na tle rozporządzenia Rzym II - Autonomia woli w prawie prywatnym międzynarodowym i arbitrażu

Wprowadzenie

Swoboda wyboru prawa właściwego jest obecnie powszechnie akceptowaną zasadą prawa prywatnego międzynarodowego¹, acz-kolwiek stosunkowo długo torowała sobie drogę do uzyskania tego statusu². Naczelnym argumentem powoływanym przez

przeciw-1 S.C. Symeonides: Party Autonomy in Rome I and II From a Comparative Per‑

spective. In: Convergence and Divergence in Private International Law — Liber Ami‑

corum Kurt Siehr. Eds. K. Boele -Woelki, T. Einhorn, D. Girsberger, S.C. Symeo-nides. Hague 2010, s. 514; Szerzej R. Vander Elst: Liberté, respect et protection de la volonté en droit international privé. In: Nouveaux itinéraires en droit: hommage à François Rigaux. Brussels 1993, s. 507 i n.

2 Współczesna koncepcja autonomii woli w prawie prywatnym międzyna-rodowym ma antyczny rodowód, zaś jej źródeł należy poszukiwać w rzymskiej instytucji professio iuris. Pierwotnie zastosowanie określonego prawa uzależ-nione było od pochodzenia etnicznego strony stawającej przed organem roz-poznającym spór. W dużym uproszczeniu można przyjąć, że ze względu na ograniczone możliwości dokumentowania tego rodzaju informacji, to strona w drodze składanej deklaracji (professio iuris) określała swoje pochodzenie, co bezpośrednio determinowało prawo, które znajdowało zastosowanie do oceny jej praw i obowiązków. Wraz z liberalizacją wymogów dowodowych w co

naj-ników tendencji do uwzględniania autonomii woli w prawie pry-watnym międzynarodowym było dogmatyczne wręcz założenie, że subiektywne przekonanie stron o tym, jakie prawo jest najbardziej odpowiednie do oceny ich praw i obowiązków, nie może domino-wać nad władztwem organu uprawnionego do stanowienia prawa na danym obszarze³.

Obecnie obserwuje się jednak tendencję przeciwną. Jest ona wyraźnie dostrzegalna w unijnym prawie prywatnym między- narodowym⁴. W tym kierunku podążył również ustawodawca krajowy, który w ustawie z 2011 r. zdecydował się na wprowadze- nie większej liczby norm kolizyjnych opartych na łącznikach subiektywnych, aniżeli miało to miejsca na tle ustawy z 1965 r.⁵. Wobec dynamiki zmian legislacyjnych historyczne już wysiłki, które zmierzały do przyznania stronom chociażby marginesu swobody, zastąpione zostały przez rozważania nad koniecznością ograniczenia autonomii woli w prawie prywatnym międzynaro- dowym⁶.

Obserwacja ta w ograniczonym zakresie odniesiona może zostać do obecnego stanu dyskusji nad statusem zobowiązań pozaumow-nych w prawie prywatnym międzynarodowym. Ze względu na silny związek pomiędzy samym zobowiązaniem a prawem pań-stwa, w obrębie którego nastąpiło zdarzenie sprawcze lub w obrębie którego zmaterializowały się skutki danego działania lub zaniecha-nia, przekonanie o konieczności wskazywania prawa właściwego na podstawie norm kolizyjnych opartych na łącznikach obiektywnych mniej pośredni sposób otwarta została droga do dokonywania wyboru prawa właściwego. P. Stein: Roman Law in European History. Cambridge 1999, s. 12;

E. Meijers: L’histoire des principes fondamentaux du droit international privé à partir du Moyen Âge, spécialement dans l’Europe occidentale. „Recueil des Cours” 1934, vol. 3, s. 558—559.

3 J. Jacquet: Le Contrat International. Paris 1992, s. 37.

4 J.J. Kuipers: EU Law and Private International Law: the interrelationship in contractual obligations. Leiden 2012, s. 52—53.

