S ta n y Z jednoczone A m e ry k i P ó łn o cn ej m ogą św iecić E u ro p ie p rzy k ła d em , j a k n a leży id e ję o chrony p rz y ro d y szerzyć w sp o łeczeń stw ie i u trw a la ć czynem . N ig d zie może c z ło w ie k w ta k k ró tk im p rz e c ią g u czasu nie dok o n ał w ięk szy c h zm ian n a obliczu w łasn ej ziem i, ja k to uczy n ili osiedleńcy am erykańscy, zm ien iają c d la celów go sp o d arczy ch p rzy ro d ę n ie k tó ry c h części sw^ego k r a ju w d aleko w iększym sto p n iu , niż to u c z y n iła E u ro p a przez d łu g ie stu lec ia. Je d n a k ż e am ery k an ie w cześnie się sp o strz eg li, że w obec p ew nych je d y n y c h w sw oim ro d z a ju cudów p rz y ro d y tr z e b a położyć k re s niszczycielskiej d ziałaln o ści czło w iek a i r a to w a ć ta k ie tw o ry zarów no żyw ej, ja k martwiej p rzy ro d y , otoczyw szy j e odpow iednią o p ie k ą p a ń s tw a i sp o łeczeń stw a. Z iście am ery k ań sk im rozm achem założony w r. 1872 sła w n y Y ello w sto n e P a r k (8 0 0 ‘0 km. ()Jj, d o ró w n y w u jący ro zm iaram i trz e c ie j części B e lg ji, s ta ł się p rz y k ła d e m , ja k n ależy ochronę p rz y ro d y u rzeczy w istn iać. E u ro p a nie licząc drobnych u siło w a ń , dop iero w o sta tn ie m d w u d ziesto leciu p o sz ła ty m śladem , n ie m ogąc n ie s te ty do
ró w n a ć A m ery ce ani dziew iczością o b je k tó w chronionych, an i sk a lą re z e rw a tó w , ani sum ą p ie n ięd z y n a cele ochrony łożonych p rz e z p ań stw o . J e d n a ty lk o S zw ec ja n a sw ej d alek iej p ó łn o c y i S z w a jc a rja w n ie k tó ry c h m ało d o stęp n y ch z a k ą tk a c h sw ych g ó r z n a la z ły spore ob szary , k tó r e s ta ły się re z e rw a ta m i; w innych p a ń stw a c h E u ro p y r e z e rw a ty są to w zg lęd n ie
— 80 —
81 —
j e s t b ad a n ie n au k o w e re z e rw a tó w , szerzen ie ty c h w iadom ości w śró d p ew n y ch w a rstw , d ą
żenie do s tw a rz a n ia now ych re z e rw a tó w , b u d ze n ie z a in te re so w a n ia w śró d o g ó łu o b y w ate li o raz w sz k o łac h id e ą ochrony p rzy ro d y , u rzą d zan ie i u ła tw ia n ie w ycieczek zbiorow ych, T o w a rz y stw o to d ąż y ró w n ież do w p ro w a d ze n ia pew n ej planow ości w stw a rz a n iu now ych re z e rw a tó w , żeby w sz y s tk ie ciek aw sze k ra jo b ra z o w o k ra in y g eo g ra fic zn e S tan ó w Z je d n o czonych z n a la z ły sw ój w y ra z w o d pow iednich re z e rw a ta c h . P rz y c z y n iło się ono sk u te cz n ie do r a to w a n ia je le n i, k tó re z pow odu w ielk ich śniegów w r. 1919 w y szły z Y e llo w s to n -P a rk u n i ro z sia ły się w s ta n ie M ontana, g d zie g ro ziło im w y strze lan ie, lecz p ro p a g a n d a to w a rz y stw a i d o sta rc z e n ie sia n a d la ic h w y k a rm ie n ia z a p o b ie g ły stra c ie . T osam o to w a rz y s tw o sk u te cz n ie
N T
Da k-q t Ą p o l u b.'
W I N D C A V E
OWA
* 0 C KY M O u h t k - I H
C ° L 0 R A o 0 !
L, A2'0* I
; ^
M I S S O U R I
O K LO H A M A
YK a p l a t t
V
J
-Być. 10.
zw a lcz y ło p r o je k t z u ż y tk o w a n ia w ód z je z io r Y ello w sto n e-P a rk u d la n a w a d n ia n ia sąsied n ich stan ó w , co zn iszczy ło b y p iękno te g o re z e rw a tu .
O prócz w ym ienionego to w a rz y s tw a są je szc ze inne, k tó re sta w ia ją sobie za cel s tu d ja n au k o w e w re z e rw a ta c h i w y szu k iw a n ie o d pow iednich te re n ó w w śró d lasów rząd o w y ch (N a tio n a l F o re sts), ja k n. p. to w a rz y stw o ekologiczne (E cological Society). P o d o b n e cele ma ró w n ież B u re a u of B io lo g ic al S urvey, k tó re tw o rz y w ró żn y c h m iejscow ościach d ro b n e re z e rw a ty d la p ta k ó w i in n y c h z w ie rz ą t; p o m a g a m u rów n ież A m eric an A sso c iatio n fo r th e A d v en c em e n t of S cience. D la z a zn a jo m ien ia pub liczn o ści z re z e rw a ta m i i w celu u d ziele n ia o nich b liż sz y ch in fo r
m a c ji d la zw ie d za ją cy ch , g łó w n y z a rz ą d p a rk ó w (N atio n al P a r k S ervice — D e p a rtm e n t of th e I n te rio r) w y d a je s z e re g b ro szu r. S ą one b a rd z o p ię k n ie w yd an e, z a w ie ra ją p rz e d e w sz y stk ie m sze
r e g in fo rm a c ji p ra k ty c z n e j n a tu ry , do ty czący ch p o ło ż e n ia d an e g o re z e rw a tu , o d le g ło śc i od g łó w n y ch ce n tró w , sposobu d o sta n ia się k o le jam i czy te ż autom obilem , w aru n k ó w p o b y tu i k ró tk i lecz d o k ła d n y opis n au k o w y dan eg o re z e rw a tu , często ze spisam i flo ry i fauny. To w szy stk o
&
O c h r o n a p r z y r o d y . v
&
- 82 —
— 83 —
likanyi k tó ry c h obfito ść n a d a je sw o iste p ię k n o W ie lk ie m u je z io ru w Y elló w sto n e-p ark u . W o lb rz y m iej ilości s p o ty k a ją się w w o d ach ta m te js z y c h ry b y zw ła sz cza ło so sio w ate, ta k , że n a w e t dozw o
lone j e s t ich łow ienie,, lecz ty lk o p rz y pom ocy w ę d k i z w aru n k ie m , żeby nie b y ły m niejsze niż 8 cali i nie w ięk sza ilość, niż 1 0 ' s z tu k n a osobę dziennie. Y ello w sto n e -p a rk za jm u je w ciąż p ie rw sz e m ie jsc e w śró d w sz y s tk ic h re z e rw a tó w n ie ty lk o ze w zg lę d u n a sw ój n a j
w ięk szy ob szar, lecz rów n ież n a rza d k o ść i sw o isto ść z ja w isk g eologicznych, rozm aitość k ra jo b ra z u , oraz b o g ac tw o życia zw ierzęcego.
3. Yosemite.
Y o sem itsk i r e z e r w a t (założony w r. 18 9 0 ) leży w śro d k o w ej Części w sch o d n iej K ałi- fó rn ji, z a jm u je p rz e s trz e ń 1125 m il Q i o d znacza się n ie z w y k łą m alow niczością k ra jo b ra z u . L eży on n a zboczu n ajw y ż sz y ch g rz b ie tó w g ó r S ierra -N e w ad a i d a je dosk o n ałe p o ję cie o c h a
r a k te rz e ty c h g ó r i leżących, u ich stó p g łę b o k ic h dolin. D oskonale ta m m ożna stu d jo w a ć e ro z ję lodow ą i w odną. N ie z w y k le stro m e sk a ły i w ysokie w odospady w noszą w ie lk ą ro z m aitość. W niższy ch częściach zb o c za ty c h g ó r o k ry ta są w sp an iałe m i lasam i z n ajw y ższy ch d rz e w n a św iecie, j a k n ie k tó re g a tu n k i sosen ( P i n u s S a b in ia n a , p o n d e r o s a i L a m b e r tia n a ) o n ie z w y k łe j w ielk o ści szyszkach, w ażący ch po k ilk a fu n tó w , ja k L ib o c e d n is d e c u rre n s lu b P s e u d o ts u g a D o u g la s ii dochodzące od 2 0 0 — 300 stó p w ysokości i w reszcie n ajw ięk sz e drzew o św ia ta , ja k ie m j e s t S e q u o ia g ig a n te ą , k tó re j lasy z d rzew dochodzących w iek u 900 do 15 0 0 l a t zach o w a ły się w k ilk u m iejscach, n a s k ra ju r e z e rw a tu w 3ch m iejscow ościach:
M ariposa, T u o lu n n e i M erced. D la za ch o w a n ia je d n a k w ięk szej ilości ty c h olbrzym ów z o stał stw o rzo n y n ie d ale k o osobny re z e rw a t.
