w prawie prywatnym międzynarodowym?
Rodowód koncepcji przepisów wymuszających swoje zastosowanie Koncepcja przepisów, które ze względu na swoją naturę czy też istotę wydają się przeważać nad innymi normami, nie jest w literatu-rze koncepcją nową. Już w XII wieku Aldricus twierdził, że w razie sporu między osobami pochodzącymi z różnych obszarów praw-nych należy wziąć pod uwagę kolidujące normy i zastosować tę z nich, która wydaje się słuszniejsza1. Podobnie Savigny, już ponad 150 lat temu, zauważał, że istnieją w prawie prywatnym międzynaro-dowym pewne przepisy merytoryczne o silnej pozytywnej, imperatyw‑
nej naturze2. Idee te z pewnością można uznać za początki koncepcji przepisów wymuszających swoje zastosowanie (należy zastrzec, że w literaturze pojawiają się i inne określenia3) .
1 M. Pazdan: Prawo prywatne międzynarodowe. Warszawa 2012, s. 27 i n.
2 F.C. von Savigny: System des heutigen römischen Rechts. B. 8. Berlin 1849, 36 I 276.
3 A. Mączyński używa pojęcia „normy koniecznego zastosowania” — A. Mączyński: Nowelizacja przepisów szczególnych o dziedziczeniu gospodarstw rol‑
nych a prawo prywatne międzynarodowe. „Krakowskie Studia Prawnicze” 1986, t. XIX, s. 119—120; W. Popiołek nazywa je „przepisami wymuszającymi swoją właściwość” — W. Popiołek: Znaczenie przepisów „prawa publicznego” różnych
W prawie kolizyjnym Stanów Zjednoczonych pewne echa kon-cepcji przepisów wymuszających swoje zastosowanie jako norm sil-niejszych, zasługujących na dojście do głosu w danym stanie fak-tycznym bez względu na prawo obiektywnie właściwe, znalazły odbicie w założeniach metody analizy funkcjonalnej. Metoda ta nie została w doktrynie amerykańskiej zdefiniowana, a ponadto wystę-puje w wielu odmianach4, jednakże w pewnym uproszczeniu można wskazać główną oś, wokół której analiza funkcjonalna przebiega. Jej pierwszym etapem jest zidentyfikowanie konkurujących przepisów należących do różnych systemów prawnych. Następnie konieczne jest ustalenie racji i celów merytorycznych kryjących się za tymi przepisami (tzw. policies). Końcowy, trzeci etap, polega na określeniu interesu państwa (stanu) w zastosowaniu określonego przepisu; nie-zbędne jest porównanie materialnoprawnych skutków zastosowania lub pominięcia konkurujących przepisów. Zastosowany zostanie ten przepis prawa, który został wydany przez państwo mające w danym stanie faktycznym większy interes w jego przeforsowaniu5.
Duże zasługi, jeżeli chodzi o próbę przeszczepienia na grunt kon-tynentalny koncepcji analizy funkcjonalnej, należy przypisać L.I. de Winterowi. W 1940 roku opublikował on artykuł zatytułowany The Limits of Freedom of Contract in Private International Law, w którym sformułował tezę, że w międzynarodowych stosunkach zobowiąza-niowych należy badać czy w kraju, w którym doszło do zawarcia umowy, lub też w kraju, w którym ma ona zostać wykonana, istnieją pewne normy prawne, które pełniłyby tak istotną społecznie funkcję, systemów prawnych dla stosunków umownych handlu zagranicznego. „Problemy Prawne Handlu Zagranicznego” 1988, t. 12, s. 68—71; W. Popiołek: Wykonanie zobowiązania umownego a prawo miejsca wykonania. Zagadnienia kolizyjnoprawne.
Katowice 1989, s. 57. Autor ten przytacza także inne terminy określające owe przepisy, używane w literaturze obcej, trafnie zauważając, że każdy z tychże terminów wskazuje na pewne aspekty omawianych przepisów: Ibidem, s. 57.