5 Ł. Żarnowiec, w: Międzynarodowe Prawo Handlowe. System Prawa Handlo‑

wego. Red. W. Popiołek. T. 9. Warszawa 2013, s. 199.

6 D. Martiny: Europäisches Internationales Vertragsrecht in Erwartung der Rom -I Verordnung. „Zeitschrift für Europäisches Privatrecht” 2008, vol. 16, s. 87.

25 Granice swobody wyboru prawa dla zobowiązań pozaumownych…

jest wyjątkowo silne zakorzenione w doktrynie prawa prywatnego międzynarodowego⁷.

Tendencja do uwzględnienia autonomii woli w prawie prywat-nym międzynarodowym w kontekście zobowiązań pozaumownych ujawniła się dopiero w ostatnich dekadach XX wieku⁸. Już wstępny projekt Konwencji rzymskiej z 1972 r. obejmował normy wskazu-jące prawo właściwe dla zobowiązań umownych i pozaumownych⁹. Wraz z przystąpieniem Zjednoczonego Królestwa i Irlandii do prac nad Konwencją zrezygnowano jednak z obejmowania zobowiązań pozaumownych zakresem jej regulacji¹⁰. Poszczególnym kategoriom zobowiązań poświęcono natomiast odrębne akty prawa międzyna-rodowego¹¹.

Do idei ujednolicenia prawa kolizyjnego w ramach Unii Euro-pejskiej w zakresie odnoszącym się do zobowiązań pozaumow-nych powrócono w 2002 r.¹² We wstępnym projekcie opracowywanej regulacji przewidywano normę kolizyjną opartą na łączniku subiek-tywnym¹³. Uzasadnienie motywów, jakie przemawiały za wprowa-dzeniem wyboru prawa, było jednak zaskakująco lakoniczne. Ogra-niczono się do przypomnienia, że analogiczne rozwiązanie zostało

7 H. Batiffol, P. Lagarde: Droit international privé. Paris 1983, s. 235 i n.;

S.C. Symeonides: The American Revolution and the European Evolution in Choice of Law: Reciprocal Lessons. “Tulan Law Review” 2008, vol. 82, s. 1741.

8 R.J. Weintraub: Commentary on the Conflicts of Laws. New York 2006, s. 371 i n.

9 Zob. P. Lagarde: Travaux du Comité français de droit international privé 1971—1973. Paris 1974, s. 147 i n.

10 O. Lando, P.A. Nielsen: The Rome I Regulation. “Common Market Law Review” 2008, vol. 45, s. 1690. Szerzej przebieg prac nad rozporządzeniem oma-wiają C. Nourissat, E. Treppoz: Quelques observations sur l’avant -projet de propo‑

sition de règlement du Conseil sur la loi applicable aux obligations non contractuelles

‘Rome II’. „Journal de droit international” 2003, s. 7 i n.

11 H. Batiffol, P. Lagarde: Droit international…, s. 244—245, przypis 7.

12 S. Corneloup, N. Joubert: Avant ‑propos. In: Le réglement communautaire

„Rome II” sur la loi applicable aux obligations non contractuelles: actes du colloque du 20 septembre 2007. Ed. S. Corneloup, N. Joubert. Dijon 2008, s. 9.

13 Hamburg Group for Private International Law. Law Applicable to -Contractual Obligations. „Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationa-les Privatrecht” 2003, vol. 67, s. 34—36.

przewidziane w niemieckiej ustawie o prawie prywatnym mię-dzynarodowym z 1999 r. i ustawie holenderskiej z 2001 r., a nadto w mającej niebawem wejść w życie ustawie belgijskiej z 2004 r.¹⁴ Pro-pozycja wprowadzenia normy umożliwiającej stronom dokonanie wyboru prawa nie była przedmiotem szerszej dyskusji w ramach dalszych prac legislacyjnych¹⁵. Brak wyraźnego sprzeciwu wzglę-dem poszerzenia swobody stron nie powinien dziwić. Rezultat pro-wadzonych wówczas badań komparatystycznych uprawniał do sformułowania wniosku, że jedną z szeroko respektowanych zasad prawa prywatnego międzynarodowego jest uwzględnianie autono-mii woli w odniesieniu do zobowiązań deliktowych¹⁶, aczkolwiek wyłącznie wówczas, gdy wybór ten ma charakter następczy¹⁷.

Wybór prawa na tle rozporządzenia Rzym II

Intensywne prace legislacyjne doprowadziły do przyjęcia roz-porządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowią-zań pozaumownych („Rzym II”)¹⁸. Zgodnie z art. 14 ust. 1 rozporzą-dzenia Rzym II strony mogą poddać zobowiązanie pozaumowne wybranemu przez siebie prawu bądź to w drodze porozumienia zawartego po wystąpieniu zdarzenia powodującego szkodę, bądź też — w przypadku prowadzenia przez wszystkie strony działal-ności gospodarczej — w drodze porozumienia swobodnie

wynego-14 M. Fallon: Law Applicable to Specific Torts. In: Japanese and European Private International Law in Comparative Perspective. Eds. J. Basedow, H. Baum, Y. Nishi-tani. Tübingen 2008, s. 281.

15 Th.M. de Boer: Party Autonomy and Its Limitations in the Rome II Regulation.

“Yearbook of Private International Law” 2007, vol. 9, s. 22.

16 M. Czepelak: Wybór prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych w roz‑

porządzeniu rzymskim II. „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2009, z. 2, s. 520.

17 W. Posch: International Law of Non -Contractual Obligations in Europe (Euro‑

pean International Tort Law). In: B. von Hoffman: European Private International Law. Nijmegen 1998, s. 102.

18 Dz.Urz. UE L 199 z dnia 31 lipca 2007 r.

27 Granice swobody wyboru prawa dla zobowiązań pozaumownych…

cjowanego przed wystąpieniem tego zdarzenia. Wprowadzeniu art.

14 rozporządzenia Rzym II przyświecało dążenie do poszanowania autonomii stron oraz zwiększenia pewności prawnej. Idea ta wyra-żona została explicite w pkt 31 Preambuły rozporządzenia.

Pomimo, że redakcja rozporządzenia Rzym II i umieszczenie przepisu art. 14 rozporządzenia Rzym II po sekwencji norm koli-zyjnych opartych na łącznikach obiektywnych może sugerować, że wybór prawa ma znaczenie drugorzędne, w istocie pierwszeń-stwo przyznano łącznikom subiektywnym, podobnie zresztą jak w bliźniaczym rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właści-wego dla zobowiązań umownych (Rzym I)¹⁹. Wybór prawa na pod-stawie art. 14 rozporządzenia Rzym II jest jednak niedopuszczalny w przypadku czynów nieuczciwej konkurencji i praktyk ogranicza-jących wolną konkurencję (art. 6 ust. 4)²⁰ oraz naruszeń praw włas-ności intelektualnej (art. 8 ust. 3), co zostało negatywnie ocenione przez doktrynę²¹. Krytyka ta nie wydaje się jednak w pełni uzasad-niona. Odnotowania wymaga, że w odniesieniu do wspomnianych kategorii zobowiązań możliwość wpływania na statut deliktowy przyznana została pośrednio temu podmiotowi, który domaga się ochrony prawnej w związku z naruszeniem konkurencji lub praw własności intelektualnej²².

19 Dz.Urz. UE L177 z 4 lipca 2008 r.

20 Przyczyną wyłączenia tych zobowiązań z zakresu normy z art. 14 roz-porządzenia Rzym II jest ich szczególny charakter. Czyny nieuczciwej konku-rencji godzą w interes zbiorowy wszystkich przedsiębiorców prowadzących działalność na danym rynku właściwym lub w interes kolektywny konsumen-tów. Szerzej J. Fitchen: Choice of Law in Claims Based on Restrictions of Competition.

“Journal of Private International Law” 2009, vol. 5, no. 2, s. 344—346.

