Do grupy realiów zaliczam różne drobne składniki świata przedstawionego, które dopełniają obraz całości, nadając mu szczególny, niepowtarzalny koloryt.
Należą do nich m.in. kulinaria, tytuły nadawane postaciom czy też jednostki miar i wiele innych elementów uzupełniających kreowaną przestrzeń o cha-rakteryzujące ją detale. Również w tej grupie można dostrzec brak spójnej strategii translatorskiej i swoisty chaos wyborów, który nie ułatwia docelowej percepcji tekstu.
W przypadku Pieśni lodu i ognia problemy z tłumaczeniem realiów wi-doczne są przede wszystkim w podejściu do tytułów postaci. Wspomniany chaos najczęściej objawia się wprowadzaniem obcych w kulturze docelowej nazw, brakiem konsekwencji w stosowaniu konkretnych rozwiązań oraz – jak się wydaje – brakiem pogłębionej analizy konkretnych przypadków. Jako ilu-stracja posłużą mi sposoby potraktowania w przekładach trzech form: ser, lord i magister.
Pierwsza z nich jest fonetycznym zapisem angielskiego sir, czyli tytułu szla-checkiego. Zmiana oryginalnej formy z jednej strony podkreśla przynależność do świata nierzeczywistego, z drugiej – uruchamia grę, wprowadzając komiczny odcień używania tytułu (por. Ser Duckfield czyli ‘pan/jegomość kacze pole’).
We wszystkich analizowanych tłumaczeniach został on zachowany bez zmian, czego konsekwencją jest utrudnienie odczytania gry językowej i wynikającego z niej komicznego efektu: większość czytelników docelowych nie dostrzeże gry, tzn. nie uzna zapisu ser za nieprawidłowy. Tym samym zasymiluje omawiany
tytuł z angielskimi realiami szlacheckimi, co będzie profilowało interpretację i aktualizację świata przedstawionego. W wersjach polskiej i włoskiej efekt ten potęgowany jest przez tytuł lorda, który również został wprowadzony do teks-tów docelowych bez zmian. Szczególną niekonsekwencją wykazał się tłumacz francuski, który zachował angielski tytuł ser, ale zamiast lorda zastosował typo-wo francuski zamiennik seigneur, modyfikując tym samym nie tylko kulturową przynależność świata przedstawionego, ale też sytuując opisywane wydarzenia w konkretnym okresie historycznym.
Najwięcej problemów przysparza tytuł magistra, który już w oryginale stosowany jest w różnych wariantach. Wśród bohaterów Martina pojawiają się osoby określane jako magister, master, maester, a nawet halfmaester. Wszystkie te formy są ze sobą powiązane, oznaczają osoby wykształcone, posiadające specjalistyczną wiedzę. W przekładach najbardziej kłopotliwa okazała się forma magister, którą przetłumaczono dosłownie jako: magister, le maître, magistro.
Tymczasem w języku angielskim jest to tytuł archaiczny, używany na określe-nie osoby pracującej na uniwersytecie i zajmującej się sztuką. Określeokreśle-nie to jest więc raczej odpowiednikiem doktora sztuk, a nie magistra. Zachowanie tej formy w przekładzie nie tylko usuwa koloryt dawnych czasów, ale też uru-chamia ciąg skojarzeń ze współczesnym tytułem zawodowym, co wpływa na postrzeganie postaci go noszących.
Wśród ważnych realiów wpływających na spójność i percepcję świata przedstawionego wymienić jeszcze można jednostki miar i wag. W świecie Pieśni lodu i ognia przestrzeń mierzona jest w milach, a ciężar w funtach.
Obie anglosaskie jednostki nie zostały zamienione na obowiązujące w kulturach docelowych odpowiedniki.
5. Podsumowanie
Świat przedstawiony w dziele literackim można przyrównać do mozaikowej kompozycji, w której każdemu kamykowi odpowiada inny element. Zmiana po-jedynczego kamyczka wydaje się niedostrzegalna i nieistotna z punktu widzenia całej mozaiki, należy jednak pamiętać, iż składa się ona tylko z takich kamycz-ków – zbyt wielka swoboda i nonszalancja w ich układaniu mogą spowodować, że obraz końcowy będzie całkiem inny od autorskiego zamysłu twórcy. Celem zaprezentowanych refleksji nie jest postulowanie przekładu dosłownego, pozor-nie wierpozor-nie oddającego tekst źródłowy. Idealny przekład, rozumiany jako tożsa-my z oryginałem, pozostaje w sferze idei i jest nie do osiągnięcia w praktyce.