4 Przykładowo: interest analysis, state interest analysis, governmental inte‑
rest analysis, principles of preference, better -rule, policy -weighing czy też economic analysis.
5 Założenia metody analiza funkcjonalnej za M.A. Zachariasiewicz: Nowe prądy w kolizjonistyce Stanów Zjednoczonych i ich wpływ na naukę europejską.
„Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1995, nr 2, s. 185 i n.
47 Przepisy wymuszające swoje zastosowanie…
że wykluczałyby swobodny wybór prawa. Autor ten podzielił prze-pisy chroniące ważne społecznie cele na dwie grupy: normy iuris cogentis, czyli normy bezwzględnie obowiązujące w obrębie prawa wewnętrznego danego państwa, oraz normy mandatoryjne w znacze-niu międzynarodowym — realizujące tak istotne funkcje społeczne, że nie mogą być poświęcone nawet w stosunkach międzynarodo-wych. De Winter przekonany był trafnie, że nie każda norma mająca charakter ius cogens w obrębie prawa państwowego będzie normą mandatoryjną w prawie międzynarodowym. Jedynie te ostatnie przepisy ograniczają autonomię woli stron stosunku zobowiązanio-wego o charakterze międzynarodowym. Sam de Winter swoje podej-ście określił jako „funkcjonalne”, oraz twierdził, że przy rozstrzy-ganiu danego stanu faktycznego należy wziąć pod uwagę interes (interest) wszystkich państw, które z tym stanem faktycznym są zwią-zane. Jego zdaniem, najlepsze rozwiązanie to takie, które poświęca tylko tyle społecznych celów jednego z państw, ile jest potrzebne, by sprawić, że ostateczne rozwiązanie będzie możliwe do zaakceptowa-nia dla wszystkich państw związanych ze stanem faktycznym6.
Sąd Najwyższy Holandii (Hoge Raad der Nederlanden) w spra-wie Alnati7, będąc pod wpływem idei de Wintera, orzekł, że w nie-których przypadkach państwo trzecie może mieć tak silny interes w przeforsowaniu danego przepisu, że sądy holenderskie powinny taki interes uwzględniać. Holenderski Sąd Najwyższy skonstatował, że strony mogły poprzez wybór prawa wyłączyć zastosowanie bez-względnie obowiązujących przepisów prawa belgijskiego. W oce-nie tego Sądu, wyjątkiem od powyższej reguły byłaby zaś sytuacja,
6 B. de Winter: De sociale functies der rechtsnormen als grondslag voor de oplos‑
sing van internationaal privatrechtelijke westconflicten. Zwolle 1947, s. 101—166; cyt.
za: J. Schultsz: Dutch Antecedents and Parallels to Article 7 of the EEC Contracts Con‑
vention of 1980. „Rabels Zeitschrift für Internationales Privatrecht” 1983, nr 47, s. 269; za: M. Mataczyński: Przepisy wymuszające swoje zastosowanie w prawie pry‑
watnym międzynarodowym. Kraków 2005, s. 56—58; dostępne także w wydaniu LEX/el. 2005 [publikacje napisane specjalnie na zamówienie Redakcji Publikacji Elektronicznych Wolters Kluwer Polska LEX; http://www.lex.pl; dalej: LEX/el/].