21 M. Fallon: Law Applicable…, s. 281.

22 W przypadku naruszeń własności intelektualnej to poszkodowany ma pośrednio wpływ na określenie statutu deliktowego, albowiem — zgodnie z art. 8 ust. 1 rozporządzenia Rzym II — prawem właściwym dla zobowią-zań pozaumownych, wynikających z naruszenia prawa własności intelektual-nej, jest prawo państwa, na podstawie którego dochodzi się ochrony. Z kolei w odniesieniu do czynów nieuczciwej konkurencji powód może jednostronnie wpłynąć na oznaczenie prawa właściwego na zasadzie art. 6 ust. 3 lit. b

rozpo-Uprzedni i następczy wybór prawa

Zasadniczym przejawem ograniczenia autonomii woli w roz-porządzeniu Rzym II jest wprowadzenia rozróżnienia na uprzedni i następczy wybór prawa. Dokonanie wyboru prawa przed wystą-pieniem zdarzenia powodującego szkodę dopuszczalne jest wyłącz-nie w przypadku prowadzenia przez wszystkie strony działalności gospo‑

darczej w drodze swobodnie wynegocjowanego porozumienia (art.

14 ust. 1 lit. b rozporządzenia Rzym II), które określane jest mia-nem porozumienia ex ante (pre -event -agreement)²³. Następczy wybór prawa²⁴, określany niekiedy jako wybór ex post lub wybór post fac‑

tum²⁵, jest natomiast dopuszczalny niezależnie od tego, czy zobowią-zanie pozaumowne wykazuje związek z aktywnością gospodarczą stron.

U podstaw przedstawionej powyżej dystynkcji legło założenie o potrzebie udzielania dodatkowej ochrony tym podmiotom, które nie są profesjonalnymi uczestnikami obrotu prawnego, co korespon-duje z ideą wyrażoną w pkt 31 Preambuły rozporządzenia Rzym II.

Prawodawca zdaje się zakładać, że profesjonalni uczestnicy obrotu prawnego mogą antycypować wystąpienie zdarzenia sprawczego, będącego źródłem szkody, i na tej podstawie określić prawo właś-ciwe do oceny ich przyszłych praw i obowiązków.

rządzenia Rzym II. C. Brière: Le règlement (CE) n^o 864/2007 du 11 juillet 2007 sur la loi applicable aux obligations non contractuelles (Rome II). „Journal du Droit Interna-tional” 2008, vol. 135, s. 56.

23 M. Zhang: Party Autonomy in Non -Contractual Obligations: Rome II and Its Impacts on Choice of Law. “Seton Hall Law Review” 2009, vol. 861, s. 893.

24 J. Skąpski: Autonomia woli w prawie międzynarodowym prywatnym w zakresie zobowiązań z umów. Kraków 1964, s. 174 i n.; J. Jakubowski: Wpływ zainteresowa‑

nych na właściwość prawa merytorycznego w prawie prywatnym międzynarodowym.

„Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny” 1967, z. 4, s. 85.

25 M. Zhang: Party Autonomy…, s. 893.

29 Granice swobody wyboru prawa dla zobowiązań pozaumownych…

Uwagi o warunkach uprzedniego wyboru prawa na tle rozporządzenia Rzym II

Zgodnie z art. 14 ust. 1 lit. b rozporządzenia Rzym II uprzedni wybór prawa może zostać dokonany w wypadku, gdy wszystkie strony prowadzą działalność gospodarczą. Nie podejmując się w tym miejscu szerszego omówienia tej przesłanki ze względu na ograni-czone ramy niniejszego opracowania, podkreślić należy, że pomimo postulowanego dążenia do zachowania spójności terminologicznej pomiędzy rozporządzeniami rzymskimi, analogiczne sformułowa-nie sformułowa-nie występuje w rozporządzeniu Rzym I. Prawodawca stosuje na jego tle inną aparaturę pojęciową, w ramach której odróżnia się

