Władysław II Jagiełło, był pierwszym polskim królem z dynastii Jagiellonów. Wywodził się z dynastii Giedyminowiczów, był synem Olgierda Giedyminowicza i Julianny Twerskiej. Od
1377 roku Wielki Książę Litewski, od 1386 król Polski1. W Królestwie Polskim, sprawował rządy
przez prawie sześćdziesiąt lat. Do dziś, jest uważany za jednego z najznamienitszych władców Polski. Jego panowanie przyniosło Królestwu Polskiemu sławę i rozgłos – bitwa pod Grunwaldem po dziś dzień jest uznawana, za jedną z największych jaka rozegrała się w średniowiecznej Europie. Skromny król, który przed przejściem na katolicyzm znany był pod pogańskim imieniem Jogaiła bądź Jagal Koronę Królestwa Polskiego, zdobył dzięki małżeństwu z polską Królową Jadwigą Andegaweńską. Dzięki temu mariażowi doszło do unii personalnej pomiędzy Koroną Królestwa Polskiego a Wielkim Księstwem Litewskim. Litwa, z ramienia Polski przyjęła chrzest w obrządku rzymskokatolickim, co niejako ochroniło jej ziemie przed najazdami Zakonu Krzyżackiego, który dążył do militarnego schrystianizowania ostatniego pogańskiego kraju w Europie. Zaś Królestwo Polskie, podniosło swój prestiż na arenie międzynarodowej, zwłaszcza, że Litwa równie dobrze mogła stać się prawosławna dzięki staraniom Moskwy. Do tego Jagiełło zobowiązał się, że odzyska zagrabione Polsce ziemie. Zniknął też problem przygranicznych najazdów ze strony Litwinów, a handel, prowadzony przez polskich kupców mógł bardziej rozwijać się na wschodzie. Małżeństwo Jagiełły i Jadwigi zakończyło się śmiercią królowej w 1399 roku. Ich jedyne dziecko, córka Elżbieta Bonifacja
zmarła krótko przed swoją matką2. Kolejna żona Anna von Cilli, podobnie jak Jadwiga była
spokrewniona zarówno z Piastami jak i Andegawenami, a dzięki małżeństwu swojej siostry z Luksemburgami ( Barbara von Cilli była żoną władcy Węgier Zygmunta Luksemburskiego, którego pierwszą żoną była Maria Andegaweńska, siostra Jadwigi). Celem drugiego ożenku Jagiełły, było wzmocnienie jego pozycji w Polsce, osłabionej przez śmierć Jadwigi, gwarantki
1 Lipowska. M. (red), Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1996,s. 145.
92
unii personalnej pomiędzy Polską
a Litwą. Król, ze związku z Anną miał córkę Jadwigę Jagiellonkę, która miała być wydana za Fryderyka II Hohenzollerna. Do czasu narodzin przyrodniego brata była też jedyną kandydatką do tronu, zatwierdzoną na zjeździe w Jedlni w 1413 roku. Królowa Anna zmarła w 1416 roku,
jej córka w 14313. Elżbieta z Pilczy Granowska, była kolejną żoną Jagiełły. Z jej osobą nie wiążą
się żadne korzyści dla kraju – Jagiełło nie miał z nią dzieci, nie pochodziła z królewskiego rodu, co mogło by przysłużyć się polityce zagranicznej. To małżeństwo wywołało głównie serię plotek i wzburzenie otoczenia króla. Elżbieta była królową tylko przez trzy lata. Zmarła na
gruźlicę w 1420 roku4. Ostatnią małżonką Jagiełły była Sonka Holszańska, pochodząca z rodu
litewskich książąt. Związek młodziutkiej Sonki i podstarzałego króla, miał służyć sprawie narodzin następcy tronu – wierzono bowiem, iż im większa różnica wieku pomiędzy mężem a żoną, tym większą jest szansa na liczne potomstwo. W istocie, królowi urodziło się dwóch
synów – Władysław i Kazimierz, którzy w przyszłości odziedziczą schedę po swoim ojcu5.