7 Wyrok Sądu Najwyższego Holandii z dnia 13 maja 1966 r., van Nievelt, Goudriaan and Co.’s Stoomvaartmij N.V. v. N.V. Hollandsche Assurantie Soctie-teit and Others (1967), 56 Rev. Crit. Dr. Internat. Privé 522.
w której obce państwo miałoby wystarczająco silny interes w zasto-sowaniu swojego prawa poza swoim terytorium. W danym stanie faktycznym sąd ten uznał jednak, że nie można mówić o na tyle ścis- łym związku stosunku zobowiązaniowego z prawem belgijskim, żeby zastosować w sprawie belgijskie przepisy wymuszające swoje zastosowanie. Orzeczeniu w sprawie Alnati przypisuje się jednak dużą wagę przez wzgląd na przyjęcie założenia, iż należy stosować bezwzględnie obowiązujące normy prawa państwa obcego — nawet gdy kolidują z przepisami wchodzącymi w zakres prawa właści-wego, jeżeli to państwo ma wystarczająco silny interes w zastosowa-niu swojego prawa poza terytorium, na którym ono obowiązuje8.
Właściwości przepisów wymuszających swoje zastosowanie Zanim podjęte zostaną rozważania dotyczące wpływu przepi-sów wymuszających swoje zastosowanie na autonomię woli stron w prawie prywatnym międzynarodowym, konieczne jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czym są przepisy wymuszające swoje zasto-sowanie. Trafne wydaje się przyjęcie, iż są to przepisy o szczegól-nym znaczeniu dla interesu publicznego państwa, które ze względu na swój cel lub charakter znajdują zastosowanie niezależnie od tego, jakiemu prawu podlega dany stosunek prawny9. Warto przytoczyć także brzmienie definicji legalnej10 zawartej w art. 9 ust. 1 rozporzą-dzenia Rzym I11: Przepisy wymuszające swoje zastosowanie to przepisy, których przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny element ochrony jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, spo‑
łeczna lub gospodarcza, że znajdują one zastosowanie do stanów faktycz‑
8 Za M. Mataczyński: Przepisy…, s. 172—173.
9 Podobnie M.A. Zachariasiewicz: W: System prawa handlowego. T. 9. Red.
W. Popiołek. Warszawa 2014, s. 262.
10 W. Lei: Mandatory Rules of the Rome I Regulation: Not “Old Wine in New Bot‑
tles”. “Canadian Social Science” 2011, vol. 7, s. 169.
11 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umow-nych (Rzym I), (Dz.U. UE L z dnia 4 lipca 2008 r.).
49 Przepisy wymuszające swoje zastosowanie…
nych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo jest właściwe dla umowy zgodnie z niniejszym rozporządzeniem. W stosunku do art. 7 konwencji rzymskiej12, który nie przewidywał definicji legalnej tych przepisów, można więc mówić o istotnym kroku w tym zakresie.
Trzeba jednakże zaznaczyć, że definicja wiąże jedynie w zakresie, w którym jest stosowane samo rozporządzenie Rzym I (art. 1 rozpo-rządzenia Rzym I); przepisy wymuszające swoje zastosowanie nie są właściwe jedynie stosunkom umownym, choć tutaj odgrywają, jak się wydaje, największą rolę.
Przepisy wymuszające swoje zastosowanie same wyznaczają zakres własnego stosowania — wynika on z ich treści i celu13. Docho-dzą one do głosu niejako poza statutem — obok prawa właściwego14. W związku z tym ich stosowanie do oceny danego stosunku pry- watnoprawnego powinno być dokonywane wyjątkowo, a sąd powi-nien każdorazowo dokonać rozważenia in concreto skutków ich zastosowania bądź pominięcia15. Trafny wydaje się przy tym pogląd, że poprzedzająca decyzję sądu o zastosowaniu bądź pominięciu przepisów wymuszających analiza ma charakter funkcjonalny16, polegający na ważeniu interesów zaangażowanych państw, i opiera się na porównaniu dwóch rezultatów merytorycznych: rezultatu, który powstałby w razie zastosowania danej normy wymuszającej z rezultatem, który powstałby w razie jej pominięcia. Rezultat pożą-dany to, wedle zasługującego na aprobatę poglądu, taki rezultat merytoryczny, który będzie zgodny z duchem współpracy między narodami17.
Zastosowanie przepisu wymuszającego swoje zastosowanie sta-nowi więc wyjątkową możliwość korekty rozwiązania
materialno-12 Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, otwarta do podpisu w Rzymie dnia 19 czerwca 1980 roku (Dz.U. UE C z dnia 8 lipca 2005 r.).
13 M.A. Zachariasiewicz: System…, s. 262.
14 Ibidem.
15 Ibidem.
16 Tak T. Pajor: Metoda analizy interesów w amerykańskim prawie kolizyjnym odpowiedzialności deliktowej. „Studia Prawno -Ekonomiczne” 1987, t. 39, s. 91 i n.;
M.A. Zachariasiewicz: System…, s. 262, oraz Idem: Nowe prądy…, s. 213 i n.
17 M.A. Zachariasiewicz: System…, s. 262—263.
prawnego, które wynika — czy też wynikałoby — z zastosowania przepisów legis causae.
Kolizyjnoprawna autonomia woli stron w prawie prywatnym międzynarodowym
Powyższy wstęp był konieczny, aby przejść do rozważań, które mają na celu udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy przyjęcie koncep-cji przepisów wymuszających swoje zastosowanie ogranicza autono-mię woli stron w prawie prywatnym autono-międzynarodowym. W mojej ocenie problem ten należy rozpatrywać na dwóch płaszczyznach.
Po pierwsze, należy zbadać, czy istnienie koncepcji przepi-sów wymuszających swoje zastosowanie wpływa na dokonywa-nie przez strony wyboru prawa takiego, jakie uznają za odpowied-nie dla oceny łączącego je (lub mogącego je łączyć w przyszłości) stosunku prywatnoprawnego. Innymi słowy, chodzi o odpowiedź na pytanie, czy przepisy wymuszające mogą w jakikolwiek sposób powstrzymać strony przed wyborem danego prawa do oceny okre-ślonego stosunku prywatnoprawnego. Odpowiedź na to pytanie jest negatywna. To, czy strony mogą dokonać wyboru takiego czy innego prawa, należy do domeny normowania przepisu kolizyj-nego. Przykładowo: art. 3 rozporządzenia Rzym I dopuszcza wybór prawa właściwego do oceny umowy w sposób, w zasadzie, nieogra-niczony18. Godzi się jednak wskazać, że wedle poglądów doktryny art. 3 ust. 3 rozporządzenia Rzym I uznać należy za ograniczenie zakresu kolizyjnoprawnej autonomii woli stron do stosunków, któ-rych stan faktyczny wykracza poza obszar jednego państwa, albo-wiem dokonany przez strony wybór nie wyłącza zastosowania prze-pisów bezwzględnie wiążących, wchodzących w skład systemu prawnego tego innego państwa19. Nie chodzi tutaj jednak wyłącznie
18 Ł. Żarnowiec: System prawa handlowego. T. 9. Red. W. Popiołek. Warszawa 2014, s. 211.
19 Por. M. Lehmann: Auf der Suche nach dem Sitz des Rechtsverhältnis‑
ses: Savigny und die Rom-I Verordnung. In: Festschrift fűr Ulrich Spellenberg zum
51 Przepisy wymuszające swoje zastosowanie…
o przepisy mające charakter przepisów wymuszających swoje zasto-sowanie, ale o wszystkie normy ius cogens systemu prawnego pań-stwa, z którym dany przypadek jest powiązany20. Za przepis ogra-niczający kolizyjnoprawną autonomię woli stron może być także uznawany art. 3 ust. 4 rozporządzenia Rzym I21. Przepis art. 64 ust. 1 polskiej ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym22 dopusz-cza zaś ograniczony wybór prawa. W grę wchodzi sześć różnych wariantów — testator nie może więc wybrać dowolnego prawa, które będzie miarodajne dla oceny statutu spadkowego. Jest to nie-wątpliwie ograniczenie autonomii woli testatora w znaczeniu koli-zyjnoprawnym.
