Rażąca niewspółmierność kary lub niesłuszne zastosowa- zastosowa-nie albo zastosowa-niezastosowazastosowa-nie środka zabezpieczającego lub innego

środka (art. 438 pkt 4 KPK)

Rażąca niewspółmierność kary, o jakiej mowa w art. 438 pkt 4 KPK, zachodzić może tylko wówczas, gdy na podstawie ujawnio-nych okoliczności, które powinny mieć zasadniczy wpływ na wy-miar kary, można było przyjąć, że zaistniałaby wyraźna różnica pomiędzy karą wymierzoną przez sąd pierwszej instancji a karą, jaką należałoby wymierzyć w instancji odwoławczej w następ-stwie prawidłowego zastosowania w sprawie dyrektyw

wymia-149 Zob. wyr. SN z dnia 22.1.1975 r., I KR 197/74, OSNKW 1975, z. 5, poz. 58.

150 T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie…, s. 794.

ru kary przewidzianych w art. 53 KK¹⁵¹. Na gruncie omawianego przepisu nie chodzi więc o każdą ewentualną różnicę w ocenach co do wymiaru kary, ale o różnicę ocen tak zasadniczej natury, iż karę dotychczas wymierzoną w pierwszej instancji nazwać moż-na byłoby – również w potocznym zmoż-naczeniu tego słowa – „rażą-co” niewspółmierną, to jest niewspółmierną w stopniu niedają-cym się wręcz zaakceptować¹⁵² .

Zarzut rażącej niewspółmierności kary nie wymaga przy tym wskazania nowych, nieustalonych przez sąd okoliczności, polegać bowiem może na wykazaniu, że okoliczności prawidłowo ustalo-ne mają takie znaczenie i ciężar gatunkowy, których orzeczona kara bądź nie uwzględnia w ogóle, bądź uwzględnia je w stop-niu niedostatecznym¹⁵³. Przy ocenie natomiast tego zarzutu nie można ograniczać się tylko do jednej orzeczonej kary lub tylko do niektórych orzeczonych względem oskarżonego kar, lecz nale-ży uwzględnić całokształt dolegliwości i skutków prawnych wyni-kających ze wszystkich kar orzeczonych względem sprawcy prze-stępstwa. Miarą surowości kary nie jest więc jej ilościowy wymiar, ale stopień wykorzystania sankcji karnej przewidzianej dla da-nego przestępstwa. Taka sama kara za przestępstwo zagrożone niską sankcją będzie surowa w porównaniu z takim samym ilo-ściowo wymiarem kary za przestępstwo zagrożone sankcją z wy-sokimi granicami¹⁵⁴.

W kontekście powyższej podstawy odwoławczej należy przy-pomnieć między innymi, że: „kara 25 lat pozbawienia wolności to, po dożywotnim pozbawieniu wolności, druga pod względem surowości kara, mająca również charakter eliminacyjny, gdyż ze względu na bardzo długi czas izolacji skazanego trudno przypi-sywać jej pełnienie jakiejkolwiek funkcji resocjalizacyjnej. Z tego względu również i ją należy stosować w wypadkach najcięższych, gdy okoliczności obciążające zdecydowanie przeważają nad

oko-151 J. Grajewski, L.K. Paprzycki (red.), S. Steinborn, Kodeks…, s. 91; wyr. SN z dnia 14.11.1973 r., III KR 254/73, OSNPG 1974, Nr 3-4, poz. 51.

152 Zob. wyr. SN z dnia 6.10.1994 r., II KRN 189/94, Prok. i Pr.-wkł. 1995/5/18.

153 Zob. wyr. SN z dnia 23.10.1974 r., V KRN 78/74, OSNKW 1974, z. 12, poz. 234; wyr.

SA w Krakowie z dnia 31.8.2005 r., II AKa 167/05, Prok. i Pr.-wkł. 2006/3/27.