Każda z żon Jagiełły miała swoją historię, która odcisnęła piętno na życiu króla i jego panowaniu w Królestwie Polskim. Jadwiga Andegaweńska, była córką Ludwika I Węgierskiego oraz Elżbiety Bośniaczki. Zanim Jadwiga została żoną Władysława Jagiełły, jej ojciec oraz Leopold III Habsburg zawarł porozumienie w 1374 roku, na mocy którego Jadwiga oraz syn Leopolda Wilhelm, mieliby zostać małżeństwem. Istotnie, cztery lata później, dwójka dzieci została sobie poślubiona, jednakże owo małżeństwo miało zostać uznane przez prawo, kiedy małżonkowie osiągną pełnoletniość. Owe dziecięce śluby nigdy nie zostały spełnione,
ponieważ Jadwiga jako jedenastoletnia dziewczynka zostaje królową Polski6. Ludwik Węgierski
był siostrzeńcem Kazimierza Wielkiego i na mocy traktatu z 1339 roku, po śmierci ostatniego
z Piastów zostaje królem Polski7. Jadwiga dziedzicząc schedę po ojcu, nie mogła poślubić
Habsburga – było to sprzeczne z polską polityką. Małżeństwo zostało więc definitywnie uznane za nieważne. Długosz w swojej kronice tak opisuje zachowanie młodej królowej, która dowiedziawszy się, że zamiast zbliżonego jej wiekiem, urodziwego księcia ma mieć za męża dwa razy starszego „kosmatego, pogańskiego psa Jagala” : A królowa Jadwiga, urażona
usunięciem Wilhelma z zamku, zamierzała zejść do niego do miasta. A kiedy staraniem i na
3 Duczmal M., Jagiellonowie, Kraków 1996, s. 467,
4 Tamże, s. 470
5 Tamże, s.473.
6 Lipowska. M. (red), Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1996,s 141.
93
rozkaz panów zastała bramy zamknięte, usiłowała je własnoręcznie wyważyć toporem., który jej na żądanie podano (…)8 Chociaż młoda królowa, wyraźnie nie chciała poganina za męża,
nie miała niestety wyboru – w 1386 roku została żoną Litwina. Małżeństwo dwojga ludzi których dzieliła tak duża różnica wieku była w owych czasach normą. Jednak w tym wypadku małżonków różniło dosłownie wszystko: język, obyczaje, religia, kultura. Chociaż Jagiełło, nie był tak straszny jak wyobrażała go sobie młoda dziewczyna – był niewysoki, łysiejący, miał
tubalny głos i raczej przyjazne usposobienie9, Jadwiga będzie potrzebowała wielu lat, aby w
końcu zaakceptować położenie w jakim się znalazła. Być może chodziło o to, iż od dzieciństwa była przekonana, że poślubi młodego Habsburga i nagle zamiast młodego księcia zostaje poślubiona dwa razy starszemu mężczyźnie? Jagiełło nie był co prawda stary – w 1386 roku, był lekko po trzydziestce, jednak dla jedenastoletniej dziewczynki musiał się wydawać człowiekiem w podeszłym wieku. Chociaż Jagiełło starał się zbliżyć do żony, ta w odpowiedzi
stale go odtrącała10. Odtąd małżonkowie starali się współpracować ze sobą w kwestiach
polityki krajowej i międzynarodowej. Obydwoje, aktywnie uczestniczyli w misji chrystianizacyjnej na Litwie, dzięki ich politycznym zabiegom, Polska odzyskała Ruś Halicką, podpisano pokój polsko – węgierski z Zygmuntem Luksemburskim oraz odnowiono działalność
Akademii Krakowskiej11. Być może, po tylu latach wzajemnych politycznych zmagań, zaczęli
postrzegać się inaczej. Oschłość i niechęć Jadwigi oraz kompleksy Jagiełły mogły ustąpić miejsca współpracy i obustronnemu szacunkowi. Jednakże, najważniejsza kwestia przyświecająca królewskim małżeństwom, zaczęła coraz mocniej ciążyć małżonkom – po dwunastu latach małżeństwa, wciąż nie mieli potomka, który dziedziczyłby tron. Ciągłe wyjazdy nie sprzyjały pożyciu małżeńskiemu, co chyba odpowiadało Jadwidze, która pomimo przyzwyczajenia się do męża i zaakceptowania swojego losu, nieszczególnie chciała dzielić z nim łoże12.