Przy przyjęciu koncepcji, że przepisy wymuszające swoje zasto-sowanie nie ingerują zasadniczo w legis causae, a jedynie oddziałują spoza — czy też obok23 — prawa zasadniczo właściwego, nie można w mojej ocenie twierdzić, że ograniczają one kolizyjnoprawną auto-nomię woli stron w prawie prywatnym międzynarodowym24. To nie przepisy wymuszające swoje zastosowanie wpływają na to, jakie prawo jako właściwe do oceny danego stosunku prawnego mogą wybrać strony — wpływa na to treść miarodajnych norm kolizyj-nych. Przepisy wymuszające nie zastępują prawa właściwego — one 70. Geburtstag. J. Bernreuther. München 2010, s. 248; J. Basedow: Theorie der Rechtswahl oder Parteiautonomie als Grundlage des Internationalen Privatrechts.
“Rabels Zeitschrift für Internationales Privatrecht” 2011, H. 75, s. 57; J. von Stau‑
dingers Kommentar zum Bűrgerlichen Gesetzbuch mit Einfűhrungsgesetz und Neben‑
gesetzen. Einfűhrungsgesetz zum Bűrgerlichen Gesetzbuche/IPR. Einleitung zur Rom I—VO; Art. 1—10 Rom I—VO (Internationales Vertragsrecht 1). Hg. U. Magnus.
Berlin 2011, s. 175.
20 Tak Ł. Żarnowiec: Komentarz do art. 3 rozporządzenia Parlamentu Europej‑
skiego i Rady (WE) nr 593/2008 w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umow‑
nych (Rzym I). LEX/el., 2013.
21 Ł. Żarnowiec: Komentarz do art. 3…
22 Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U.
z dnia 15 kwietnia 2011 r.).
23 M.A. Zachariasiewicz: System…, s. 262.
24 Generalnie za poglądem, że przepisy wymuszające swoje zastosowa-nie stanowią wyjątek od zasady kolizyjnoprawnej autonomii woli stron jest M. Mataczyński: Przepisy…, s. 25.
jedynie, w pewnych wypadkach, oddziałują na konkretny stosu-nek prywatnoprawny spoza statutu, ingerując w jego treść. Trzeba w tym miejscu zauważyć, że przepisy wymuszające swoje zasto-sowanie działają niejako uniwersalnie nie tylko wtedy, gdy strony dokonały wyboru jakiegoś prawa, ale także w sytuacji, gdy prawo właściwe zostało wskazane wprost przez miarodajną normę koli-zyjną (łącznik obiektywny). Mogą więc one ingerować w treść sto-sunku prywatnoprawnego w każdym przypadku, oczywiście przy uznaniu, że dany system prawny ma przemożny interes w ich prze-forsowaniu w danym stanie faktycznym. Dlatego też nie sądzę, aby należało rozpatrywać (w znaczeniu kolizyjnoprawnym) przepisy wymuszające swoje zastosowanie jako barierę dla autonomii woli stron. Przykładowo: jeżeli uznamy, że w danym stanie faktycznym polski przepis powinien znaleźć swoje zastosowanie jako przepis wymuszający, to w zasadzie obojętne będzie to, czy strony dokonały wyboru prawa państwa X czy też prawo właściwe zostało wska-zane przez łącznik obiektywny jako prawo państwa Y. Innym zagad-nieniem jest zaś pytanie o to, w jaki sposób przepis wymuszający
„zadziała” w pierwszym i w drugim wypadku.