154 J. Grajewski, L.K. Paprzycki (red.), S. Steinborn, Kodeks…, s. 91; SN Rw 777/83, Inf.

Praw. 1984, Nr 1, poz. 21.

licznościami łagodzącymi. Kara zaś dożywotniego pozbawienia wolności, jako najcięższa z kar przewidzianych w polskim syste-mie prawnym, ma być niejako surogatem kary śsyste-mierci, którą za-stąpiła po definitywnym usunięciu kary śmierci z katalogu kar polskiego Kodeksu karnego. Wolno ją zatem orzec tylko wów-czas, gdy dozwala na to odpowiednio wysoki stopień winy, a in concreto żadna inna kara przewidziana w sankcji nie spełniłaby indywidualno-prewencyjnych celów kary określonych w art. 53

§ 1 KK¹⁵⁵.

Sama natomiast kara pozbawienia wolności może być uznana za rażąco, niewspółmiernie surową zarówno z powodu nadmier-nej jej wysokości, jak i z powodu nieorzeczenia warunkowego za-wieszenia jej wykonania¹⁵⁶.

Przyczyna odwoławcza w postaci niewspółmierności kary od-nosi się również do niewspółmierności środka karnego, jako że do orzekania tych środków stosuje się, zgodnie z art. 56 KK, odpo-wiednio zasady wymiaru kary¹⁵⁷. Na gruncie omawianego prze-pisu mogą być zaskarżane niesłuszne zastosowanie lub niezasto-sowanie środków wychowawczych, leczniczych lub poprawczych przewidzianych dla nieletnich w warunkach określonych w art.

10 § 4 KK, środki karne, które zostały uregulowane w rozdziale V KK, środki związane z poddaniem sprawcy próbie, uregulowa-ne w rozdziale VIII KK oraz środki zabezpieczające przewidziauregulowa-ne w rozdziale X KK¹⁵⁸.

Zarzut rażącej niewspółmierności kary w zasadzie nie może być łączony z zarzutem obrazy prawa materialnego. Zarzut ten – odmiennie niż zarzut obrazy prawa materialnego – opiera się na dokonanej w konkretnej sprawie ocenie określonych w pra-wie karnym materialnym wyznaczników decydujących o suro-wości represji, nie zaś na uchybieniu polegającym na niezasto-sowaniu przepisu prawa, choć było to w sprawie obowiązkowe, lub jego zastosowaniu, choć było to w sprawie

niedopuszczal-155 Zob. wyr. SA w Katowicach z dnia 25.10.2007 r., II AKa 239/07, Prok. i Pr.-wkł.

2008/6/26.

156 Zob. wyr. SN z dnia 9.1.1973 r., V KRN 474/72, OSNKW 1973, z. 6, poz. 76.

157 Zob. uchw. SN z dnia 23.4.2002 r., I KZP 12/02, OSNKW 2002, z. 7-8, poz. 50.

158 J. Grajewski, L.K. Paprzycki (red.), S. Steinborn, Kodeks…, s. 92-93; uchw. SN z dnia 12.4.2002 r., I KZP 12/02, OSNKW 2002, z. 7-8, poz. 50.

ne. Można jednak wyobrazić sobie połączenie zarzutu rażącej niewspółmierności kary z zarzutem obrazy prawa materialne-go, polegającym na wadliwym zinterpretowaniu przepisów pra-wa procesowego regulujących wymiar kary¹⁵⁹. Nie jest również wykluczone połączenie zarzutu rażącej niewspółmierności kary z zarzutem obrazy prawa procesowego. Dotyczy to sytuacji, w której rażąca niewspółmierność kary jest rezultatem obrazy przepisów postępowania (np. nieprzeprowadzenie – stosow-nie do nakazu wynikającego z art. 214 § 1 i 2 – wywiadu śro-dowiskowego przez zawodowego kuratora sądowego i w związ-ku z tym pominięcie przy wymiarze kary istotnych okoliczności podmiotowych)¹⁶⁰.