Dopiero w 1399 roku, w czerwcu na świat przychodzi jedyne dziecko pary królewskiej – Elżbieta Bonifacja. Dziewczynka zostaje nazwana na cześć matki Jadwigi, Elżbiety Bośniaczki oraz Papieża Bonifacego IX. Niestety, nie dane jej było zasiąść na polskim tronie – umiera mając niecały miesiąc. Trzy dni później Jadwiga dołącza do swej córki. W chwili śmierci ma
8 Długosz J., Roczniki czyli kroniki sławnego królestwa polskiego, Ks. 10, Warszawa 2009, s. 198.
9 Besala J., Małżeństwa królewskie Jagiellonowie, Warszawa 2006, s. 7.
10 Tamże, s. 10.
11 Duczmal. M., Jagiellonowie, Kraków 1996, s. 310 – 315.
94
około dwudziestu pięciu lat. Jagiełło bardzo przeżywa śmierć żony i dziecka. Zostaje zupełnie sam, bo przecież został królem na mocy unii polsko – litewskiej, do której doszło dzięki małżeństwu z Jadwigą. Bez niej, unia praktycznie tarci swoje znaczenie. Oczywiście, względy dynastyczne mają tu swoje znaczenie, lecz wydaje się, iż Jagiełło szczerze smuci się po śmierci żony, której raczej nie kochał, lecz na pewno podziwiał i którą być może po ludzku polubił,
czego wyrazem mógł być pierścień ślubny Jadwigi, który Jagiełło odtąd stale nosił przy sobie13.
Królowa Jadwiga przeczuwając rychły koniec swoich dni i zapewne wiedząc, co oznaczałaby jej śmierć dla pozycji Jagiełły w kraju, podpowiedziała mężowi aby na kolejną żonę wybrał jej daleką kuzynkę Annę von Cilli – córkę Wilhelma von Cilli i Anny Piastówny, której ojcem był Kazimierz Wielki. Małżeństwo z Anną, w której płynęła krew Piastów, odsuwałoby od Jagiełły niebezpieczeństwo odebrania korony – w końcu, był królem z racji poślubienia potomkini dynastii piastowskiej. Mariaż Anny i Władysława odbył się w 1401 roku, dwa lata po śmierci Jadwigi. I właśnie w momencie w którym mówimy o tych dwóch królowych, dochodzi do porównania, które położy się cieniem na drugim małżeństwie Jagiełły i prześladować będzie Annę do końca jej dni. Jadwiga, kobieta piękna, energiczna, inteligentna, zaangażowana
w sprawy kraju, jednym słowem wzór wszelkich cnót, przed której majestatem każdy dosłownie padał na kolana. I Anna. Drobna, nieurodziwa, cicha, zamknięta w sobie. Już po wyobrażeniu sobie tych dwóch kobiet, można przewidzieć zachowanie Jagiełły, kiedy pierwszy raz zobaczył Annę. I rzeczywiście, Długosz wspomina o tym, iż król, zobaczywszy jak rażąco różna jest jego przyszła żona od swojej pięknej poprzedniczki, chciał natychmiast odwołać zaślubiny: Król Władysław zatwierdzony na tronie polskim po śmierci królowej Jadwigi posyła
do księcia Cylli po jego córkę Annę, wnuczkę byłego króla polskiego Kazimierza, by mu ją oddano za żonę. Posłowie przywożą ją i z powodu jej brzydoty, narażają się na niechęć króla Władysława14. Jednak, pomimo początkowego niezadowolenia króla, ślub odbył się w katedrze wawelskiej. Jagiełło, musiał pogodzić się, że nie będzie miał u swego boku drugiej Jadwigi, tylko kobietę, która pomoże mu utrzymać koronę Rzeczypospolitej – spokrewniona z Piastami, Andegawenami oraz Luksemburgami, Anna była najodpowiedniejszą kandydatką na