4. Sequoia-Park.
Z ałożony w r. 1890 w śro d k o w ej K alifo rn ji, n a p o łu d n ie od w yżej opisanego. Z a j
m u je p rz e s trz e n i 2 5 2 m ile Q u p o d n ó rza g ó r S ierra -N e w ady, p o sia d a w śró d ro zle g ły ch lasów ze 12,000 okazów g a tu n k u -Sequoia,:..m ających p o n ad 10 stó p średnicy, a w te j.l ic z b ie j e s t dużo d rze w o śre d n ic y od 25 do 36 stóp. O prócz lasów w y s tę p u ją tu ró w n ież w ysokie m alow nicze sk a ły oraz ciek a w e ja sk in ie , r. ek i zaś o b fitu ją w ry b y , zw ła sz cza łososiow ate.
N ied alek o od te g o r e z e rw a tu , w o d leg ło ści 6-u m il ang., z n a jd u je się n ie w ie lk i re z e rw a t:
5. General Grant-Park.
Z ałożony w r. 1890 o ’p o w ierz ch n i 4 m il ang. [Ń. R e z e rw a t te n z o s ta ł stw o rzo n y dla zach o w an ia je d n e g o z n ajw ięk sz y ch ży jąc y ch okazów g a tu n k u S eq u o ia nazw ań eg ó na cześć g e n e ra ła G ra n ta (w ysokość 2 6 4 stopy, śred n ic a 35 stó p ) w ra z z całem leśnem otoczeniem .
6. Góra (Mount) Rainier.
R e z e rw a t założony w ro k u 1 899, leży w zach o d n iej części sta n u W a s h in g to n n a zachód ó d g ó r K ask ad o w y ch , p o w ierz ch n i 32 4 m il ang. Q J e s tto od d zieln ie s to ją c a g ó ra w u lk an icz n eg o p ochodzenia, sto ż k o w a te g o k s z ta łtu , ła tw o d o stęp n a, trz e c ia co do w ielkości w S ta n a c h Z jednoczonych (1 4 4 0 8 stóp). Z bocza je j są o k ry te w sp a n ia łą p u szczą lasów sz p ilk o w y ch ; w yżej w y stę p u je n ie zw y k le b o g a ta flo ra łą k g ó rsk ic h ; z g ó ry s p ły w a ją na w sz y s tk ie . stro n y w sp a n ia łe lodow ce (28), z a jm u ją c o b sz ar około 48 m il k w a d ra to w y c h , g ru b o ść lodu w ynosi 50 do 50 0 stóp.
7. Jezioro-krater. Crater Lake
R e z e rw a t is tn ie je od r. 1902, położony w po łu d n io w o za ch o d n iej części O re g o ń u ; p rz e s trz e ń 249 m il (~|. J e s tto n iezw y k le m a lo w n ic z e ‘duże je z io ro p o w sta łe n a m iejscu k r a te ru , z z a p a d łe g o sto ż k a g ó ry w u lk an iczn ej, w ce n tru m g ó r K ask a d o w y ch ; w o d a zaw sze
' ■ ' ' *' 6*
in te n sy w n ie n iebiesko za b a rw io n a ; b rz e g i je z io ra stw o rzo n e z p o k ła d ó w law y, w znoszą się często p ra w ie p ro sto p a d le n a w ysokość 1000 stóp. G łębokość je z io ra dochodzi do 2 0 0 0 stóp.
