Państwowa organizacja ochrony przyrody w Prusiech.
D y re k to r p ro w in cjo n a ln eg o m uzeum dla P ru s Z ach o d n ich w Grdańsku. p ro f. H . Con- w e n tz ro z w in ą ł n a tern sw ojem sta n o w isk u żyw ą d ziała ln o ść w k ie ru n k u in w e n ta ry z o w a n ia pom ników p rz y ro d y te j p ro w in cji, tu d z ie ż in te rw e n jo w a n ia w sp ra w ie ich ochrony u za rz ą d u dom en i u osób p ry w a tn y c h . Je g o e n e rg ic z n a in ic ja ty w a i d ziała ln o ść p iśm iennicza n a tem p o lu z w ró ciły u w a g ę p ru sk ie g o m in istra ośw iaty , k tó r y p o le cił m u pi’z e d sta w ic sobie me- m o rja ł w sp ra w ie ochrony pom ników p rzy ro d y . M em o rjał te n u k a z a ł się w r. 1905, ja k o k sią ż k a pod ty tu łe m : ^ » N ie b e z p ie c z e ń stw a z a g ra ż a ją c e pom nikom p rz y ro d y i p r o je k ty zm ie rz a ją c e do ich zachow ania. M em orjał p rz e d sta w io n y p a n u m in istro w i w y zn ań r e lig ijn y c h , o św iecenia i zd ro w ia « . W ro k u 1906, u ch w a lo n a z o s ta ła p rze z sejm p ru s k i p o zy c ja b u d ż e to w a w sta w io n a w p re lim in a rz M in iste rstw a o św ia ty n a cele p o p ie ra n ia sp ra w y ochrony pom ników p rzy ro d y . U zy sk a n y fu n d u sz u ż y ty z o s ta ł p rze z m in istra n a stw o rze n ie » P ań stw o w eg o U rz ę d u op iek i n a d pom nikam i p rz y ro d y « . C ały te n u rz ą d sta n o w ił prof. C onw entz, ja k o »K om isarz p ań stw o w y d la op iek i n a d pom nikam i p rz y ro d y « , je g o a s y s te n t i je d n a siła m a n ip u la cy jn a . S ied zib ą u rz ę d u p o z o s ta ła d o ty ch czaso w a sie d zib a prof. C onw entza, p ro w in cjo n a ln e m uzeum w G dańsku. O rg a n iz a c ja u rz ę d u o p ie ra się n a n a s tę p u ją c e m ro zp o rzą d zen iu z dn. 22 p a ź d ziern ik a, 1906.
Zasady określające działalność Państwow ego Urzędu opieki nad pomnikami przyrody w państw ie pruskiem.
§ 1. P a ń stw o w y u rz ą d ä) op iek i n ad pom nikam i p rzy ro d y , k tó r y sw o ją ty m czaso w ą siedzibę m a~w G dańsku, a z a w iad y w a n y j e s t p rze z d y re k to ra Z a c h o d n io -p ru sk ieg o M uzeum P ro w in c jo n a ln e g o prof. D r. C onw entza, ja k o p a ń stw o w e g o K o m isa rz a op iek i n a d pom nikam i przy ro d y , m a n a celu u trz y m a n ie i zach o w an ie pom ników p rz y ro d y n a o b sz arze p a ń s tw a p ru sk ieg o .
§ 2. P rz e z »pom niki p rzy ro d y « w m yśl n in ie jsz y ch za sa d n ależ y rozum ieć szczególnie c h a ra k te ry sty c z n e tw o ry sw o jsk iej p rzy ro d y , a zw ła sz cza ta k ie , k tó r e z n a jd u ją się je szc ze na sw em m iejscu p ie rw o tn e m , czy b ę d ą to części k r a jo b ra z u , czy u k s z ta łto w a n ia sk o ru p y ziem sk iej, czy z a b y tk i św ia ta ro ślin n e g o lu b zw ierzęcego.
Przykładow o w ym ienia się: doły śnieżne w górach O lbrzym ich, Bodethal w H arcu, w rzosow iska w L iineburskiem , torfy w yżynne w P ru sa ch W schodnich, (jako części k ra jo b ra z u );— skały bazaltow e o kolum now ym u k ształto w an iu w Prow incji N adreńskiej, w apień muszlowy z rysam i lodowcowymi pod Riidersdorfem , skały kredow e n a w ybrzeżu R ugji, borowisko z epoki w ęgla b ru n atn e g o w Łużycach, m oreny czołowe i g ła zy błędne n a niżu, (jako ukształtow anie skorupy ziem skiej); — flora solna w okolicach A rterii, flora stepow a w dorzeczu W isły, zarośla brzozy karłow atej w L iineburskiem i w H arcu, las b u kowy pod Sadłowem w P ru sa ch W schodnich, cisy n a w rzosow iskach Tuholskich, jem ioła pod Sägebergem w Schlezwigu, T ra p a n atan s pod S aarbrücken, — m orskie, w zględnie północne form y zabytkow e w wodach śródlądowych, bóbr i inne ginące g atu n k i zw ierząt w porzeczyskach Elby, - kolonję mew pod R ossitten, kolonje korm oranów w P ru sach Z a
chodnich, kolonje alk n a skalach H elgolandu, (jako zabytki św ia tła zwierzęcego).
') D ie G efährdigung der N aturdenkm äler u n d Vorschläge zu ihrer E rh a ltu n g . D enk
schrift.,. etc.
2) O ficjalna nazw a brzm i w oryg in ale: »Staatliche S telle für N aturdhnkm alpflege in Preussen«. Slowo »Stelle« nie znaczy w łaściw ie urząd, ale w języ k u polskim niem a odpow iednika, może byłaby nim nazw a » instytut«. »Urząd» m usiałby być utw orzony ustaw ą, »Stelle« zostało utw orzone rozporządzeniem m inisterjalnem .
— l b —
— 76 —
— 77 —
- 78
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa, Domen i lasów z 5. m aja 1908 roku, w ystosowane do prowincjonalnych Rządów Królewskich, w przedmiocie opieki nad pomnikami przyrody
ze strony adm inistracji Domen.
(W za łą cz en iu »Z asady o k reśla ją ce d ziała ln o ść P a ń stw o w e g o U rz ęd u opieki nad pom nikam i przy ro d y « — do w iadom ości). T ak ż e w d ziedzinie a d m in istra c ji dom en n ależy dążyć do za ch o w an ia pom ników p rz y ro d y w podobny sposób ja k to ju ż zo stało określone w ro zp o rz ą d z e n iu z 28. lu te g o 1907 r. d la a d m in istra c ji lasów p ań stw o w y c h , a to o ile się n a d a rz a sposobność i o ile te m u is tn ie ją c e um ow y d zierża w n e i ogólne zasady z a rz ą d u w dro d ze nie sto ją. N ależy ufać że cel zam ierzony z n a jd z ie w k ołach dzierżaw có w sk a rb o w y ch n ależ y te zro zu m ien ie i pop arcie. G dzie w pob liżu leżą lasy p ań stw o w e będzie rze czą p o ży tec zn ą w sp ó ł
d ziała ć w ty c h sp ra w a c h z zarządcam i rew iró w , a ta k ż e w e w łaściw y ch okolicznościach po- żądanem j e s t w sp ó łd z iałan ie z innym i sąsiad am i; m iejscow i u rzę d n icy za rz ą d u dom en w in n i być p o w o łan i do w sp ó łp racy .
P rz y k aż d em w y d z ie rż a w ia n iu dom eny rów n ież ja k p rz y innych um ow ach dzierżaw n y ch n ależ y b ad a ć czy nie w chodzi w g rę i w ja k im sto p n iu ochrona pom ników p rz y ro d y i czy ze w zg lę d u n a to nie należy pom ieścić w k o n tra k c ie dzierżaw nym odpow iednich jDostanowień.
Z re s z tą p o stę p o w an ie słu żb o w e w te j sp ra w ie będzie ta k ie , że ra d c y d e p a rta m e n tu dom en p rz y sposobności sw oich objazd ó w zw ró cą u w a g ę n a p om niki p rz y ro d y i o n ich z a w iad o m ią R z ą d p ro w in cjo n a ln y . T e n z e sta w i je w ed le m ie jsc a i o k rę g u w k tó ry c h się zn a jd u ją , tu d z ie ż w ed le ich cech szczególnych) w w y k az ie ułożonym p ro sty m sposobem , k tó ry to w ykaz p rz e śle n iezw ło czn ie w odpisie P a ń stw o w em u U rz ęd o w i w G d ań sk u , o ry g in ał zaś zachow a w sw ych ak tac h .
W y k a z y ta k ie n ależy u trzy m y w a ć w ew id en cji zg o d n ie ze sta n em faktycznym , a o z a chodzących zm ianach za w iad a m ia ć P a ń stw o w y U rz ąd , k tó re m u z re sz tą w e w szy stk iem w sp e ł
n ia n iu je g o z a d a ń n ależy być pom ocnym . — O ileb y w poszczególnych w y p ad k a ch zachodziły w ą tp liw o śc i co do sposobu p o stę p o w an ia , należy odnieść się do mnie.
D. ii. J . G. P . "
Bolesław Hryniewiecki.