13 Tamże, s. 20 – 22.
95
królową. Odtąd to małżeństwo będzie sprowadzać się do ciągłych wyjazdów Jagiełły, który wolał jeździć po kraju niż spędzać czas z żoną. W 1408 roku, na świat przychodzi córka Jagiełły i Anny – Jadwiga. Król, który jak już zostało to wspomniane, większość czasu spędzał poza
Wawelem, toteż zaczął podejrzewać, iż Jadwiga nie jest jego dzieckiem15. Spowodowało to
jeszcze większą niechęć do żony i obojętność wobec córki, jedynej przecież w tym momencie, kandydatki do objęcia tronu. Czy rzeczywiście Jadwiga mogła nie być córką Jagiełły? Jerzy Besala w swojej książce Małżeństwa królewskie Jagiellonowie, dopuszcza hipotezę o zdradzie
Anny, która
w romansach z rycerzami mogła chcieć wynagrodzić sobie brak czułości ze strony męża16. Czy
to mogłoby być prawdą? Uważam, że nie, Anna zapewne od początku czuła się bardzo samotna na polskim dworze, to fakt. Jednak, nie wydaje się aby zdecydowała się na taki krok – zbyt wiele mogła przez to stracić. Romanse o jakie ją oskarżano – z podległymi jej rycerzami i później z arcybiskupem gnieźnieńskim, były zapewne tylko pogłoskami, jakich w owym czasie było wiele. Związek jaki tworzyła z polskim królem, jeszcze mocniej pozbawił ją pewności siebie, nasilił poczucie osamotnienia, z jakim zmagała się od dzieciństwa – matka, kontaktowała się z nią tylko wtedy kiedy widziała w tym jakiś zysk, natomiast ojciec umarł
kiedy Anna była jeszcze dzieckiem17. Królowa Anna zmarła w 1416 roku, po blisko 15 latach
małżeństwa. Jak przekazuje Długosz w swoich kronikach: Król pochował ją z należytymi
honorami w katedrze krakowskiej, opłakując boleśnie jej zgon. W kościołach całego Królestwa Polskiego kazał na jej cześć urządzić uroczyste nabożeństwo żałobne(…)18. Czy król
rzeczywiście tak rozpaczał po śmierci swojej żony, jak to opisuje kronikarz, wydaje się mało prawdopodobne. Nigdy nie poważał Anny. Nie liczył się z nią, małżeństwo uważał za konieczność, coś co pozwoli na przedłużenie unii polsko - litewskiej. Nawet wzmianka o tym, iż to Anna jako jedna z pierwszych dowiedziała się o zwycięstwie swego męża pod Grunwaldem: Król wysyła do Królestwa Polskiego specjalnego gońca swego, Mikołaja
Morawca(…) z listami donosząc swej żonie królowej Annie, arcybiskupowi Mikołajowi Kurowskiemu, panom strzegącym zamku krakowskiego, uniwersytetowi oraz radzie miejskiej Krakowa, w dokonał strasznej rzezi na Krzyżakach i odniósł wspaniałe zwycięstwo i nakazując
15 Tamże, s. 315..
16 Besala J., Małżeństwa królewskie Jagiellonowie, Warszawa 2006, s. 29.
17 Tamże, s. 23, 26.
96
w podzięce Bogu, odprawić nabożeństwa we wszystkich kościołach19 wydaje się być czystą formalnością, aniżeli dowodem miłości czy uznania. Druga małżonka Jagiełły została
pochowana w katedrze wawelskiej przy ołtarzu św. Doroty. Elżbieta Granowska
jest już trzecią kobietą jaką decyduje się poślubić Jagiełło. To małżeństwo, w odróżnieniu od dwóch poprzednich, nie wynikało z konieczności a z woli i chęci. Elżbieta, jedyne dziecko Ottona z Pilczy i Jadwigi Melsztyńskiej, przed zawarciem związku małżeńskiego z Jagiełłą, miała trzech mężów: Wiszla Czambora, Jana Hiczyńskiego oraz Wincentego Granowskiego. Z dwoma pierwszymi wiąże się historia trudnego dzieciństwa Elżbiety. Jej ojciec, herbu Topór, zarządzał starostwem ruskim, wielkopolskim i sandomierskim. Oprócz tego jego rodzinne dobra i kilka pomniejszych wsi, gwarantowało dużą ilość złota. Kiedy zmarł, jego córka miała ok 11-12 lat. Jako, że była jedynaczką, dziedziczyła cały majątek, co czyniło ją doskonałą kandydatką na