Ad 3. Komentowane orzeczenie jest niewątpliwie trafne. Za-uważyć bowiem należy, że w świetle ustaleń faktycznych doko-nanych w przedmiotowej sprawie nie sposób było oskarżonemu przypisać wypełnienia nie tylko znamion przestępstwa z art. 278

§ 2 KK w zw. z art. 12 KK (kradzież programów komputerowych), ale i przestępstwa z art. 293 § 1 KK w zw. z art. 291 KK (paser-stwo programów komputerowych). Co więcej, w sprawie tej nie poczyniono ustaleń, które pozwoliłyby na przypisanie oskarżone-mu jakiegokolwiek przestępstwa. Z tego też względu, co oczywi-ste, postawiony w kasacji zarzut obrazy prawa materialnego zo-stał uznany za całkowicie niesłuszny. Skoro bowiem zarzut obrazy prawa materialnego można zasadnie stawiać jedynie wówczas, gdy nie są kwestionowane poczynione w sprawie ustalenia fak-tyczne („zarzut naruszenia prawa materialnego zawsze odwołu-je się do prawidłowo dokonanych ustaleń faktycznych”¹⁶¹, a więc nie jest również prawidłowym jednoczesne podnoszenie zarzutu obrazy prawa procesowego i prawa materialnego¹⁶²), a z tych nie wynika, by oskarżony dopuścił się jakiegokolwiek przestępstwa, to w takiej sytuacji nie sposób twierdzić, że „doszło do wadliwej subsumcji ustalonych faktów pod przepis prawa materialnego

159 P. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks..., s. 809-810.

160 Ibidem, s. 810.

161 Zob. post. SN z dnia 6.2.2013 r., V KK 294/12, LEX nr 1277796.

162 Zob. post. SN z dnia 22.1.2013 r., V KK 261/12, LEX nr 1277791.

bądź też że obrazą przepisu prawa materialnego było zaniecha-nie takiej subsumcji”.

Warto zwrócić uwagę, że w niniejszej sprawie – na etapie po-stępowania kasacyjnego – skarżący nie mógł podnieść zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskar-żonego orzeczenia, co wynika z treści art. 523 § 1 KPK. Tę kwestię Sąd Najwyższy po wielokroć w swoich orzeczeniach przypominał, wskazując, że podstawę kasacji – w odniesieniu do orzeczenia sądu odwoławczego – mogą stanowić zarzuty obrazy prawa ma-terialnego lub procesowego, a nie zarzut błędu w ustaleniach fak-tycznych. Błędność ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia może być kwestionowana jedynie pośrednio, poprzez wykazanie rażącej obrazy prawa procesowego, której dopuścił się sąd, co w konsekwencji doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych.

Zadaniem sądu kasacyjnego jest bowiem jedynie rozważenie tego, czy orzekające w sprawie sądy, dokonując ustaleń faktycz-nych, nie dopuściły się rażącego naruszenia reguł procedowania, co mogłoby mieć wpływ na ustalenia faktyczne, a w konsekwen-cji na treść wyroku¹⁶³. Niejednokrotnie wnoszący kasacje pod po-zorem zarzutu obrazy prawa materialnego faktycznie kwestio-nują dokonane w sprawie ustalenia faktyczne, co na tym etapie postępowania jest niedopuszczalne.

Co się natomiast tyczy uzasadnienia wyroku sądu odwoław-czego, to w świetle jednoznacznego nakazu ustawowego jest oczywiste, że przepis art. 433 § 2 KPK zobowiązuje sąd odwo-ławczy do rozważenia wszystkich zarzutów zawartych w apela-cji, natomiast przepis art. 457 § 3 KPK nakłada na ten sąd obo-wiązek wskazania w uzasadnieniu wyroku, dlaczego zarzuty apelacji uznał za niezasadne albo wręcz odwrotnie – ocenił je jako słuszne. Wymienione przepisy jednoznacznie wprowadzają wymóg rozważenia wszystkich zarzutów apelacyjnych oraz ko-nieczność tak samo rzetelnego, z zastosowaniem takich samych reguł rozumowania, ustosunkowania się sądu drugiej instancji do zarzutów uznanych za chybione, jak i do tych, które

uzna-163 Zob. wyr. SN z dnia 6.9.1996 r., II KKN 63/96, OSNKW 1997, z. 1-2, poz. 11.

no za zasadne, i to bez względu na to, która strona je podnosi.