„konsumenta” (osoba, która zawiera umowę w celu, który można uznać za niezwiązany z jej działalnością gospodarczą lub zawodową) oraz „przed-siębiorcy” (osoba wykonująca działalność gospodarczą lub zawodową)²⁶. Powstaje zatem pytanie, czy pojęcie „prowadzenia działalności gospodarczej” z art. 14 ust. 1 lit. b rozporządzenia Rzym II powinno być interpretowane w oderwaniu od dotychczasowych wypowiedzi odnoszących się do wymienionych wyżej sformułowań występują-cych w rozporządzeniu Rzym I²⁷.

Pojęcia „konsumenta” i „przedsiębiorcy” nie są charakterystyczne dla prawa deliktowego. Niektórzy autorzy prezentują jednak pogląd, że prawodawca powinien wykorzystać je w ramach redagowania art. 14 rozporządzenia Rzym II, co pozwoliłoby na usunięcie wątpli-wości związanych z dopuszczalnością nawiązywania do dorobku, wypracowanego na gruncie rozporządzenia Rzym I, dla potrzeb sto-sowania rozporządzenia Rzym II²⁸. Wydaje się, że zwolennicy tego poglądu są skłonni nadawać pojęciu „prowadzenia działalności gospodarczej” z art. 14 ust. 1 lit. b rozporządzenia Rzym II tożsame znaczenie jak wyrażeniom z art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym I.

26 Zob. art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym I.

27 Zagadnienie związane z kwalifikacją umowy jako umowy konsumen-ckiej objętej zakresem zastosowania art. 6 rozporządzenia Rzym I spotkało się z szeroką analizą w literaturze przedmiotu. Zob. D. Kluth: Die Grenzen des kolli‑

sionsrechtlichen Verbraucherschutzes. München 2009, s. 288 i n.

28 M. Czepelak: Wybór prawa właściwego…, s. 543.

Argument wspierający powyższe zapatrywanie wywiedziony może być ze wspólnego uzasadnienia, które towarzyszyło wprowa-dzeniu norm obejmujących wyrażenia prowadzenie działalności gospo‑

darczej (art. 14 ust. 1 lit. b rozporządzenia Rzym II) oraz wykonywa‑

nie działalności gospodarczej lub zawodowej (art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym I). W rozporządzeniu Rzym I pojęcie to zostało zastosowane dla potrzeb odróżnienia przedsiębiorców od nieprofesjonalnych uczestników obrotu prawnego. Rozróżnienie to stanowi wyraz prze-konania, że pewne grupy podmiotów wymagają szczególnej ochrony na płaszczyźnie kolizyjnoprawnej. Myśl ta legła także u podstaw podziału przyjętego w ramach art. 14 ust. 1 rozporządzenia Rzym I, na tle którego uprzedni wybór prawa dopuszczalny jest dla podmio-tów prowadzących działalność gospodarczą, a zatem tych, które w oce-nie prawodawcy unijnego oce-nie zasługują na dodatkową ochronę.

Więcej wątpliwości budzi natomiast ustalenie, jak należy rozu-mieć przewidziany w art. 14 ust. 1 lit. b rozporządzenia Rzym II wymóg prowadzenia działalności przez wszystkie strony. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że pojęcie „strony” z art. 14 ust. 1 lit.

b rozporządzenia Rzym II jest swego rodzaju uproszczeniem. Pod-mioty, które decydują się na dokonanie wyboru prawa, nie są jesz-cze stronami tego zobowiązania, która zamierzają podporządkować określonemu prawu właściwemu. Niewątpliwie są jednak stronami

„wyboru prawa”, rozumianego jako czynność z zakresu prawa pry-watnego międzynarodowego²⁹. Redakcja art. 14 rozporządzenia Rzym II uprawnia do sformułowania wniosku, że pojęcie „strony”

odnoszone jest wprost do zobowiązania pozaumownego. Pogląd ten jest tym bardziej uzasadniony, że wyłącznie w odniesieniu do tego stosunku prawnego można mówić o wszystkich jego stronach, co wszakże jest wymogiem przewidzianym w art. 14 ust. 1 lit. b rozpo-rządzenia Rzym II.