żonę20. Właśnie z powodu bogactwa, Elżbieta, została porwana przez swojego pierwszego
męża – Wiszle Czambora. Związek trwał krótko, ponieważ, dowiedziawszy się jak bogatą młodą i zapewne również urodziwą żonę zdobył rycerz z Moraw, do jego dworu wdarli się ludzie Jana Hiczyńskiego (Jenczika z Jicina). I tym razem, młoda dziedziczka została uprowadzona ze względu na bogactwa swego ojca. Aby, bez przeszkód zostać prawowitym mężem Elżbiety, Jan rozkazał zamordować Czambora. Od tego czasu, przez blisko trzy lata był
mężem przyszłej królowej21. Fakt ten dziwi, ponieważ, skoro dopuścił się morderstwa,
powinien ponieść za to odpowiednią karę – jednak wiele źródeł wskazuje na to, iż porwania Elżbiety i zabójstwa jej męża dokonał na polecenie Jadwigi Melsztyńskiej, która oskarżyła Czambora za bezprawne uprowadzenie córki. Hiczyński zmarł ok, 1390 roku. Elżbieta przebywała w dobrach rodzinnych z matką do roku 1397, kiedy to poślubiła kasztelana Nakielskiego Wincentego Granowskiego. Ze swoim trzecim mężem miała najprawdopodobniej piątkę dzieci. Po trzynastu latach, ponownie została wdową. I właśnie wtedy do życia Elżbiety wkroczył Jagiełło, chociaż, jest to średnio trafne określenie, gdyż, król Polski znał od dawna panią Granowską, za sprawą jej matki. Jadwiga Melsztyńska, była bowiem matką chrzestną Jagiełły – jej brat Spytko, wojewoda krakowski, miał wysoką pozycję przy boku króla, przez co
Jadwiga również posiadała znaczne wpływy na dworze – Jagiełło bardzo ją cenił22.
Elżbieta, mając wuja i matkę w bliskim otoczeniu króla, a także utrzymując
19 Długosz J., Roczniki czyli kroniki sławnego królestwa polskiego, Ks. 10 - 11, Warszawa 2009, s. 146 – 147.
20 Duczmal M., Jagiellonowie, Kraków 1996, s. 223.
21 Tamże, s. 224.
97
przyjacielskie stosunki z jego siostrą księżną mazowiecką Aleksandrą, zwróciła na siebie uwagę króla. Jagiełło, po śmierci Anny Cylejskiej, był nakłaniany do kolejnego małżeństwa. Jego kuzyn książę Witold, proponował mariaż ze swoją wnuczką Marią. Drugą kandydatką na przyszłą królową była bratanica Zygmunta Luksemburskiego Elżbieta, w której żyłach podobnie jak u dwóch poprzednich królowych płynęła krew Piastów. Żadna z tych propozycji nie została
zrealizowana, ponieważ Jagiełło, postanowił poślubić panią Granowską23. Małżeństwo to,
wywołało prawdziwy skandal – Granowska była trzykrotną wdową, miała dzieci, nie pochodziła z dynastycznego rodu. Na ówczesne czasy, choć miała ponad czterdzieści lat uchodziła za kobietę starą oraz była córką chrzestnej matki Jagiełły, co czyniło ich „duchowym
rodzeństwem”. Ostatni
z argumentów został podważony kiedy król otrzymał dyspensę od papieża24. Mimo tych
wszystkich powodów świadczących przeciwko Elżbiecie, Jagiełło poślubia ją w 1417 roku w maju, a w listopadzie została koronowana. Społeczeństwo bardzo źle przyjęło nową
królową25. Apogeum niechęci do Elżbiety, jest paszkwil sekretarza królewskiego Stanisława
Ciołka który porównuje Jagiełłę do Lwa, natomiast jego nową żonę do świni. Notabene, ten sam Ciołek następną żonę Jagiełły, potraktuje zgoła inaczej – stanie się orędownikiem jej cnót
i wspaniałego charakteru, co stanie się tematem wierszy pochwalnych o Sonce Holszańskiej26.
