Zawód radcy prawnego należy do grupy zawodów zaufania publicznego których wykonywanie wiąże się z koniecznością legitymowania się spe-cjalistyczną wiedzą potwierdzoną zdanym egzaminem państwowym bądź w ustawowym trybie uzyskały uprawnienia do wykonywania zawodu. Po-jęcie zawodu zaufania publicznego nawiązuje do tradycji ”profesji” tj. za-wodów których przedstawiciele zobligowani byli do składania szczegól-nej przysięgi (profesio) właściwego wykorzystywania możliwości i władzy uzyskiwanych dzięki podejmowaniu się danego zajęcia2. Trybunał Kon-stytucyjny w orzeczeniu z 7 maja 2002 r. orzekł m.in.: że ”zawód zaufania publicznego” to zawód polegający na obsłudze osobistych potrzeb ludz-kich, wiążący się z przyjmowaniem informacji dotyczących życia osobiste-go i zorganizowany w sposób uzasadniający przekonanie społeczne o wła-ściwym dla interesów jednostki wykorzystywaniu tych informacji przez świadczących usługi3. Wykonywanie zawodu zaufania publicznego okre-ślane jest dodatkowo normami etyki zawodowej, szczególną treścią ślubo-wania, tradycją korporacji zawodowej czy szczególnym charakterem wy-kształcenia wyższego i uzyskanej specjalizacji (aplikacja)4. W tym samym orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny podkreślił że ”przymiot zawodu ”za-ufania publicznego”, jaki charakteryzuje zawody poddane unormowaniom
2 R. Sobański, Uwagi o etyce zawodów prawniczych, ”Palestra” 2003, nr 7–8. Patrz sze-rzej: P. Sarnecki, Radca prawny jako zawód zaufania publicznego, ”Radca Prawny” 2002, nr 4–5.
3 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 maja 2002 roku, SK 20/00.
4 P. Sarnecki, Pojęcie zawodu zaufania publicznego. art. 17 ust. 1 Konstytucji na przykładzie adwokatury, [w:] L. Garlicki (red.), Konstytucja, Wybory, Parlament. Studia ofiarowane Zdzisławowi Jaroszowi, Warszawa 2000, s. 149 i n.
AR T YKUŁY
art. 17 ust. 1 Konstytucji, polega nie tylko na objęciu zakresem ich wy-konywania pieczy nad prowadzeniem spraw lub ochroną wartości (dóbr) o zasadniczym i (najczęściej) osobistym znaczeniu dla osób korzystają-cych z usług w sferze zawodów zaufania publicznego. Nie wyczerpuje się też w podejmowaniu ważnych – w wymiarze publicznym – czynności za-wodowych, wymagających profesjonalnego przygotowania, doświadcze-nia, dyskrecji oraz taktu i kultury osobistej. ”Zawody zaufania publicznego”
wykonywane są – zgodnie z ich konstytucyjnym określeniem – w sposób założony i społecznie aprobowany, o ile ich wykonywaniu towarzyszy real-ne ”zaufanie publiczreal-ne”. Na zaufanie to składa się szereg czynników, wśród których na pierwszy plan wysuwają się: przekonanie o zachowaniu przez wykonującego ten zawód dobrej woli, właściwych motywacji, należytej staranności zawodowej oraz wiara w przestrzeganie wartości istotnych dla profilu danego zawodu. W odniesieniu do wykonywania prawniczych za-wodów zaufania publicznego do istotnych wartości należy pełne i integral-ne respektowanie prawa, w tym zwłaszcza – przestrzeganie wartości kon-stytucyjnych (w ich hierarchii) oraz dyrektyw postępowania5.