Systematyzując stosunkowo rozbieżne poglądy doktryny w kwe-stii rozumienia omawianej przesłanki, można wyróżnić trzy

propo-29 Szerzej wybór prawa jako czynność z zakresu prawa prywatnego mię-dzynarodowego omawia D. Martiny: Europäisches Internationales Vertragsrecht vor der Reform. „Zeitschrift für Europäisches Privatrecht” 2003, s. 597.

31 Granice swobody wyboru prawa dla zobowiązań pozaumownych…

zycje. Pierwsza zakłada, że na tle art. 14 ust. 1 lit. b rozporządzenia Rzym II uprzedni wybór prawa jest dopuszczalny w relacjach jed-nostronnie profesjonalnych³⁰. Druga, że jest on możliwy wyłącz-nie w stosunkach między przedsiębiorcami. Trzecia zaś, że wybór prawa nastąpić może wyłącznie pomiędzy przedsiębiorcami, o ile jednak zobowiązanie, które ma zostać podporządkowane prawu wybranemu przez strony, wykazuje związek z realizowanymi lub planowanymi przez nie inicjatywami gospodarczymi.

Pierwsza z propozycji wydaje się nie do zaakceptowania ze względu na wyraźnie akcentowaną przez prawodawcę potrzebę ochrony nieprofesjonalnych uczestników obrotu. Przyjęcie oma-wianej hipotezy prowadziłoby do zatarcia różnic pomiędzy przy-padkami, w których dopuszczalny jest wyłącznie następczy wybór prawa i tymi, w których strony mogą dodatkowo dokonać wyboru ex ante. Zgodnie natomiast z pkt 31 zd. 4 Preambuły „słabsze strony”

powinny podlegać ochronie poprzez uzależnienie tego wyboru od spełnienia określonych warunków, co wyraz znalazło w dychoto-micznym podziale przyjętym w ramach art. 14 rozporządzenia Rzym II. Dla dokonania wyboru prawa nie jest zatem wystarczające pro-wadzenie działalności wyłącznie przez jedną ze stron³¹.

Więcej wątpliwości budzi opowiedzenie się za jedną z dwóch pozostałych propozycji. W większości przypadków uprzedni wybór prawa dokonywany jest w związku z łączącym strony zobo-wiązaniem umownym³². Nie oznacza to jednak, że w praktyce nie występują również sytuacje, w których strony nie są związane jakimkolwiek stosunkiem prawnym przed wystąpieniem zdarzenia sprawczego³³. Przepis art. 14 ust. 1 rozporządzenia Rzym II explicite nie wymaga istnienia funkcjonalnego związku pomiędzy aktywnoś-cią gospodarczą prowadzoną przez strony i zobowiązaniem, które w przyszłości ma zostać podporządkowane wskazanemu przez nie

30 S.C. Symeonides: The American…, s. 1772.

31 I. Bach, w: Rome II Regulation: Pocket Commentary. Ed. P. Huber. Munich 2011, s. 327.

32 S.C. Symeonides: Rome II and Tort Conflict: A Missed Opportunity. “Ameri-can Journal of Comparative Law” 2008, vol. 56, s. 215.

33 T.M. de Boer: Party Autonomy…, s. 27.

prawu właściwemu. W świetle wykładni językowej tego przepisu, strony mogą dokonać wyboru prawa właściwego dla zobowiązania, które nie dotyczy planowanej przez nie wspólnej inicjatywy gospo-darczej, ani też nie wykazuje związku z aktywnością prowadzoną przez którąkolwiek z nich³⁴. Przyjęcie tego kierunku interpreta-cji art. 14 rozporządzenia Rzym II prowadzi do wniosku, że zdol-ność do dokonania skutecznego wyboru prawa w okresie poprze-dzającym wystąpienie zdarzenia powodującego szkodę posiadają wszystkie osoby fizyczne i prawne prowadzące działalność gospo-darczą.