W porównaniu do dwóch poprzednich związków, małżeństwo z Elżbietą było dla Jagiełły zapewne ciekawą odmianą – z Jadwigą bardzo długo nie mógł dojść do porozumienia, zaś Anna była mu całkowicie obojętna. Co mogło być przyczyną nagłego zainteresowania króla nie młodą już kobietą, z którą na pewno nie doczeka się dziedzica? Małgorzata Duczmal w swojej książce przytacza słowa biskupa Marcina Kromera: król był cielesnym obcowaniem
niewiasty tamtej zachwycony27, do których komentarz jest raczej zbędny. Ponadto, Elżbieta była żoną z którą dzieliła go najmniejsza różnica wieku, nie bez znaczenia miał zapewne fakt, iż Elżbietę znał dość długo, w porównaniu do swoich poprzednich żon, a także kandydatek
które mu sugerowano. Była też zapewne urodziwa, wbrew temu co pisał o niej Długosz28,
zapewne król, który tak nie poważał swojej poprzedniej żony głównie ze względu na braki
23 Duczmal M., Jagiellonowie, Kraków 1996, s. 226.
24 Długosz J., Roczniki czyli kroniki sławnego królestwa polskiego, Ks. 11, Warszawa 2009, s. 76.
25Duczmal M., Jagiellonowie, Kraków 1996, s. 228.
26 Czwojdrak B., Zofia Holszańska – studium o dworze i roli królowej w późnośredniowiecznej Polsce, Warszawa 2012, s. 21.
27 Duczmal M., Jagiellonowie, Kraków 1996, s. 228.
98
w jej urodzie, raczej na pewno nie wziąłby za żonę kobiety brzydkiej. Elżbieta była u boku męża w czasie jego wyjazdów, co również może świadczyć o tym, iż nie nudzili się w swoim towarzystwie. Szczęśliwy związek tylko raz został wystawiony na próbę i to nie z powodu zdrady domniemanej bądź nie, lecz „znaku” jaki z nieba otrzymał król. Otóż, po dwóch latach od zawarcia ślubu król miał otrzymać znak w postaci pioruna który rozdarł płaszcz króla i poraził jego dwóch służących. Wtedy to przesądny Jagiełło, miał mieć po raz pierwszy
wątpliwości czy rzeczywiście dobrze zrobił poślubiając Elżbietę Granowską29. Małżeństwo
skończyło się po trzech latach – trzecia żona Władysława Jagiełły zmarła najprawdopodobniej na gruźlicę. Długosz tak opisuje okoliczności jej pogrzebu: królowa polska Elżbieta w niedzielę
przed uroczystością Wniebowstąpienia Pańskiego w Krakowie umarła i w kościele krakowskim, w kaplicy mansjonarskiej, pochowaną została. Wiadomość ta uradowała i cały dwór królewski, i całe królestwo polskie; cieszyli się bowiem wszyscy, że jej zgon zatarł ohydę ściągnioną na króla
i naród cały i większa nierównie radość była na pogrzebie królowej niżeli w czasie jej koronacji. Sam tylko król Władysław okazał po niej żal, acz i ten niezbyt długi; pogrzeb zaś uroczysty wyprawił jej w kościele brzeskim, w piątek, nazajutrz po święcie Wniebowstąpienia. Ale wszyscy przytomni, tak duchowni, jako i świeccy, objawiali radość niezwykłą; wszyscy w świąteczne szaty przybrani, śmiali się i cieszyli w czasie pogrzebu. Tak bowiem niemiłe, tak nieznośne im było to królewskie małżeństwo; i widziano na twarzach przy tym obchodzie żałobnym więcej pociechy niźli w czasie wesela. Krążyły nadto między ludźmi i podówczas, i później różne na królową miotane obelgi i urągowiska, iż lepiej podobno byłoby dla niej, gdyby nigdy królewskiej godności nie znała30.
Królowa Elżbieta była pierwszą i ostatnią żoną którą król mógł szczerze pokochać. Jeśli chodzi o ostatnią, nie miał tyle szczęścia. Kiedy umiera Elżbieta, król liczy około siedemdziesięciu lat. Jego jedynym dzieckiem jest Jadwiga, która na mocy traktatu jedleńskiego z 1413 roku miałaby dziedziczyć tron polski. Jednakże, pomimo podeszłego wieku, król nadal chciał mieć męskiego potomka, który w przyszłości miałby zostać jego spadkobiercą. Zygmunt Luksemburczyk proponował, aby nową żoną Jagiełły została jego własna córka Elżbieta lub wdowa po jego bracie Zofia. Obydwie kandydatki niejako
29Tamże, s. 106.
99
dyskwalifikował wiek – Elżbieta była niespełna jedenastoletnią dziewczynką natomiast Zofia