Ważne jest jednak, by dokonując wyboru rozwiązań translatorycznych, brać pod uwagę również wpływ podejmowanych przez tłumacza decyzji na holistycznie
Świat prze(d)stawiony w tłumaczeniu… 121
ujęty świat dzieła i sposób jego odbioru, tj. zrozumienia, interpretacji oraz towarzyszącego im przeżycia estetycznego.
Traktowanie odbioru tekstu jako procesu aktualizowania jego znaczeń do-datkowo podkreśla znaczenie tłumacza w procesie „mapowania” świata przed-stawionego w języku docelowym. Przekład wyrasta z interpretacji dzieła ory-ginalnego, jest więc zależny od tego, w jaki sposób tłumacz „uzupełni” tekst.
Respektowanie ingardenowskich „luk” i „miejsc niedookreślenia” oryginału, a także tych miejsc, które na źródłowej mapie świata przedstawionego są wy-raźnie zaznaczone, jest istotne i wpływa na odczytanie całości przez odbiorcę docelowego. Decyzje dotyczące strategii i technik tłumaczenia nazw własnych dotyczą zatem nie tylko sposobu rozwiązania jednostkowych problemów lek-sykalnych, ale przede wszystkim formują jeden z najważniejszych elementów świata przedstawionego. Ze względu na schematyczność dzieła tłumaczeniu powinno towarzyszyć pytanie o konieczność zmian na mapie świata przedsta-wionego oraz o ich wpływ na odbiór tekstu docelowego. O ile założenie to wydaje się powszechnie znane i oczywiste, o tyle praktyka pokazuje, że refleksja nad przekładanym tekstem jako polisystemową, wewnętrznie integralną całością wciąż zdaje się niewystarczająca.
Катажина Садовска-Добровольска
Мир, пред(о)ставленный в переводе
О внесении изменений в семантическую структуру текста в переводе Р е з ю м е
В соответствии с концепцией литературного произведения Романа Ингардена, худо-жественный текст – это многослойная структура, состоящая, в частности, из схематиче-ски описанных внешних видов, предметов и так называемых пробелов и неопределенно-стей, которые «дополняются» читателем во время чтения. Их распределение, внутренняя пропорция и взаимодействие определяют потенциал семантического текста и его уникаль-ный характер.
Настоящая статья является дополнением исследований в области трансформаций, ко-торые вымышленный мир литературного текста претерпевает в связи с переводом. Анализ был мотивирован желанием присмотреться к работе переводчика (и ее результату) через призму получения целевого текста, то есть текста, воспринимаемого читателем перевода.
Внимание было сосредоточено на изменениях в семантической структуре исходного тек-ста (например, нарушение лексической сети, выстраивающей предтек-ставляемый мир, смеще-ние акцентов в семантической структуре произведения). Эти преобразования воздействуют на стилистико-эстетический слой произведения и на модели воображения, придуманные автором, то есть на фикциональный мир, созданный в тексте и представленный целевой аудитории, а следовательно – на восприятие перевода и его функционирование в целе-вой культуре. Анализу были подвергнуты имена собственные, рассматриваемые в качестве
одного из элементов, наиболее четко обозначенных на текстовой «карте» мира. Предметом пристального внимания стал перевод на польский, французский и итальянский языки на-званий некоторых географических регионов, городов, персонажей и других элементов, придающих «местный колорит» циклу Джорджа Р.Р. Мартина Песнь льда и пламени.
Katarzyna Sadowska-Dobrowolska
The world depicted in translation
On modifications of the semantic structure of translated text S u m m a r y
According to Roman Ingarden’s concept of a literary work, artistic text is a multi-layered structure consisting, for example, of schematized appearances and presented objects, as well as the so-called gaps and underspecified areas which are “filled in” by the recipient while reading.
Their layout, internal proportions and mutual relationships determine the semantic potential of text and its unique character.
The presented article is a contribution to research in transformations of the depicted world in literary texts which take place due to translation. Our analysis was prompted by a desire to look at a translator’s work (and its outcome) considering the reception of the target text, i.e. from the recipient’s perspective. Central in our study were modifications of the semantic structure of the initial text (e.g. disruption of the lexical network which underlies the depicted world, shifting emphases within the semantic structure of a literary work), thus affecting the stylistic-aesthetic aspect of a piece and imaginary patterns created by the author, i.e. the de-picted world in the text which is handed over to the target reader, and – predictably – the reception of the work and its functioning in the target culture. The Author investigates proper names, treated as the most clearly determined elements of the textual “map” of the world. Our specific comparative considerations focused on translations into Polish, French and Italian of George’s R.R. Martin’s Song of Ice and Fire of names of selected geographical regions, towns, characters, and other elements which provide for some “local colour.”
Agnieszka Adamowicz-Pośpiech
Uniwersytet Śląski w Katowicach