O bfitość ry b w je z io rz e i dużo rz a d k ic h ro ślin g ó rsk ic h w okolicy.
8. Wind Cave. (Wietrzne Pieczary).
R e z e rw a t założony w 1903 r. leży w poł. D akocie, p rz e strz e ń 17 m il 0 . G łó w n ą a tra k c ją te g o n ie w ielk ieg o r e z e rw a tu są w sp a n ia łe p ie c z a ry podziem ne, ciąg n ą ce się na o lb rzy m iej p rz e strz e n i po d ziem ią, g d z ie m ożna o bserw ow ać w sp an iałe s ta la k ty ty , sta la g m ity , g eo d y i p ię k n e k r y s z ta ły k a lc y tu , a ra g o n itu i k w arcu . O kolice ty c h ja s k iń słu ż ą ja k o n ie daw no u tw o rzo n y r e z e r w a t dla zw ie rz y n y ; j e s t ta m obecnie około 60 s z tu k bizonów , sta d o je le n i (105 głó w ) i 20 an ty lo p , n ie licząc s a rn i dan ieli, k tó r e ta m z n a jd o w a ły się p rz e d te m i p rzy c h o d zą z okolicznych -m iejscow ości.
9. Platt-Park.
W p .łu d n io w e j O kloham ie (zał. w r. 1904), lł/3 m ili Q . Ź ró d ła lecznicze a zw łaszcza siarczane.
10. Sullys-Hill.
W p ółnocnej D akocie (zał. w r. 1904), l ł /B m ili [ 3 N iew ielk i re z e rw a t leśny z rz e c z kam i i je z io re m ; p o sia d a w ażn e znaczenie d la m iejsco w ej zw ierzyny.
11. Mesa Verde.
W p o łu dniow o-zachodnim k ąc ie s ta n u C olorado (zał. w r. 1906); p rz e s trz e ń 77 m il [ 3 R e z e rw a t p ie w szo rzę d n ej w a rto śc i z arch eo lo g iczn eg o p u n k tu w id zen ia, g d y ż n a ty m te re n ie z n a jd u je się c a ły s z e re g ru in d aw nych budow li, d aw n y ch m ieszk ań có w z p rz e d czasów K o lum ba. C iekaw e i w sp a n ia le zachow ane b u d o w le w sk a łac h . O prócz z a b y tk ó w p rz e d h is to rycznych, o d sła n ia ją c y c h nam s z tu k ę . d aw n ie jsz y ch m ieszkańców A m ery k i, dość ro z le g ły re z e rw a t p rz e d s ta w ia dużo p o w a b u p o d w zg lęd em p rzy ro d n icz y m , ze w zg lę d u n a g ó rzy sto ść te re n u , p o p rz e rz y n a n e g o g łę b o k iem i kanionam i.
12. Glacier-Park. (Lodowcowy park).
W północno-zachodnim k ra ń c u s ta n u M ontana, n a g ra n ic y K a n a d y (zał. w r. 1 9 1 0 );
p o w ierz ch n ia 1 5 3 4 m il [J. J e l e ń z n ajw ię k sz y c h re z e rw a tó w . J e s tto te re n g ó rz y sty z licznem i n ie d o stę p n em i sk ałam i. M nóstw o (2 5 0 ) różnych ro zm iaró w g ó rsk ic h je z io r lodow cow ego p o chodzenia. O koło 60 m ały ch lodow ców . W s z y stk o to s k ła d a się n a całość n a jb a rd z ie j u ro zm a i
coną ze w szy stk ic h re z e rw a tó w g ó rsk ic h A m eryki.
13. Rocky Mountain. (Góry Skaliste).
R e z e rw a t (założony w r. 1915) w p ółnocnej części s ta n u C olorado, o p o w ierz ch n i 3 9 71/2 m i l Q . P o ło żo n y w sam em se rc u g ó r S k alisty ch , g d z ie w znoszą się n a jw /ź s z e śnieżne szczy ty , od 11 0 0 0 do 14 2 5 0 stó p (L ongs P eak ). P o sia d a d o sk o n a le ro z w in ię te m oreny, ślad ep o k i lodow ej, ja k ą p rz e ż y ła A m ery k a. G óry ła tw o d o stę p n e dla w ycieczek, ła d n e je z io ra g ó rsk ie i b o g a ta roślinność. Z osobliw ości ś w ia ta zw ie rzęc eg o są ow ce g ó rsk ie , k tó re tu ta j zachow ały się w w ięk szej ilości.
14. Hawaii-Park. (Rezerwat Hawajski na wyspie Sandwich).
Z ałożony w r. 1916, r e z e r w a t p o w ierz ch n i 118 m i l Q ; s k ła d a się z w u lk an ó w K ila u e a i M auna L o a n a w yspie H a w a ii i H a le a k a la na w y sp ie M aui w ra z z ic h otoczeniem , g d zie ro sn ą w sp a n ia łe la sy p ap ro c i d rz e w ia sty c h i w y s tę p u ją o ry g in a ln e fo rm a cje law y.
H a le a k a la je s tto obecnie n ieczynny w u lk a n 3 0 5 0 m. w y so k i, z k r a te re m 12 km . d łu gim i 3 km. szerokim . M auna L oa w znosi się do w ysokości 4 1 6 8 m., j e s t p o k r y ta śniegiem ,
— 85 —
je j k r a te r n a jw y ż sz y zw any M okuaw eow eo, od czasu do czasu czynny, m a w y m ia ry 1,20 km. X 0,4 km . K ila u e a w znosi się do 1220 m. i p o sia d a osobliw y k r a te r , g d z ie na g łę b o k o ści 180 m. leży m orze la w y 12,8 km obw odu. P o śro d k u te g o m o rza la w y z n a jd u je się w łaściw y o tw ó r w u lk a n u 1,60 km obw odu z w ieczn ie k ip ią cą , ro zp a lo n ą law ą.
15. Lassen Volcanic Park.
Z ałożony w r. 1916, w p ółnocnej K a lifo rn ji, o p o w ierz ch n i 124 m il Q], J e s t je d y n y m te re n e m w S ta n a c h Z jednoczonych, g d zie m ożna obecnie o b serw o w ać czynną w u lk an icz n ą d ziała ln o ść ; s k ła d a się z dw óch g ó r: L assen P e a k 1 0 4 6 5 stó p i C in d er C one 6 8 7 9 stó p z le siste m otoczeniem . W y s tę p u ją t u ź ró d ła g o rąc e i g e jz e ry b ło tn e .
16. Góra Mc Kinley.
R e z e rw a t [(od ro k u 1917) w c e n tra ln e j A lasce, o b szaru 2 2 0 0 m il [H. J e s t to d ru g i co do w ielkości re z e rw a t; z a w ie ra w sobie n a jw ię k sz ą g ó rę A m ery k i p ółnocnej (6 1 9 0 m.) w ra z z j e j le siste m otoczeniem . P rz e z stw o rz e n ie te g o o lb rzym iego re z e rw a tu z w ie rzy n a A lask i, tę p io n a b e z lito śn ie, z n a la z ła schronisko. S ą ta m łosie a m e ry k ań sk ie (A lc e s a m e ric a n u s), re n y ( R a n g i fe r ca rib o u ), owce g ó rsk ie (O v is c a n a d e n sis), n ie d źw ie d zie -g riz zly oraz in n y m iejscow y g a tu n e k .
17. Grand Canyon (Wielki Kanjon).
U tw o rz o n y w r. 1 919, w p ółnocnej A rizonie, o b sz aru 9 5 8 m il [ 3 N iez w y k łej p ię k ności i g łę b o k o ści w ąw óz, u tw o rz o n y p rze z rz e k ę C olorado, p ły n ą c ą n a dnie. J e s tto je d n o z n a jw sp a n ia lsz y c h w św iecie z ja w isk e ro z ji rzeczn ej.