Materialnoprawna autonomia woli stron w prawie prywatnym międzynarodowym
Drugą płaszczyzną autonomii woli stron w omawianej materii jest zaś autonomia woli materialnoprawna, która wyraża się w moż-ności ukształtowania treści danego stosunku prywatnoprawnego w sposób pożądany przez same strony. Faktem jest, iż strony, doko-nując wyboru prawa właściwego dla oceny danego stosunku prywat-noprawnego, mają na uwadze normy merytoryczne danego systemu prawnego, który wybierają. Zakładając, że podmioty stosunków cywilnoprawnych działają w sposób racjonalny, należy spostrzec, że motywacją wyboru do oceny danej umowy prawa państwa X może być ocena stron, iż prawo państwa X albo w sposób „lepszy”
określa ich obligacyjne prawa i obowiązki niźli prawo, które byłoby stosowane w razie braku wyboru prawa, albo też strony dążą do
53 Przepisy wymuszające swoje zastosowanie…
podporządkowania umowy prawu neutralnemu25 — takiemu, które nie daje żadnej ze stron wyraźnej przewagi nad drugą. Jedną z pod-stawowych zalet wyboru prawa jest także fakt, iż daje on stronom pewność co do prawa właściwego do oceny danego stosunku praw-nego26. Nagminną praktyką jest także narzucanie przez silniejszą stronę kontraktu wyboru prawa określonego państwa.
W wyniku zastosowania przepisu wymuszającego swoje zasto-sowanie do oceny umowy regulowanej zasadniczo przez prawo państwa X, zamiast lub obok właściwych przepisów państwa X, może znaleźć zastosowanie przepis państwa, w którym mieści się sąd orzekający w sprawie (państwa Y) lub nawet państwa trzeciego (państwa Z). W tym wypadku należałoby uznać, że autonomia woli stron doznaje istotnego ograniczenia — strony przecież nie chciały, czy też nie obejmowały swoim zamiarem tego, aby do oceny łączą-cego je stosunku prawnego były stosowane normy prawa państwa Y lub Z. W płaszczyźnie skutków materialnoprawnych wynikających z zastosowania przepisów wymuszających swoje zastosowanie auto-nomia woli stron doznaje więc, prima facie, ograniczenia.
Bariera dla autonomii woli stron?
W doktrynie odróżnia się przepisy imperatywne, chroniące inte-resy wspólne (publiczne, państwowe, społeczności) w sposób bez-pośredni, oraz przepisy chroniące w pierwszej kolejności interesy jednostek, a dopiero pośrednio interesy wspólne27. Za przepisy wymu-szające swoje zastosowanie uznaje się, tradycyjnie, przede wszystkim przepisy o charakterze publicznoprawnym, jednakże mogą nimi być także normy o charakterze mieszanym, jak i nawet czysto prywatno-prawnym. Nie należy do tak skonstruowanego rozróżnienia przy-wiązywać większej wagi, gdyż nie jest istotne, jaki charakter
(pry-25 W kontekście wyboru prawa neutralnego — Ł. Żarnowiec: System…, s. 211.
26 Ibidem, s. 198.
27 Patrz: M.A. Zachariasiewicz: System…, s. 266—267.
watnoprawny, publicznoprawny czy też mieszany) ma dany przepis wymuszający swoje zastosowanie — chodzi tu natomiast o fakt, czy dana norma wymuszająca wpływa na stosunek o charakterze pry-watnoprawnym, tj. o to, czy w danym stanie faktycznym dąży ona do tego, aby być zastosowana do oceny danego stosunku prywat-noprawnego28. Nie ulega przy tym wątpliwości, że nawet normy o czysto publicznoprawnym charakterze mogą wpływać na treść stosunków prywatnoprawnych. Ponadto nie jest możliwe oddziele-nie interesów publicznych od prywatnych, a tym samym przepro-wadzenie linii demarkacyjnej pomiędzy grupą przepisów chronią-cych interesy publiczne a takimi przepisami, które chronią interesy stricte prywatne29. Pierwsze nazywane bywają lois de police de direc‑
tion, a drugie — lois de police de protection. Za przepisy chroniące bez-pośrednio interesy zbiorowości uważane są, tradycyjnie, np. prze-pisy antymonopolowe, antykorupcyjne, antylichwiarskie, zakazy importowo -eksportowe, przepisy chroniące system walutowy, dobra kultury, przepisy antyhazardowe. W drugiej kategorii przepisów mieszczą się zaś przede wszystkim regulacje prawne chroniące słab-szą stronę stosunku prywatnoprawnego: konsumenta, pracownika, agenta, poszkodowanego, ubezpieczonego, podwykonawcę30.
