dla rozmaitego bardzo zmieszania krwi, nie jest w stanie wiedzieć z jaką rasą ma szczególniej do czynienia.
C ) O d św ieże n ie k r w i wtedy skutecznćm się okazuje, kiedy w hodowaniu oryginalnćj rasy, dla złego utrzyma
nia, lub jakich nied ogodn ych okoliczności w yrodzenie n astąpiło. R ów nie w łaściw ćm b yw a od św ieżen ie, k ie
dy w hodow li pokrew nój, błąd jaki w w yborze sam ców popełniony został. Z e w innych okolicznościach nie jest koniecznćm , już z pow yższego się okazało; autor tćż m ów iąc o tćm , poprzednio w spom ina, że odśw ićżenie krwi w innych użyte przypadkach, nieraz n aw et szko
d liw e przyniosło skutki.
* Ż yw ien ie in w en tarza.
Ze w zględu ekonom icznego i hodow li, dążeniem być musi każdego gospodarza, aby paszę przez umiejętny w ybór i stosow ny sposób zużytkowania najkorzystniej spotrzebow ać, i inw entarz w najlepszym stanie utrzymać.
Trafne w tćj m ierze postępow anie nabywa się przez znajom ość w ew nętrznych w łasn ości p aszy, warunków potrzebnych do utrzymania każdego rodzaju zwierząt do
m ow ych , i stosow n ego przygotowania pokarm ów w sp o sob ie najłatwiejszym do trawienia. Każdy z tych prze
dm iotów oddzielnie traktuje W e c k h e r lin , ale poprze
dnio jeszcze objaśnia w p ływ na organizm zw ierzęcy
niektórych części roślinnych, w zwyczajnej paszy i stra
w ie przeważających. W tern przedstaw ieniu m iał na c e - lu autor okazać ze stanow iska gospodarskiego sposób działania tych części składow ych na zdrow ie zw ierząt, pomijając stronę fizyologiczną jako i rozbiór chemiczny.
Spostrzeżenia autora w tym w zględzie do następują
cych sprowadzić można w ypadków .
K w a sy przytłumiają czynność n erw ów , sprowadzają w ydzielanie w ody w ciele, a pasza w kwasy obfitująca
sprawia zbyteczne rozw olnien ie.
G arbn ik (G erb estoff) jak np. w żołęd ziach , kaszta
nach, pokrywach roślin strąkow ych i t. d. działa szcze
góln iej na ożyw ienie n erw ów . Ściągając włókno zw ie
rzęce, więcój mu skupienia i siły nadaje. W pewnćj ilo ści do usypiających pokarmów (erschlaffende) d om ie
szany, ożywiając żołądek skutecznie działa.
G um m a (Gummi). Żyw ienie inwentarza paszą w tę m a- teryą bogatą, n iew iele siły zw ierzętom nadaje i w u śp ie
nie w p row ad za, poniew aż działanie gumm y ograniczając się na łagod zeniu natężonego w łókna, nie pociąga za so bą w yrobienia sok ów zwierzęcych. Podobny do tego skutek otrzymuje się po straw ach w olój obfitujących np.
kuchy rz ep a k o w e, które lubo pożywne zobojętniają m uskuły i kanał trawienia, przez co ciężko się assym i- lują i w tuczeniu wyrabiają tłu szcz wodnisty.
C ukier (w burakach* turnepsach) i t. d. nie silnym ale łatw iejszym do traw ienia jest pokarmem. N ie biorąc udziału, podług autora, w tw orzeniu się krw i, służy tyl
ko do rozwolnienia sok ów zwierzęcych (Verdiinnung).
K roch m al (Stiirkem ehl) w kartoflach, zbożu i t. d.
bardzo jest pożywny i łatw o się assym iluje; w pływając
niem ało na w ydzielanie się mlóka i tłuszczu, działa sku
tecznie na wykształcenie w yższego organizmu zw ierząt.
B ia łk o roślinne (P flan zen -E iw eiss) np. w koniczynie, kapuście, zbożu i t. d. ważne bardzo zajmuje m iejsce w żyw ieniu inwentarza. R ośliny w których przeważa, silną i pożywną są strawą, ale w zbyt w ielkiój dawane ilo ś c i, stać się mogą pow od em chorób zapalnych.
W iad om ości te przedw stępne służą W eck h erlin ow i, w dalszym ciągu teg o rozdziału, do ocenienia w szczegól
ności każdego rodzaju pokarmu.