Pomimo nie funkcjonowania w obrocie prawnym legalnej definicji ter-minu ”zawód zaufania publicznego” analizując orzecznictwo jak i pogląd doktryny najczęstszymi wskazywanymi cechami zawodów zaufania pu-blicznego są: a) szczególna doniosłość prawidłowego i zgodnego z inte-resem publicznym wykonywania – istotnego z racji znaczenia, jaką dana dziedzina społecznej aktywności zawodowej odgrywa w społeczeństwie, oraz z racji konieczności zapewnienia ochrony gwarantowanych Konsty-tucją praw podmiotowych jednostki; b) powierzanie w warunkach wy-sokiego zaufania uprawiającym taki zawód informacji osobistych i doty-czących życia prywatnego osób korzystających z ich usług; c) uznawanie tych informacji za tajemnicę zawodową, która nie może być ujawniona;
d) objęcie osób dysponujących taką tajemnicą – w wypadku możliwości naruszenia istotnych dóbr jednostki w razie jej ujawnienia – immunitetem zwalniającym je od odpowiedzialności karnej za nieujawnienie informa-cji; e) korzystanie ze świadczeń tych zawodów często w razie nastąpienia realnego albo choćby potencjalnego niebezpieczeństwa dla dóbr jednostki o szczególnym charakterze (np. życie, zdrowie, wolność, godność, dobre
5 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 maja 2002 roku, SK 20/00.
AR T YKUŁY
imię); f) niepodleganie regułom hierarchii urzędniczej; g) występowanie sformalizowanej deontologii zawodowej oraz rękojmia należytego i zgod-nego z interesem publicznym wykonywania zawodu, gwarantowana z jed-nej strony przez wysokie bariery dostępu do wykonywania każdego z za-wodów zaufania publicznego, obejmujące nie tylko wymóg ukończenia odpowiedniego szkolenia, lecz również reprezentowanie odpowiedniego poziomu etycznego, z drugiej – sprawowaną w interesie publicznym pie-czą organów samorządu zawodowego6.
Znaczenie i doniosłą rolę zawodów zaufania publicznego w kształtowa-niu ładu prawnego podkreślił również ustawodawca w treści art. 17 Konsty-tucji, umożliwiając tworzenie w drodze ustawy samorządów zawodowych których celem jest reprezentowanie osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujących pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla ich ochrony7. W świe-tle powyższego zapisu ustawodawca umożliwił samorządom zawodowym skupiającym osoby wykonujące zawód zaufania publicznego tworzenia wewnętrznych regulacji mających na celu sprawowanie pieczy nad sposo-bem oraz formą wykonywania zawodu. Nadzór nad spososposo-bem i formą wy-konywania zawodu spowodowany jest koniecznością stworzenie takich re-gulacji prawnych, które zapewnią ich członkom możliwość wykonywania działalności gospodarczej bez jakichkolwiek przeszkód, przy zachowaniu transparentności i niezależności zarazem. Odnosząc się do sprawowania kontroli nad wykonywaniem zawodu radcy prawnego na przykładzie sa-morządu zawodowego radców prawny, zgodnie z treścią art. 57 ust. 7 Usta-wy o radcach prawnych, do kompetencji Krajowego Zjazdu Radców Praw-nych należy uchwalanie zasad etyki radców prawPraw-nych8. Uprawnienie to jest szczególnie ważne gdyż przyznaje samorządom zawodowym realną moż-liwość wpływu na sposób i formę wykonywania zawodu radcy prawnego lecz przede wszystkim uniemożliwia organom administracji państwowej
6 P. Sarnecki, Komentarz do art. 17 Konstytucji, [w:] L. Garlicki (red.), Konstytucja Rze-czypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 1999–2007, tom IV; P. Sarnecki, Opinia w sprawie wykładni art. 17 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ”Przegląd Sejmo-wy” 2001, nr 2, s. 75–76; M. Tabernacka, Pojęcie zawodu zaufania publicznego, ”Przegląd Prawa i Administracji” 2004, z. 62, s. 302.
7 Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku.
8 Ustawa o radcach prawnych z dnia 6 lipca 1982 roku.
AR T YKUŁY
wpływania na niezależność radców prawnych w związku z świadczeniem pomocy prawnej, a tym samym stoi na straży interesów zawodowych. Bez realnego wpływu samorządu zawodowego na sposób i formę wykonywa-nia zawodu radcy prawnego nie można mówić o możliwości wykonywawykonywa-nia zawodu który ma ogromny wpływ na kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa.