Formy realizacji zajęć na studiach licencjackich i magisterskich i ich cechy wyróżniające – ujęcie zbiorcze

Zajęcia dydaktyczne na studiach I i II stopnia na kierunku Geografia realizowane są w formie wykładów, konwersatoriów/seminariów, laboratoriów, ćwiczeń (w tym lektoratów) oraz ćwiczeń terenowych. Zróżnicowanie form nauczania ma służyć osiąganiu wszystkich zakładanych efektów uczenia się w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych, ze znacznym naciskiem na

Profil Ogólnoakademicki | Ocena programowa | Raport Samooceny | pka.edu.pl 53

przygotowanie studentów do prowadzenia działalności naukowej w zakresie nauk o ziemi i środowisku oraz geografii społeczno-ekonomicznej i gospodarki przestrzennej lub udziału w tej

działalności. Oprócz zajęć wymagających bezpośredniego udziału nauczyciela akademickiego oraz studentów (zdecydowana większość zajęć na kierunku Geografia), nabywaniu przez studentów wszystkich zakładanych dla kierunku efektów uczenia się służą także praktyki zawodowe (na studiach licencjackich) oraz praktyka dyplomowa (na studiach magisterskich). Kluczowe znaczenie ma w tym zakresie także szacowany nakład pracy własnej studenta (mierzony liczbą punktów ECTS).

 Wykłady mają postać tradycyjnych wykładów podających, przekazujących wiedzę w sposób usystematyzowany, ale także wykładów dyskusyjnych, które aktywizują studentów w wyższym stopniu (przykładowe przedmioty na studiach I i II stopnia: Geografia ekonomiczna, Historia odkryć geograficznych i historia gospodarcza, Ochrona środowiska, Metody rekonstrukcji zmian środowiska przyrodniczego). W takiej formie pojawiają się również jako element zajęć konwersatoryjnych i seminaryjnych. Znaczna część zajęć wykładowych wspierana jest prezentacjami multimedialnymi.

 Konwersatoria i seminaria mają na celu przygotowanie studenta do przedłożenia pracy dyplomowej (licencjackiej i magisterskiej), kończącej studia I i II stopnia. Wymagają samodzielnego opracowania zagadnienia i jego prezentacji, a także udziału w dyskusji naukowej.

Służą nabyciu umiejętności w zakresie formułowania celów badań, sposobów ich realizacji oraz prezentacji wyników badań, wraz z ich krytyczną oceną.

 Laboratoria reprezentują formę zajęć zarezerwowaną dla niewielkiej liczby przedmiotów na studiach I stopnia (jedynie Gleboznawstwo) oraz II stopnia w ramach trzech specjalności – Geoekologia (Analiza środowiska przyrodniczego II), Ochrona i zarządzania jakością powietrza, wody i gleby (Ochrona i monitoring atmosfery, Ochrona i monitoring wód, Ochrona i monitoring pedosfery) oraz Ochrona klimatu i zarządzanie jakością powietrza (GIS w naukach o atmosferze, Wprowadzenie do programowania, Modelowanie procesów atmosferycznych, Strukturalny język zapytań (SQL), Projekt – wykorzystanie metod ilościowych). Mogą przybierać postać zarówno zajęć w klasycznym laboratorium analitycznym, jak i laboratorium komputerowym. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim przypadku nacisk kładzie się na rozwijanie praktycznych umiejętności analitycznych.

 Ćwiczenia zorientowane są przede wszystkim na rozwiązywanie praktycznych zadań problemowych lub projektowych przy wykorzystaniu narzędzi, metod i technik właściwych dla danego przedmiotu. Te prowadzone w pracowniach komputerowych (np. Technologie informacyjne), często przy wykorzystaniu narzędzi geoinformatycznych (np. Systemy informacji geograficznej 1 i 2, Projekt w systemach informacji geograficznej 1 i 2, Analizy przestrzenne danych wektorowych, Analizy przestrzenne danych rastrowych), prowadzone są jako ćwiczenia o charakterze laboratoryjnym. Szczególną odmianą ćwiczeń praktycznych są lektoraty, ukierunkowane na doskonalenie umiejętności komunikacji w języku obcym.

 Ćwiczenia terenowe służą zapoznaniu z metodyką pracy terenowej oraz aplikacji wiedzy nabytej w ramach zajęć kameralnych w warunkach terenowych. Mają na celu trening w zakresie pozyskiwania danych technikami obserwacji i pomiarów, rozwijanie umiejętności w zakresie kartowania poszczególnych komponentów środowiska geograficznego, a także ocenę interakcji

zachodzących pomiędzy powiązanymi ze sobą elementami systemu przyrodniczego, z uwzględnieniem elementów antropogenicznych.

Proporcje pomiędzy poszczególnymi formami zajęć na studiach I i II stopnia zostały omówione wcześniej i zestawione w: Tab. 2.1. (dla wcześniejszego programu studiów licencjackich Geografii), Tab. 2.4. (dla obecnego programu studiów licencjackich Geografii), Tab. 2.7. (Zał. 2.6.) dla studiów magisterskich, w podziale na poszczególne specjalności) oraz w Tab. 2.8. (dla przedmiotów przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela). Z tego względu nie będą w tym miejsce szczegółowo omawiane z osobna. Podsumowując jednak zbiorczo obraz udziałów różnych form realizacji zajęć na kierunku, należy podkreślić, że zajęcia o charakterze praktycznym pełnią rolę dominującą, zarówno na studiach I, jak i II stopnia (wszystkie specjalności) na kierunku Geografia.

Profil Ogólnoakademicki | Ocena programowa | Raport Samooceny | pka.edu.pl 54

Zaangażowanie studentów w trakcie zajęć praktycznych sprzyja samodzielnej nauce przez działanie, opanowywaniu technik i narzędzi badawczych, a także rozwijaniu umiejętności organizacji pracy indywidualnej i grupowej. Ma także kluczowe znaczenie dla kształtowania kompetencji badawczych, a więc jest istotne z punktu widzenia przygotowania studentów do prowadzenia działalności naukowej w zakresie takich dyscyplin, jak Nauki o Ziemi i środowisku oraz Geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna, lub też udziału w tej działalności. Kompetencje te obejmują:

formułowanie problemów badawczych i celów, których osiągnięcie jest niezbędne do ich rozwiązania, właściwy dobór metodyki pracy, opracowanie wyników i ich umiejętną interpretację oraz wyciąganie poprawnych wniosków. Zalicza się do niech ponadto umiejętność prezentacji wyników i krytycznej dyskusji nad nimi.

Nabycie powyższych umiejętności jest kluczowe dla procesu dyplomowania. Proponowane tematy prac dyplomowych (Cz.III.Zał.2.7.) są rokrocznie aktualizowane i uzupełniane. W znacznym stopniu nawiązują do problematyki badawczej realizowanej w IGRR. Zwraca uwagę bardzo duża różnorodność tematyki tych prac, będąca odzwierciedleniem dualizmu naukowego geografii, a tym

samym przypisania kierunku studiów do dwóch różnych dyscyplin naukowych – Nauk o Ziemi i środowisku (w ramach których można umieścić szeroko pojętą geografię fizyczną) oraz Geografii

społeczno-ekonomicznej i gospodarki przestrzennej (w ramach których mieści się geografia człowieka).

Rozwijaniu kompetencji badacza sprzyjają przede wszystkim zajęcia o charakterze konwersatoryjnym i seminaryjnym, których udział jest największy na studiach II stopnia, kończących się przygotowaniem pracy magisterskiej. O ile na studiach magisterskich realizowane są one na wszystkich czterech semestrach, to na studiach licencjackich obecne są jedynie na ostatnim roku studiów (semestr V i VI).

W zamyśle bowiem, studia I stopnia mają służyć opanowaniu wiedzy podstawowej z zakresu szeroko pojętej geografii, ale przede wszystkim jej ugruntowaniu w praktycznych zastosowaniach. Z tego też względu łączny udział ćwiczeń oraz ćwiczeń terenowych w całkowitym wymiarze godzinowym na studiach licencjackich jest największy i stanowi blisko 60%.

Z punktu widzenia zajęć o charakterze zwłaszcza praktycznym (choć nie tylko), mniejsza liczebność roczników, głównie na wyższych semestrach studiów I stopnia, a w szczególności na specjalnościach w ramach studiów magisterskich, jest o tyle korzystna, że przekłada się na wzrost interakcji na linii student–prowadzący. Bezpośredni kontakt podnosi niewątpliwie efektywność nauczania, sprzyja bowiem przekazowi wiedzy i umiejętności praktycznych. Otwiera również możliwość indywidualizacji pracy ze studentem w zależności od jego potencjału i potrzeb. Jest to szczególnie ważne na etapie przygotowywania prac dyplomowych. Rozwojowi relacji uczeń–mistrz sprzyjałoby wdrożenie programów mocno personalizujących podejście do studenta, np. tutoringowych.

Należy podkreślić, że o ile program studiów wymaga formalnego przypisania określonych zajęć do danej formy realizacji, to w praktyce dydaktycznej w ramach jednych zajęć dochodzi często do łączenia metod nauczania typowych dla różnych form. Dla przykładu, zajęcia zaplanowane jako ćwiczenia mogą zawierać elementy mini-wykładu (Podstawy geologii, Podstawy kartografii, Technologie informacyjne, Geografia regionalna Polski, Analiza społeczno-demograficzna, GIS – bazy danych). Na studiach II stopnia natomiast, ze względu na mniejszą liczbę studentów, tradycyjne wykłady podające uzupełniane są niekiedy o formy i metody aktywizujące studentów, np. poprzez wprowadzenie elementów typowych dla konwersatoriów, np. dyskusji (Wybrane współczesne problemy społeczno-gospodarcze Polski i świata, Metody rekonstrukcji zmian środowiska przyrodniczego, Bioindykacja środowiska, Powodzie – przyczyny, skutki gospodarcze i przyrodnicze, Oceny oddziaływania na środowisko).

Kształcenie na kierunku Geografia odbywa się z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi wspomagających. W procesie dydaktycznym, niezależnie od przyjętej formy realizacji zajęć, powszechnie wykorzystywane są prezentacje multimedialne. Wiele zajęć praktycznych realizowanych w formie ćwiczeń odbywa się z wykorzystaniem oprogramowania komputerowego. Oprogramowanie

Profil Ogólnoakademicki | Ocena programowa | Raport Samooceny | pka.edu.pl 55

to obejmuje zarówno powszechnie wykorzystywane programy podstawowe, np. programy pakietu MS Office, z którymi studenci zaznajamiani są m.in. w ramach przedmiotu Technologie informacyjne (realizowanego już na I semestrze studiów I stopnia), jak i oprogramowanie specjalistyczne. W tym drugim przypadku wiodącą rolę pełnią programy szeroko pojętych systemów informacji geograficznej (GIS), dedykowane pracy z danymi przestrzennymi, a więc mającymi swoje odniesienie do powierzchni Ziemi. Zajęcia bazujące na pracy w środowisku GIS realizowane są od III semestru

studiów licencjackich, do końca tych studiów, obecne są również na studiach magisterskich, w ramach większości specjalności. Największy nacisk na studiach licencjackich położony jest na

nabycie praktycznych umiejętności w zakresie metod i technik analizy danych geoprzestrzennych z wykorzystaniem oprogramowania ArcGIS firmy ESRI (Systemy Informacji Geograficznej 1 i 2, Projekt w systemach informacji geograficznej 1 i 2), z uzupełniającym udziałem oprogramowania GRASS GIS (Teledetekcja) udostępnianego na zasadzie Open Source. Na studiach magisterskich wykorzystywane

są także specjalistyczne platformy programistyczne (głównie na specjalności Geoinformatyka i kartografia oraz Ochrona klimatu i zarządzanie jakością powietrza), czy dedykowane

zaawansowanym analizom statystycznym (np. R).