Bezkrytyczne przyjmowanie tego stanowiska jest jednak nieuza-sadnione. Podmiot, który prowadzi działalność gospodarczą może wszakże uzyskać w przyszłości status strony zobowiązania poza-umownego, które z tą aktywnością nie będzie wykazywało jakie-gokolwiek związku. Nie wydaje się uzasadnione pozbawianie go ochrony wynikającej z art. 14 rozporządzenia Rzym II wyłącznie z uwagi na prowadzenie przez niego działalności zarobkowej.

Obserwacja ta prowadzi do wniosku, że kryterium „prowadze-nia działalności” z art. 14 ust. 1 lit. b nie dotyczy wyłącznie właś-ciwości podmiotu, który w przyszłości ma uzyskać status strony zobowiązania pozaumownego, chociaż niewątpliwie jest to waru-nek konieczny skutecznego wyboru prawa. To zobowiązanie, do którego odnosi się wybór prawa, musi być związane z prowadzoną przez strony aktywnością gospodarczą. Wyłącznie w odniesieniu do tego stosunku prawnego wybór prawny jest dopuszczalny³⁵. Uprzedni wybór prawa następuje zatem co do zasady w przypadku, gdy strony pozostają w stosunkach faktycznych lub prawnych tego rodzaju, że występuje w ramach tej relacji wysokie prawdopodobień-stwo wyrządzenia szkody (pre -tort relationship)³⁶. W tych warunkach

34 Pogląd taki prezentuje, jak się wydaje, Th.M. de Boer, wskazując na konieczność prowadzenia działalności gospodarczej przez strony, nie zaś reali-zowania wspólnego przedsięwzięcia przez zainteresowanych. Ibidem, s. 29.

35 J. von Hein: Rome Regulations. Commentary on the European Rules of the Conflict of Laws. Ed. G.P. Calliess. Alphen an den Rijn 2011, s. 543.

36 Relacja taka łączy m.in. strony umowy o zrealizowanie kompleksowej inwestycji budowlanej czy też kontrahentów, którzy planują prowadzenie

trwa-33 Granice swobody wyboru prawa dla zobowiązań pozaumownych…

strony mogą być zainteresowane wskazaniem prawa właściwego do oceny przyszłych zobowiązań pozaumownych. Prawo wybrane przez strony nie musi być jednak związane z prowadzoną dzia- łalnością³⁷. Podobnie bowiem jak w rozporządzeniu Rzym I³⁸, w rozporządzeniu Rzym II przyjęto koncepcję wyboru nieogra- niczonego.

Druga z przesłanek przewidzianych z art. 14 ust. 1 lit. b rozpo-rządzenia Rzym II odnosi się natomiast do samego sposobu dojścia przez strony do porozumienia w kwestii wyboru prawa właściwego.

Zgodnie z tym przepisem, uprzedni wybór prawa musi nastąpić na podstawie porozumienia, które zostało swobodnie wynegocjowane.

Niedopuszczalne jest zatem dokonanie wyboru ex ante, w drodze narzucenia drugiej stronie warunków takiego uzgodnienia³⁹. Każ-dorazowo należy rozważyć, czy z tego rodzaju sytuacją mamy do czynienia, gdy przedsiębiorca stosuje jednostronnie zredagowane formularze lub ogólne warunki umów. Uwaga ta może mieć istotne znaczenie dla praktyki kształtowania umów adhezyjnych przez instytucje finansowe i ubezpieczycieli.

Zgodnie z kolei z art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia Rzym II strony mogą poddać zobowiązanie pozaumowne wybranemu przez siebie prawu w drodze porozumienia zawartego po wystąpieniu zdarzenia powodującego szkodę. Zestawiając ze sobą brzmienie

W dokumencie Autonomia woli w prawie prywatnym międzynarodowym i arbitrażu (Stron 25-47)