Mając na uwadze powyższe trzeba także poczynić uwagę, iż nie każde, formalne, ograniczenie autonomii woli stron stosunku pry-watnoprawnego jest ograniczeniem autonomii woli rzeczywistym;
co więcej, w pewnych wypadkach może okazać się, że takie ograni-czenie służy słusznym celom i zmierza do uzyskania równoważnej pozycji prawnej stron danego stosunku. Szczególnie wyraźnie widać to oczywiście w sferze prawa zobowiązań umownych. Tak sformu-łowane cele mogą być przy tym kwalifikowane jako (przynajmniej pośrednio) publiczne. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że co najmniej pewna część przepisów wymuszających swoje zastosowa-nie, być może formalnie ograniczając autonomię woli stron w zakre-sie wyboru przepisów merytorycznych regulujących dany stosunek
28 Tak, trafnie, W. Popiołek: Znaczenie przepisów…, s. 68—71.
29 M.A. Zachariasiewicz: System…, s. 267.
30 Ibidem, s. 266.
55 Przepisy wymuszające swoje zastosowanie…
prywatnoprawny, w rzeczywistości przywraca równowagę w pozy-cji stron tego stosunku, prowadząc tym samym do faktycznego urze-czywistnienia zasady autonomii woli stron.
Należy zwrócić uwagę na fragment uzasadnienia wyroku w tzw.
sprawie Sołżenicyna, w której niemiecki Sąd Najwyższy31 uznał ważność umowy wydawniczej zawartej przez autora z niemieckim przedsiębiorcą wydawniczym — wbrew państwowemu monopo-lowi handlu zagranicznego obowiązującemu w Związku Radziec- kim. Sąd, odmawiając zastosowania przepisów o monopolu pań-stwowym, zważył m.in., że były to takie zagraniczne publicznoprawne ograniczenia swobody dysponowania prawami, które nie służyły wyrów‑
naniu godnych ochrony interesów stron, lecz realizacji gospodarczych lub politycznych celów ustanawiającego je państwa. Choć niemiecki Sąd Naj-wyższy odmówił zastosowania tych przepisów (jednakowoż zgod-nie z zasadą terytorialności stosowania prawa publicznego, a zgod-nie przy powołaniu się na koncepcję przepisów wymuszających swoje zastosowanie) to cytowanego fragmentu orzeczenia, w kontekście ochrony godnych interesów stron, niepodobna pominąć.
Na gruncie francuskim uważa się za przepisy wymuszające swoje zastosowanie przepisy prawa pracy, zgodnie z którymi nie-ważne jest jakiekolwiek porozumienie pomiędzy pracodawcą a pra-cownikiem, na podstawie którego pracownik w razie zakończenia umowy o pracę traci roszczenia do jakiegokolwiek świadczenia pie-niężnego (wyrównania) lub na podstawie którego pracownik zgo-dziłby się na skrócenie okresu wypowiedzenia w zamian za udzie-lone świadczenie32. W Holandii uznaje się za normę potencjalnie
Na gruncie francuskim uważa się za przepisy wymuszające swoje zastosowanie przepisy prawa pracy, zgodnie z którymi nie-ważne jest jakiekolwiek porozumienie pomiędzy pracodawcą a pra-cownikiem, na podstawie którego pracownik w razie zakończenia umowy o pracę traci roszczenia do jakiegokolwiek świadczenia pie-niężnego (wyrównania) lub na podstawie którego pracownik zgo-dziłby się na skrócenie okresu wypowiedzenia w zamian za udzie-lone świadczenie32. W Holandii uznaje się za normę potencjalnie