Do obrazy ww. przepisów dochodzi zarówno wtedy, gdy sąd po-mija zupełnie w swoich rozważaniach niektóre zarzuty zawarte w środku odwoławczym, jak i wtedy, gdy niektóre z nich anali-zuje w sposób odbiegający od wymogu rzetelnej ich oceny. Rze-telność ta – w aspekcie wymagania płynącego z art. 457 § 3 KPK – oznacza, że sąd odwoławczy nie może zbywać zarzutu ogólni-kowym stwierdzeniem, iż jest on niesłuszny, lecz powinien wy-kazać, dlaczego zarzut oraz argumenty podane przez skarżącego na jego poparcie są trafne lub nietrafne. W sytuacji gdy zarzuty apelacji podważają ustalenia faktyczne lub ocenę prawną sądu pierwszej instancji, nie można poprzestać jedynie na odwołaniu się do trafności lub nietrafności owych ustaleń czy ocen. Sko-ro bowiem autor śSko-rodka odwoławczego podważał je, niezbędne jest wykazanie skarżącemu, że nie ma racji i dlaczego, a uczynić to można tylko przez stosowną argumentację z przywołaniem – w zależności od sytuacji – odpowiednich poglądów prawnych albo argumentów natury logicznej¹⁶⁴.

W analizowanej sprawie sąd odwoławczy w sposób rzetelny odniósł się do podniesionego w apelacji zarzutu błędu w usta-leniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku sądu pierw-szej instancji oraz przedstawił przekonujące motywy, dla których uznał za niezasadny zarzut apelacji. Z tego też względu i zarzut rażącej obrazy art. 457 § 3 KPK, mogącej mieć istotny wpływ na treść wyroku sądu odwoławczego, nie mógł przynieść skarżące-mu pożądanego skutku.

Na marginesie trzeba jedynie w tym miejscu zaznaczyć, że w przypadku gdy sąd odwoławczy orzeka reformatoryjnie (od-miennie co do istoty sprawy), to wówczas jest on zobligowany do sporządzenia swego uzasadnienia w sposób, który nie tylko uwzględnia obowiązki wynikające z art. 457 § 3 KPK, ale również – w zmienionej części – realizuje wymagania nakreślone w art.

424 KPK¹⁶⁵. Nie każde przy tym uchybienia w zakresie szczegó-łowości uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego mogą

stano-164 Zob. wyr. SN z dnia 1.3.2013 r., III KK 211/12, OSNKW 2013, z. 6, poz. 49; wyr. SN z dnia 6.3.2006 r., V KK 413/05, OSNKW 2006, z. 7-8, poz. 76.

165 Zob. wyr. SN z dnia 8.1.2013 r., III KK 119/12, LEX nr 1252710.

wić skuteczny zarzut kasacyjny, albowiem musiałoby to być rażą-ce uchybienie przepisowi prawa prorażą-cesowego, dodatkowo pod warunkiem, że mogłoby to mieć istotny wpływ na treść zaskarżo-nego orzeczenia¹⁶⁶.

166 Zob. post. SN z dnia 20.6.2013 r., V KK 121/13, LEX nr 1331391.

1.4. Bezwzględna przyczyna odwoławcza wywołana brakiem w postępowaniu sądowym obrońcy lub niebraniem przez niego udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy

1) Analizy, czy interesy oskarżonych (podejrzanych) pozo-stają w sprzeczności dokonuje obrońca, oskarżony i sąd. Do ta-kiej oceny powołany jest przede wszystkim sam obrońca, który, przyjmując obronę kilku oskarżonych, powinien ze skrupulatno-ścią rozważyć, czy nie zachodzi taka sprzeczność.

2) Za bezwzględną przyczynę odwoławczą wymienioną