej powaŜne efekty tego braku kompetencji wystąpią w szkolnictwie na poziomie średnim. W wielu uprzemysłowionych krajach zasoby dobrze wykształconych ludzi, intelektualnie wyposaŜonych do dalszej nauki, stają się coraz bardziej istotne dla przyszłego rozwoju przemysłowego (Eliasson, 1994). Ich brak w połączeniu z wadliwie funkcjonującym rynkiem pracy moŜe spowodować, Ŝe zaawansowane gospodarki za-czną tracić swą uprzywilejowaną pozycję.

Uniwersytety są zobowiązane: po pierwsze, do rekrutowania utalentowanych ludzi i przekształcania ich w ludzi wykształconych, po drugie, do dostarczania wyników badań i po trzecie, do kreowania przedsiębiorców uniwersyteckich. Pierwsze zadanie zawsze było, jest i będzie najwaŜniejsze. Drugie zaś staje się coraz bardziej istotne, natomiast trzecie ze swej natury często jest sprzeczne ze starymi tradycjami uniwersyteckimi.

Polityka edukacyjna tradycyjnie zakłada, Ŝe zwiększając nakłady na szkolnictwo wyŜsze moŜna korzystnie wpłynąć na produkcję. ZaleŜność ta wydaje się być słuszna uwzględniając fakt, Ŝe rośnie liczba absolwentów podejmujących pracę częściej w przemyśle niŜ w usługach publicznych oraz w działalności dydaktycznej i badawczej. Stara specyfikacja produktu uniwersyteckiego w omawianym kontekście nie jest juŜ adekwatna do nowych warunków. Uczelnie inŜynieryjne i zawodowe mają tu przewagę nad tradycyjnymi uniwersytetami, gdyŜ nie cierpią z powodu starych tradycji. Ich stu-denci otrzymują uprzywilejowaną opiekę podczas rekrutacji do pracy w przemyśle (Eliasson, 1997b). Przykłady te wydają się nie być w pełni adekwatne do dynamicznie rozwijającego się sektora uczelni prywatnych w Polsce.

Nowe gałęzie przemysłu, powstające w przodujących gospodarczo krajach (jak Stany Zjednoczone) potrzebują oczywiście wysoko wykwalifikowanych ludzi z do-świadczeniem badawczym oraz tych, którzy nie są zbyt zakorzenieni w tradycyjnych wartościach akademickich (Eliasson, 1996d). Ponadto uniwersytet musi utrzymywać o wiele większy zakres kompetencji akademickich i potencjalnie industrialnych w porów-naniu z istniejącą liczbą gałęzi przemysłu w danym kraju, co szczególnie ma miejsce w małych państwach uprzemysłowionych.

Wielu utalentowanych studentów oraz absolwentów nieprzydatnych dla przemysłu będzie miało trudności ze znalezieniem dobrej pracy wskutek konserwatywnych prak-tyk rekrutacyjnych w dojrzałych przemysłach, które mogą odbiegać w stosunku do stanu rozwoju przemysłu lokalnego (Eliasson, 1994a, 1997a). Zarówno wspomniane praktyki rekrutacyjne, jak i ogólna trudność w ocenie talentu przed okresem próbnym oznacza, Ŝe utalentowani studenci wejdą na rynek pracy na relatywnie niskiej pozycji zawodowej.

Efektywne wykorzystanie talentu i potencjału wiedzy moŜe być zrealizowane w społeczności uniwersyteckiej. NaleŜy zwiększyć przedsiębiorczość w otoczeniu instytu-cji szkolnictwa wyŜszego. Jest to szczególnie waŜne w gospodarkach europejskich, w których rynki pracy funkcjonują słabo (Eliasson, 1994a, b, 1996d), a wielu studentów ryzykuje start na niekorzystnych warunkach zatrudnienia.

4.4.Rola parków nauki i przedsiębiorstw wiedzy we wzroście