N ie wchodząc w szczeg ó ło w e rozgatunkow anie pasz y dzieli ją autor w ogóln ości, ze w zględu na w artość w e wnętrzną na: in ten syw n ą i exten zyw ną. Przez in ten zy- w n ą rozum ićć należy taką paszę w którój znajdują się części pożyw niejsze i czyściejsze (g elau terte) zdolne do w ykształcenia w yższego i szlachetniejszego organizmu zw ie rz ęc eg o , ja k o to : m ó zg u , m u sk u łó w , substancyi n erw ów i t. d. ex tcn zyw n ą zaś paszą jest ta która n ie - tyle będąc pożywną, słu ży do w yrobienia grubszój części b u d ow y, jakoto sierści, k op yt, tłuszczu, mlóka i t. d.
każda strawa w którój więcój się znajduje części poży
w nych, silnie działać m usi na uszlachetnienie zwierząt, przeciw nie; ztąd wynika zasada: że od więcój lub mniój ntenzyw nój paszy, zaw isła większa lub m niejsza szlache
tn ość budowy.
Przy ciężkiój i grubój b u d ow ie b y d ła rogatego, m u
sk a ły i nerw y, jak w ogóln ości cała szlachetniejsza stro
na organizmu zw ierzęcego, nie tak jest rozw inięta i d e
likatna jak np. u o w iec i k o n i, dlatego intensyw ne ży-3 9
w ien ie n ie jest dla n iego koniecznym w arunkiem. N atu ra bydła rogatego, przeznaczonego do podlejszego utrzy
mania, potrzebuje straw y, która w sob ie gorycz i k w asy przechowując, żołądek ożyw ia. Ztąd najw łaściw szą dla n iego paszą jest siano, lub trawa z nizkich i w ilgotnych łąk.
Jeżeli zaś przy utrzymaniu na stajni, b ydło rogate n ie- dosyć dostaje ożywiających pokarmów', jak np. sam ą sie czkę z makuchami, to nastąpi osłab ienie żo łą d k a , przez co nie w norm alnćm znajdować się będzie zd row iu . D la zapobieżenia tem u, dawać wypada w podobnym ra
zie środki ogrzewające jak np. k w aśn e siano. Jeżeli przeciwnie, bydło na w yw arze i kwaśnćm sianćm jest utrzym ane, to dla zbytecznego w ciąż drażnienia, stan cho
rob liw y nastąpi i najczęściej stanie się pow odem zapa
lenia p łuc. To sam o pow iedzićć można o w szelkićj pa
szy, która przez kwaśną ferm entacyę zbyt w iele kw a
só w zawićra.
O w ca zaś dla delikatnego organizm u, w ięcćj inten- zyw n ego potrzebuje pokarmu i dlatego n ajstosow niej
sze są dla nićj trawki i zioła z suchych i górzystych pól jako i łagod n e liście. W w łaściw ych sob ie o w ce utrzy
m ane warunkach, noszą na sobie cechę delikatności, kie
dy przez exten zyw ne żyw ienie grubych i ciężkich naby
wają kształtów. W paszeniu zaś na stajni, ta między b ydłem rogatćm a ow cam i zachodzi różnica, że pokarm, który stosow nym być m oże dla bydła, podrzędną ma w artość dla ow iec, i że straw a, która bydło skutecznie ożyw ia, ow ce w chorobliw y stan w prowadza. Owca np.
po k w aśnćm sianie lub w ywarze, jest ciężka i n ieru
choma; kasztany i żołędź dla bydła bardzo stosow n e, dla o w iec jako lekarstw o użyte być mogą.
Natura konia przeznaczonego do ruchu i b iegu , b ud o
w a najszlachetniejsza, silne a skupione m uskuły, wym a
gają intenzywnego żywienia, które nie rozgrzewając zb yte
cznie, m oc i dzielność nadaje. T e żądane zalety otrzy
mamy przez silne i pożyw ne utrzymanie, d latego tćż konie po nizkich hodow ane łąkach, i zieloną tylko ży
w ion e paszą, bywają zawsze niezgrabne w ruchach i n ie - w ytrw ale w użyciu. D odać jeszcze w yp ad a, że siano w znacznćj użyte ilości nie jest stosow ną dla konia paszą, poniew aż drażni płuca i dycbawicznym go robi.
S p o so b y p rzy g o to w a n ia pokarm ów .
W szystk ie sposoby przygotow ania pokarm ów , dla ła tw iejsz eg o ich traw ienia, dzieli W eck h erlin na m e
chaniczne i chemiczne: do pierwszych należą: rznięcie słom y i siana na sieczkę, śrutow anie i t. p.; do drugich naparzanie, m oczenie, fernientow anie i t. d.