18. Lafayette.
N iew ielki r e z e r w a t u tw o rz o n y w r. 1919, o b sz aru 8 m il 0 , n a w ysepce M ount D ese rt, n a A tla n ty c k ie m w y b rz e rz u sta n u M aine. S k ła d a on się z g ra n ito w y c h sk a ł ń ad m orzem , p a g ó rk ó w i la s u ; sta n ie się sc h ro n isk iem d la z w ie rz y n y a zw ła sz cza dla p ta c tw a .
19. Zion.
Z ałożony w r. 1919, w południo w o -zach o d n iej części s ta n u U ta h , o obszarze 120 m il 0 ; m a c h a ra k te r ta k i sam , ja k i W ie lk i K an jo n , g łę b o k i w ąw óz z licznem i ro zg a łęz ien iam i, m alow nicze g r u p y s k a ł o rożnem za b arw ien iu .
O prócz ty c h 19-u, tu ta j w k ró tk o ś c i opisan y ch w ięk szy ch » p arków «, is tn ie je je szc ze 34 m n ie jsz y ch re z e rw a tó w , zw an y ch »pom nikam i« (m onum ents) naro d o w em i. D użo z nich nosi a rc h eo lo g ic zn y c h a ra k te r, ja k n. p. w iele ro zrzu c o n y ch w sta n a c h A rizo n y i N ow ego M eksyku ru in d aw n y ch bud o w li, św iadczących o daw n ej cy w iliz a c ji A zte k ó w . Do ciekaw ych p om ników należy la s sk a m ie n ia ły (P e trifie d F o re s t) w A rizonie, g d zie z n a jd u je się m nóstw o w ie lk ic h pni sk a m ie n iały c h d rze w ; p rze z stw o rze n ie re z e rw a tu zabezpieczono te o b je k ty d la celów n au k o w y c h , w obec d o ty ch czaso w ej rab u n k o w e j e k s p lo a ta c ji.
Z a p rz y k ła d e m rz ą d u c e n tra ln e g o p o szły ró w n ież i o ddzielne sta n y , s tw a rz a ją c m n iejsze re z e r w a ty sta n o w e, za b e z p ie c z a ją c te re n y leśn e w p o b liż u w ielk ich m ia st, m alow nicze w y b rz e ż a je z io r lu b rzek . W ty m k ie ru n k u p o szły s ta n y : Iow a, W isconsin, M ary lan d , Illinois, g d z ie m ia sto C hicago z a re z e rw o w a ło d la sieb ie 6 0 7 5 ha. lasu, C olorado, g d z ie n ie d ale k o m ia sta D en v e r zabezpieczono 1515 ha. ,o b sz aru p ię k n e j g ó rsk ie j p rzy ro d y .
R uch w k ie ru n k u z a k ła d a n ia re z e rw a tó w ro z w in ą ł się ró w n ież i w są sied n iej K a nadzie, g d zie m am y d w o jak ieg o ro d z a ju re z e rw a ty , w ięk sze p a ń stw o w e (D om inion P a rk s ) z a rz ą d z a n e p rz e z M in iste rstw o S p ra w W e w n ę trz n y c h z O tta w y i p ro w in c jo n a ln e (P ro v in cial P a rk s), po d zarząd e m m iejsco w y ch w ła d z autonom icznych.
J e d e n z ty c h w ięk szy ch p a rk ó w (G lacier), le żą cy n a d g ra n ic ą , łą cz y się b ez p o śred n io z p ą rk ie m w S ta n a c h Z jednoczonych, co m a don io słe z n a c z e n ie . d la zachow ania
zw ierzyny. O becnie K a n a d a , p o sia d a 10 p a rk ó w p ań stw o w y ch o „obszarze .3 ,3 7 4 ,0 0 3 ha; i 8, p ro w in cjo n a ln y ch .p ark ó w o b szaru 1 ,7 0 4 ,7 1 5 'ha. ta k , że co do o b sz aru sw oich re z e rw a tó w p rz e śc ig n ę ła S ta n y Z je d n o czo n e ; su ro w a je d n a k p rz y ro d a K anady- nie d a je te j ro zm a ito śc i, sw o isty ch z ja w is k p rzy ro d n ic z y c h w sze lk ie g o ro d z a ju , ja k ie z n a jd u ją ilu s tra c je w e w sp a n ia łych re z e rw a ta c h S ta n ó w Z jednoczonych.